FABRICIUS (Schmidt) JAKOB, rektor Gimnazjum Akademickiego
| < Poprzednie | Następne > |
.jpg)
JAKOB FABRICIUS (Schmidt) (1551 Gdańsk – 1 IV 1629 Gdańsk), uczony, rektor ► Gimnazjum Akademickiego, pastor ► kościoła św. Trójcy. Był wnukiem przybyłego z terenu arcybiskupstwa w Kolonii Heinricha (zm. 1622), od 1518 żonatego w Gdańsku z Elisabeth (zm. 1531), córką Berenta von Rehsen, synem (jedynego tej pary) Arnolda (1519 Gdańsk – 17 I 1593 Gdańsk), ► ławnika (1564), ► rajcy (1575) i ► sędziego (1575, 1576) ► Głównego Miasta, w czasie ► wojny Gdańska z królem polskim Stefanem Batorym w 1577 wchodzącego w skład dowództwa jednego z odcinków miejskich fortyfikacji. Matką była poślubiona przez Arnolda w 1542 Katherina (zm. 1581), córka rajcy Michaela Kösslera (zm. 1544). Miał pięcioro rodzeństwa, wieku dojrzałego dożyło jego dwóch braci i dwie siostry.
Był uczniem ► szkoły mariackiej i ► Gimnazjum Gdańskiego, od 10 X 1568 do 1574 (magister) studiował teologię na uniwersytecie w Wittenberdze, po czym immatrykulował się 4 V 1575 (razem z późniejszym burmistrzem gdańskim ► Gerhardem Brandesem) na uczelni w Heidelbergu, wiosną 1756 zapisał się na uniwersytet w Bazylei, gdzie 11 III 1578 uzyskał doktorat z teologii. Podczas studiów w Wittenberdze zlatynizował nazwisko ze Schmidt na Fabricius, podczas pobytu w Szwajcarii (Bazylea) zmienił poglądy na bliskie kalwinizmowi.
W Gdańsku od 1578 kaznodzieja w ► kościele Najświętszej Marii Panny (NMP), w latach 1580–1629 profesor i rektor Gimnazjum Akademickiego (w XVII wieku jedyny rektor urodzony w Gdańsku), stawiano przed nim zadanie zreorganizowania uczelni. Początkowo był nominalnym profesorem etyki, prowadził zajęcia z teologii wspólnie z ► Michaelem Coletusem, który to przedmiot (jako uważany za najważniejszy) przejął w całości w 1585 wraz z urzędem pastora kościoła św. Trójcy (w którym głosił z reguły poranne kazania). Jeden z przywódców wyznawców ► kalwinizmu w Gdańsku. Doprowadził w 2 połowie lat 80. XVI wieku do rozłamu w ► Radzie Miejskiej Gdańska i w ► Ministerium Duchownym, wspierając rajców i duchownych tego wyznania. Skutkiem jego działań było m.in. zamknięcie w 1587 Gimnazjum na kilka miesięcy i rozruchy w mieście (mieszczanie opowiadali się w większości po stronie luteran) w 1589–1590. Jego adwersarzami, z którymi prowadził ostre spory, byli zwłaszcza pastor kościoła NMP ► Johann Kittelius, a po jego śmierci w 1590 wspomniany wyżej Michael Coletus. Zwalczał także katolicyzm, za co pozwany został przed sąd biskupa we Włocławku i tam zaocznie (bo osobiście się nie stawił) skazany na złożenie z urzędu rektora, co było rzecz jasna w protestanckim mieście niewykonalne.
Za jego rektoratu przeprowadzono gruntowną reformę organizacyjną, tj. rozszerzono program nauczania o dwie klasy, których zaliczenie trwało cztery lata. Od tej pory gimnazjum składało się z siedmiu katedr, a w najniższych klasach również wykładali profesorowie. Występował z pomysłami reformy szkolnictwa w Gdańsku, ograniczenia ilości miejskich szkół do ► szkołe mariackiej na Głównym Mieście, ► szkoły św. Katarzyny na Starym Mieście i Gimnazjum Akademickim na Starym Przedmieściu, a także
ograniczenia przedmiotów nauczanych w szkołach niższych. Po 1613 z powodu choroby zmuszony był zaprzestać wygłaszania kazań, pozostał jednak na stanowisku rektora. W 1615, w imieniu Rady Miejskiej Gdańska, z potępieniem jego tez i pism wystąpił luterański burmistrz ► Andreas Borckmann. W rok później z niemałą satysfakcją odnotował na kartach Księgi Wpisów Gimnazjum nagłą śmierć burmistrza. Od jego czasów (poczynając od 1580) każdy z rektorów Gimnazjum Akademickiego był jednocześnie pastorem kościoła św. Trójcy. Przed śmiercią przygotował pracę o dziejach Gimnazjum Akademickiego; autor prac z zakresu teologii, historii reformacji i pedagogiki, m.in. Das edle Wunderbuch der Israelitischen Richter (Szlachetna księga cudów sędziów izraelickich, 1636).
Od 1582 żonaty był z Reginą (zm. 1624), córką Georga Falkenera, ojciec trzech synów i trzech córek. Syn Arndt (6 IV 1586 – 21 I 1648) w październiku 1592 zapisany został do Gimnazjum Akademickiego. Drugi z synów, Jacob (30 X 1590 – 14 VIII 1644) zapisany został do tegoż Gimnazjum w październiku 1598, immatrykulował się na uniwersytecie w Marburgu 14 IV 1613, a w Heidelbergu 12 X 1615. Najmłodszy syn, Heinrich (1599–1619) w styczniu 1605 również sotał uczniem Gimnazjum Akademickiego. Córka Regina (1583–1617) od ślubu w kościele NMP 14 II 1606 była pierwszą żoną kupca z Röpergasse (ul. Powroźnicza) Paula Truncka (1576–1644), Catherina (14 VI 1588 – 1620) od ślubu w kościele NMP 22 X 1613 była żoną Jochena von Bremer, najmłodsza Elisabeth (ur. 1594) zmarła podczas epidemii dżumy w 1602.
Pochowany w kościele św. Trójcy. Po jego śmierci luteranizm zdominował życie religijne Gdańska do 1945.
Bibliografia:
Die Matrikel der Universität Heidelberg, Bd. 2, berab. Gustav Toepke, Heidelberg 1886, s. 73, 275.
Diem natalem augustissimi et potentissimi imperatoris ac regis Guilielmi I. Ab Academia Marburgensi die 23 III 1872 … celebrandum…, Marburg 1872 (metryka studentów uniwersytetu w Marburgu), s. 70.
Die Matrikel der Universität Basel, Bd. 2, herag. Hans Wackernagel, Max Triet, Pius Marrer, Basel 1952, s. 244.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974. s. 57, 63, 72.
Nadolski Bronisław, Ze studiów nad życiem literackim i kulturą umysłową na Pomorzu w XVI i XVII wieku, Wrocław 1969.
Szczuczko Witold, Fabricuis Johann, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 1, Gdańsk 1992, s. 396–397.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 4, 181.
