WAHL JOHANN, burmistrz Gdańska

Aktualna wersja na dzień 17:23, 7 paź 2024

Plakietka portretowa burmistrza Johanna Wahla

JOHANN WAHL (11 XII 1682 Gdańsk – 12 VI 1757 Gdańsk), burmistrz Gdańska. Wnuk burgrabiego gdańskiego Johanna, syn Salomona (31 III 1632 Gdańsk – 21 XII 1701 Gdańsk), który 20 III 1664 wystarał się o potwierdzenie kupieckiego obywatelstwa Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli), ławnika (od 1683) i rajcy (od 1694) oraz Florentiny, córki Heinricha Schradera, ławnika (od 1655). Brat m.in. Eleonory Konstancji, żony ławnika Karla Jantzena (zob. Salomon Jantzen).

W październiku 1697 zapisany został do przedostatniej klasy (secundy) gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, kończył je w 1701 dysputą Disputatio de jure conviviorum pod kierunkiem Samuela Friedricha Willenberga. Odbył też zapewne studia wyższe. Od 1707 sekretarz Rady Miejskiej, stanowisko to piastował przez kolejnych 12 lat (co było rzadko spotykane w karierze urzędniczej gdańskich patrycjuszy), w latach 1719–1722 ławnik, 1727–1736 rajca, 1735–1757 burmistrz (wybrany zaocznie, podczas pobytu z poselstwem gdańskim w Petersburgu). Urząd pierwszego burmistrza pełnił w 1736, 1740, 1744, 1746, 1752 i 1754, drugiego w 1735, 1739, 1743, 1751 i 1757, trzeciego w 1738, 1742, 1748, 1750 i 1756, czwartego w 1737, 1741, 1745, 1747, 1749, 1753 i 1755. W 1738, 1746, 1748 i 1749 był burgrabią. Pełnił również funkcje protoscholarchy przy Gimnazjum Akademickim.

Jeszcze jako sekretarz Rady Miejskiej był częstym wysłannikiem Gdańska na sejmy walne Rzeczpospolitej, gdzie – głównie w rozmowach zakulisowych z polskimi dygnitarzami – dbał o interesy miasta. Redagował ze swojej działalności sprawozdania, które wysyłał do Rady Miasta Gdańska (zachowała się m.in. relacja z sejmu warszawskiego z 1704).

W czasie wojny o sukcesję polską w latach 1733–1734 oraz podczas oblężenia Gdańska w 1734 oddelegowany przez Radę Miejską wraz z Carlem Gottliebem Ehlerem do uzgodnienia z królem polskim Stanisławem Leszczyńskim (który schronił się w mieście, oczekując na francuską pomoc) wszelkich posunięć dotyczących obrony miasta przed wojskami saskimi i rosyjskimi. 22 VI 1734 wraz z Nathanaelem Gottfriedem Ferberem wszedł w skład delegacji gdańskiej na rozmowy dotyczące ustalenia warunków kapitulacji miasta z dowodzącym oblężeniem Gdańska rosyjskim feldmarszałkiem Burkchardem Christofem von Münnichen. 1 VII 1734 wyznaczony przez Radę Miejską do pertraktacji z oblegającymi miasto dowódcami wojsk saskich i rosyjskich w sprawie warunków kapitulacji Gdańska, której akt podpisał (z rajcą Nathanaelem Gottfriedem Ferberem) w imieniu władz miejskich 7 lipca.

We wrześniu 1735 stanął na czele poselstwa (m.in. ówczesny rajca Carl Gottlieb Ehler oraz ławnicy Friedrich Reyger i Constantin Bonhorst) wysłanego do Petersburga, by (bezskutecznie) prosić carycę Annę o zmniejszenie narzuconej miastu kontrybucji, która miała wynosić milion talarów. Miasto uzyskało co prawda od monarchini akt przebaczenia, jednak musiało na rzecz skarbu carskiego zapłacić kontrybucję. Mimo to gdańskie ordynki wysoko oceniły jego zabiegi dyplomatyczne, przyznając mu dotację z kasy miasta w wysokości 8000 florenów tytułem zwrotu poniesionych podczas misji kosztów, które wyłożył z własnej szkatuły.

W początkach 1736 zabiegał o porozumienie z królem polskim Augustem III, któremu Gdańsk naraził się, popierając konsekwentnie jego konkurenta do polskiego tronu, Stanisława Leszczyńskiego. Dzięki jego staraniom w maju 1736 król potwierdził przywileje miasta za cenę 900 000 florenów. 22 V 1736 uczestniczył wraz z burmistrzem Joachimem Jakobem Schraderem w uroczystym przejęciu przez Gdańsk z rąk saskich twierdzy w Wisłoujściu, która została ponownie obsadzona wojskami gdańskimi.

Jako jeden z najbardziej konsekwentnych obrońców praw i przywilejów Gdańska (wraz z rajcami Christianem Gabrielem Schröderem i m.in. Danielem Elertem Jantzenem) był niechętny wprowadzeniu narzuconej Gdańskowi przez króla polskiego Augusta III w 1750 tzw. ordynacji królewskiej (zakładającej ściślejsze podporządkowanie miasta władzy monarszej). Zajmował stanowisko dość radykalne, nie godząc się nawet na rozważaną wówczas kompromisową propozycję dworu królewskiego, by gdańskie władze miejskie zgodziły się na warunkowe przyjęcie ordynacji z zastrzeżeniem poszanowania praw i przywilejów miasta. 23 XII 1750 głosował na forum Rady Miejskiej za jej jednoznacznym odrzuceniem. 23 VI 1751 wezwany z Christianem Gabrielem Schröderem przez Augusta III na dwór do Drezna, był tam przez rok trzymany w areszcie, co miało wymusić na władzach Gdańska zgodę na przyjęcie ordynacji królewskiej, a także skłonić je do ustępstw na rzecz popieranego przez monarchę Trzeciego Ordynku.

Przejawiał, zwłaszcza w czasie, gdy był sekretarzem Rady, żywe zainteresowanie gdańskim prawem, które konsekwentnie zgłębiał, gromadząc odpowiednie materiały źródłowe; interesowały go zwłaszcza kwestie prawa spadkowego i dziedziczenia. Był wrażliwy na zagadnienia naukowe i artystyczne; sam tworzył poezję łacińską, posiadał bogaty księgozbiór prywatny. Z jego inicjatywy w 1754 wybito medal pamiątkowy (autorstwa Johanna, syna Samuela Donneta) z okazji trzechsetlecia inkorporacji Prus do Polski (po wojnie trzynastoletniej), w 1758 medal pamiątkowy (autorstwa Christiana Siegmunda Wermutha) z okazji dwusetnej rocznicy powstania gdańskiego Gimnazjum Akademickiego. Będąc jako burmistrz adminstratorem dóbr gdańskich na Mierzei, w 1742 ufundował m.in. zegar na wieży kościoła w Stegnie i wparł renowację starego zegara z kościoła św. Jana, zawieszonego na wieży kościoła w Sobieszewie. Z okazji pierwszego w karierze wyboru na stanowisko burmistrza, w 1735 doczekał się okolicznościowego wiersza gratulacyjnego autorstwa Anne Renate Breyn, w 1745 jego urodziny uczcił specjalnym utworem Andreas Schott.

Ożenił się 28 II 1708 z Adelgunde Concordią (10 IV 1684 – 1744), córką rajcy Karla Ehlera i siostrą burmistrza Carla Gottlieba Ehlera. Przez politykę mariaży był również spokrewniony z wieloma innymi gdańskimi rodzinami patrycjuszowskimi: Schlieffów, Schmidtów i Zernecke. Ojciec 1/ Friedricha (1710–1775), 7 VI 1725 zapisanego do przedostatniej klasy (secundy) Gimnazjum Akademickiego, kończącego naukę w 1731 rozprawą prawniczą De obligatione alternativa pod kierunkiem Samuela Friedricah Willenberga, po studiach sekretarza miejskiego; w trakcie kończenia sporów ojca i jego zwolenników w sprawie przyjęcie przez gdańskie władze królewskiej ordynacji zmuszonego w styczniu 1752 przez obradujący w Gdańsku sąd asesorki do publicznego (przy dźwiękach trąb) odczytania owej ordynacji na posiedzeniu gdańskich ordynków, w połowie tego roku – w dowód pogodzenia się zwaśnionych stron – wybrany przez doradców Agusta III spośród trzech przedstawiony przez gdańską Radę sekretarzy-kandydatów na rezydenta w Warszawie przy dworze królewskim; 2/ Eleonory Constantii (1714–1749?), żony burmistrza Heinricha Zernecke, 3/ Heinricha (1718–1734), 23 III 1734 zapisanego do przedostatniej klasy (secundy) Gimnazjum Akademickiego; 4/ Aldegundy Renaty (1719–1765), drugiej żony ławnika Johanna Daniela Schmidta (1701–1761), 5/ Florentyny (1722–1760), żony Nathaniela Sulera (1713–1781), 6/ Anny Elisabeth (1724–1753), drugiej żony ławnika Daniela Gabriela Schlieffa (1694–1753), 7/ Agathy Christiny (1727–1787), drugiej żony rajcy Johanna Tessina (1708–1781).

Pochowany w kościele Najświętszej Marii Panny, kantatę pogrzebową skomponował Johann Balthasar Christian Freislich. DK







Bibliografia:
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. VI, s. 483, 485.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 269, 309, 321.
Cieślak Edmund, Konflikty polityczne i społeczne w Gdańsku w połowie XVIII wieku, Wrocław 1972 (przez indeks). Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 5, 105.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342-1792 i 1807-1814, t. II, Gdańsk 2008, s. 360.