STUTTE JOHANN, burmistrz Gdańska

Aktualna wersja na dzień 19:24, 4 mar 2024

JOHANN STUTTE (6 III 1494 Gdańsk – 27 XII 1554 Gdańsk), burmistrz Gdańska. Syn Johanna (1453 Gdańsk – 9 VI 1498 Londyn), ławnika Głównego Miasta (od 1496), uczestnika pielgrzymki do Ziemi Świętej w orszaku księcia pomorskiego Bogusława X, zmarłego podczas powrotu z tej wyprawy w Londynie. Matką była Barbara, córka rajcy Johanna Mölnera (wcześniej zamężna za ławnika Paula Dornheim). Miał siostrę Elisabeth, od około 1500 żonę kupca Hansa Abtshagena.

Z powodu przedwczesnej śmierci ojca znalazł się w kręgu oddziaływania (i wychowania) Mölnerów, rodziny jego matki, o patrycjuszowskich aspiracjach i koneksjach. W 1515 kronika Christopha Beyera odnotowała jego zatarg – bez wyjaśniania przyczyn i bliższych szczegółów – z rówieśnikiem, Johannem Mandtem, synem zmarłego w 1513 burmistrza Georga Mandta. W sporze tym wspierał go m.in. szwagier, Johann Abtshagen, do ugody doszło po mediacji burmistrzów Eberharda Ferbera i Heinricha Wisego.

Od 1522 był ławnikiem Głównego Miasta. Został nim w krytycznym okresie, gdy oburzone nadużyciami rządzącego miastem patrycjatu pospólstwo wystąpiło z żądaniem dostępu do władzy w mieście. W Gdańsku pojawiły się w tym czasie także pierwsze symptomy reformacji. Po opuszczeniu Gdańska przez burmistrza Eberharda Ferbera (listopad 1522), powołaniu kolegium 12 rentmistrzów i pięciu reformacyjnych kaznodziejów do kościołów parafialnych (sierpień 1524), 22–23 I 1525 doszło do przewrotu i ostatecznego obalenia starego systemu władzy. Gdy Rada Miejska i Ława zostały rozwiązane, znalazł się w gronie tych, którzy 6 II 1525 zmuszeni zostali do podpisania tzw. Schandbrief („haniebnego protokołu”), w którym odsunięci od władzy winę za przebieg wydarzeń wzięli na siebie. W obawie o życie, opuścił wkrótce Gdańsk i przeniósł się do Torunia, dołączając do innych wypędzonych gdańskich patrycjuszy. Jego żona Anna, będąca wówczas w ciąży, jeszcze do późnej jesieni 1525 przebywała w Gdańsku, informując męża o sytuacji i nastrojach panujących w mieście (list z października 1525). Pod koniec listopada tego roku także i ona wyjechała do Torunia. W rezultacie osobistej interwencji króla polskiego Zygmunta I Starego (kwiecień–lipiec 1526) w mieście przywrócono stary porządek, w związku z czym ponownie znalazł się w składzie Ławy, zostając od razu – mimo młodego wieku – jej seniorem. Jako senior Ławy, przedstawiciel organu sądowego, brał zapewne udział w egzekucjach przywódców pospólstwa, w tym burmistrza Johanna Wentlanda, jak również w restytucji katolicyzmu w mieście.

Od 1531 był rajcą, w 1535 sędzią, w 1543 mianowano go kamlarzem. Od 1550 był burmistrzem. Urząd pierwszego burmistrza pełnił w 1551 i 1554, drugiego w 1540, trzeciego w 1553, czwartego w 1552. W 1541, 1548 i 1552 był burgrabią królewskim w Gdańsku.

Trudno ocenić jego stosunek do reformacji w przełomowych dla tego ruchu dekadach 1 połowy XVI wieku. W latach 50. skłaniał się już zapewne do nowej wiary, czego dowodem były studia jednego z jego synów, Albrechta, w Królewcu. Wybrany do Rady Miasta, stał się po 1531 jednym z najczęściej wysyłanych w poselstwach reprezentantów rodzinnego miasta. W lutym 1532 reprezentował przed sądem królewskim w Krakowie mieszczkę gdańską, Annę, wdowę po Martinie Hase. W 1533, 1535 i 1537 posłował w imieniu Gdańska na zjazdy Hanzy, broniąc interesów miasta i innych miast pruskich. Ponieważ Gdańsk dystansował się wówczas od sporów Lubeki z Danią i Holandią, w lipcu-sierpniu 1533, towarzysząc burmistrzowi Johannowi von Werden, zabiegał o zwrot aresztowanych przez lubeczan gdańskich towarów i statków, domagał się w imieniu Gdańska wynagrodzenia i zadośćuczynienia stratom. Udało się wówczas uzyskać uwolnienie tych statków, które płynęły do Anglii. W listopadzie 1535 zabiegał w Lubece i Stralsundzie o uwolnienie statku gdańskiego kupca, Gabriela Reymera, jednak bez rezultatu. Być może z powodu tych właśnie negocjacji uzyskał w grudniu tego roku list żelazny od Zygmunta I Starego.

W sierpniu 1537, u boku burmistrza Johanna von Werden, udał się w poselstwie do Kopenhagi, by wziąć udział w uroczystej koronacji Chrystiana III na króla Danii. Przy okazji negocjowano w imieniu kupców gdańskich zdjęcie zakazu wywozu soli z Trellleborga w duńskiej Skanii. W 1542, 1544 i 1550 był reprezentantem Gdańska na sejmikach pruskich. W maju 1542, u boku burmistrza Georga Schewecke, zabiegał w Malborku o poparcie prośby o mediację króla Zygmunta I Starego oraz Marii Habsburżanki, wdowy po królu Węgier i Czech, Ludwiku Jagiellończyku, a w 1541-1555 hiszpańskiej namiestniczki w Niderlandach, w sporze pomiędzy Niderlandami a Danią. W maju 1544, również w Malborku, towarzysząc burmistrzowi Tiedemanowi Giese, reprezentował interesy gdańskich szyprów w sporze z biskupem warmińskim Janem Dantyszkiem. We wrześniu 1550, na sejmiku w Grudziądzu, jako burmistrz Gdańska mobilizował Stany Prus Królewskich w zabiegach o zniesienie ceł na Litwie. W 1554, gdy po raz ostatni był pierwszym burmistrzem, Gdańsk uzyskał, jako jedno z czterech zaledwie miast hanzeatyckich, uprzywilejowaną pozycję w handlu ze Szwecją.

W lipcu-wrześniu 1552, podczas wizyty króla polskiego Zygmunta Augusta w Gdańsku, jego zadaniem, jako zawiadującego obroną miasta czwartego burmistrza, było powitanie u wrót miasta i eskortowanie w 300 koni zmierzającego w jego mury monarchy. Przygotowujący się do aktywniejszej polityki bałtyckiej Zygmunt August zgodził się wówczas m.in., aby Rada (czyli patrycjat) uzyskała wpływ na wybór nowych członków do organu reprezentującego pospólstwo, czyli Trzeciego Ordynku.

Z poślubionej 18 VIII 1521 Anny (24 IX 1499 – 13 VIII 1561), córki ławnika Albrechta Giese, doczekał się dziewięciorga dzieci, z czego troje zmarło w dzieciństwie. Najstarsza z pozostałych córka, Barbara (30 VII 1521 – 16 VI 1589), poślubiła 27 IV 1548 Waltera von Holtena (zm. 12 IX 1563) i była m.in. matką burgrabiego gdańskiego Waltera (2 XII 1556 – 11 VI 1614), Elisabeth (29 IX 1525 – 18 XI 1597), urodzona podczas obecności ojca w Toruniu, poślubiła 4 VI 1553 brata Waltera (starszego) Arnolda von Holtena (zm. 16 X 1586) i była matką burmistrza gdańskiego Arnolda (młodszego) von Holtena, Anna (8 XII 1528 – 17 V 1582) wyszła 7 II 1566 za mąż za Georga Kickerta (zm. 5 VIII 1577), Catharina (25 III 1530 – po 1565) wychodziła za mąż dwukrotnie, za Mathisa Werdermanna (7 V 1549) i za Hansa Lange (6 V 1565).

Z jego dwóch synów, którzy dożyli wieku dojrzałego, starszy Heinrich (2 XI 1531 – 15 IX 1566) poślubił 9 IX 1565 Barbarę, córkę Johanna Mollera, miał z nią syna Hansa, ze względu na śmierć w młodym wieku nie zdołał osiągnąć godności patrycjuszowskich. Młodszy Albrecht (ur. 21 VIII 1534) studiował na luterańskim uniwersytecie w Królewcu, według niektórych badaczy służył jako chorąży w wojsku cesarskim i poległ w 1566 w wojnie na Korsyce.

Najważniejszym składnikiem jego majątku było przedsiębiorstwo kupiecko-armatorskie, przejęte po ojcu. Zestawienie szkód poniesionych przez gdańskich kupców w wyniku wojny Hanzy z Danią w 1521 wymieniało dwa statki z jego udziałami, zagarnięte przez Duńczyków, z ładunkiem o wartości łącznej przekraczającej 2000 pruskich grzywien. W 1537 procesował się przed sądem w Bremie z tamtejszym szyprem Hansem Hicke o zagarnięty przezeń transport zboża do Lizbony. W 1546 władze Gdańska, w imieniu kilku kupców gdańskich, w tym i jego, żądały od regenta Szkocji, hrabiego Jacoba de Arran, odszkodowania za zagrabiony przez szkockich kaprów towar tychże armatorów. W 1548 był współwłaścicielem statku „Christoph von Danzig”, który popłynął do Londynu z ładunkiem drewna wartości ponad 220 funtów szterlingów. Dopiero przy końcu życia, w 1549, zbliżając się do objęcia funkcji burmistrza, otrzymał w dożywotnią dzierżawę gdańskie majątki Sztutowo (Stutthof) oraz Cysewo (Ziesewald). Miał także prawo patronatu nad kaplicą św. Michała w kościele Najświętszej Marii Panny, po ojcu odziedziczył prawo współdecydowania o jednej z najbardziej w tej świątyni prestiżowych kaplic, św. Jerzego, gdzie ostatecznie spoczął w styczniu 1555. SK