BISCHOF PHILIP (II), burmistrz Gdańska
| < Poprzednie | Następne > |
PHILIP BISCHOF (około 1468 Gdańsk – 2 VII 1535 Gdańsk), ► burmistrz Gdańska. Syn burmistrza ► Philipa Bischofa i jego trzeciej żony, Elisabethy Gerwer. Po śmierci ojca opiekował się nim ojczym, drugi mąż Elisabethy, Kurt Schele.
Po uzyskaniu samodzielności kontynuował działalność ojca. Podobnie jak on parał się działalnością lichwiarską i kredytową na rzecz mieszczan gdańskich, szlachty Prus Królewskich i Korony, stając się jednym z największych gdańskich finansistów tego okresu. Był ponadto jednym z tych przedsiębiorców, którzy na przełomie XV i XVI wieku zainteresowali się lokowaniem kapitałów w kopalnictwo miedzi, żelaza i srebra w Karpatach. Uczestniczył również w handlu z polskim zapleczem. W maju 1506 jego sługa Georgius informował go ze Stegny o kłopotach z transportem drewna na Wiśle. O jego szerokich kontaktach armatorskich i kupieckich świadczyła m.in. odnotowana w recesach hanzeatyckich pod 1510 (i ciągnąca się co najmniej do 1517) sprawa zarekwirowanego w cieśninach sundzkich statku gdańskiego armatora Andreasa Blancke, na którym – razem ze swoimi wspólnikami Heinrichem Bockelmannem i Hildebrandtem Holthusenem – utracił ładunek „lizbońskiego oleju” oraz pieprzu wartości 339 grzywien.
Od 1506 był ► ławnikiem ► Głównego Miasta, od 1512 ► rajcą, w 1513 ► sędzią, od 1517 burmistrzem. Urząd pierwszego burmistrza sprawował w 1518, 1522, 1523, 1525, 1526, 1531 i 1535, drugiego w 1517, 1521, 1530 i 1534, trzeciego w 1520, 1524, 1529 i 1533, czwartego w 1520, 1527, 1528 i 1532. W 1522, 1523, 1526, 1527, 1528, 1529, 1530 i 1531 był ► burgrabią królewskim w Gdańsku. W latach 1524-1533 był inspektorem (przełożonym ► witryków) ► kościoła Najświętszej Marii Panny (NMP).
Jako burmistrz reprezentował Gdańsk przed stanami Prus Królewskich, w latach 1518-1525 posłował w imieniu Gdańska na zjazdy ► Hanzy. W początkach toczonej w latach 1519-1521 wojny polsko-krzyżackiej, w listopadzie 1519, u boku burmistrza ► Eberharda Ferbera przebywał w Toruniu w poselstwie do szykujących się do wojny rycerzy króla Zygmunta Starego. W lutym 1520 zwracano się do niego w sprawie zatrzymanego przez flotę gdańską w drodze do Królewca statku handlowego należącego do Fryderyka, księcia Szlezwiku, Holsztynu i Oldenburga.
Odegrał ważną rolę w okresie walk społecznych i religijnych w Gdańsku w latach 1517-1526. Współpracując z kilkoma rodami patrycjuszowskimi Gdańska spowinowaconymi z Bischofami, w tym rodzinami Angermünde, von Suchten, Giese, Feldstedte, tworzył w obrębie patrycjatu partię opozycjonistów w stosunku do wszechwładnego i wpływowego rodu Ferberów. Była to najpierw opozycja ukryta, przejawiająca się najczęściej udziałem w konfliktach familijnych (czego przykładem był trwający w latach 1498-1507 spór między rodziną ► Ferberów a rodziną ► Suchtenów o rękę Anny Pilemann). Z osoby pozostającej początkowo w tle tych zatargów, już jako burmistrz stał się stopniowo przywódcą tej grupy. Przeciwko Eberhardowi Ferberowi wystąpił jawnie 20 XI 1522, po zniszczeniu przez tłum grobowca Ferberów w kościele NMP, ogłaszając swego głównego adwersarza banitą i zapowiadając konfiskatę jego dóbr. Uzyskał poparcie burmistrza ► Heinricha Wisego.
Przed gdańskim pospólstwem występował jako zwolennik przemian społecznych, politycznych, a nawet religijnych. Bardzo pragmatyczny był jednak jego stosunek do ► reformacji, której bezpośrednio nie sprzyjał, ale i nie usiłował się bezpośrednio przeciwstawiać. Jeszcze w 1517 wspierał przebudowę katolickiej ► plebanii kościoła NMP, w imieniu ► Rady Miejskiej dostarczając ówczesnemu proboszczowi, ► Moritzowi (Maurycemu) Ferberowi, materiałów do prac budowlanych. Po 1522 akceptował wszelkie zarządzenia reprezentującego zbuntowane pospólstwo tak zwanego ► kolegium „48”, torujących drogę do działań reformacyjnym kaznodziejom. Jednocześnie pozostawał w kontakcie z dworem królewskim, w grudniu 1524, na zjeździe stanów pruskich w Malborku, zachęcał króla Zygmunta I Starego do zdecydowanych działań przeciwko buntownikom. Stojąc na czele miasta w podwójnej roli, głównego burmistrza i królewskiego burgrabiego, surowo stłumił 14 VIII 1523 bunt domagającego się reform socjalnych plebsu i nakazał stracić jego przywódcę, czeladnika felczerskiego Georga Maternę. Podczas rewolty w styczniu 1525 ponownie bardzo zręcznie lawirując między radykalizującymi się masami pospólstwa i plebsu a miejską patrycjuszowską arystokracją, po obaleniu starej Rady Miejskiej pozostał u władzy. 26 I 1525 wybrano go członkiem nowej Rady i ponownie burmistrzem.
Liczył na swoją popularność wśród ludu, jednocześnie jednak musiał się zgodzić z szeregiem zmian w duchu luteranizmu, dotyczących zwłaszcza reformy religijnego duszpasterstwa, likwidacji katolickiego kultu i zniesienia klasztorów w mieście. Jego pomysłem było najprawdopodobniej przygotowanie tak zwanego Schandbriefu („haniebnego protokołu”, 6 II 1525), w którym odsunięci od władzy burmistrzowie oraz rajcy winę za eskalację i przebieg wydarzeń wzięli na siebie. W maju 1525, pod naciskiem surowego edyktu królewskiego, nakazującego przywrócić w mieście dawne porządki, doprowadził do usunięcia z Długiego Targu szubienicy i katowskiego koła, symboli radykalnych przemian w Gdańsku.
Wysłany u boku burmistrza ► Georga Zimmermanna do Krakowa w lipcu 1525, wyjaśniał królowi sytuację w mieście, odżegnując się od popierania luteranizmu i deklarując pełne poparcie dla restytucji starego porządku społecznego. Po kolejnym, jeszcze surowszym edykcie królewskim z 15 XII 1525, nakazującym natychmiastowe odsunięcie od funkcji kaznodziejskich radykałów i przywrócenie katolickich obrzędów, stanął na czele nowej delegacji miejskiej, która w styczniu 1526 udała się do króla, do Piotrkowa. W zmienionej sytuacji politycznej, po zawarciu traktatu pokojowego i odebraniu hołdu od ostatniego mistrza krzyżackiego Albrechta Hohenzollerna (maj 1525), Zygmunt I Stary skłaniał się do rozwiązania siłowego (zob. ► Trzeci Ordynek). Po nawiązaniu kontaktów z członkami zbiegłych uprzednio z miasta patrycjuszy i hierarchią kościelną, odstąpił od otrzymanej od nowych władz miejskich instrukcji i na udzielonej mu specjalnej audiencji 14 I 1526 prosił króla o zbrojną interwencję w Prusach Królewskich i Gdańsku. Po powrocie do Gdańska uspokajał natomiast obawy radykalniejszej części mieszczan przed spodziewaną karą i zachęcał do zgotowania królowi serdecznego przyjęcia, przede wszystkim – otwarcia przed przybywającym władcą miejskich bram. Po wjeździe króla do Gdańska 17 IV 1526 na czele wojska i szlachty, po wszczęciu przez niego surowego śledztwa i po aresztowaniu przywódców partii ludowej, ponownie zachował burmistrzowskie stanowisko (wybrany 18 VI 1526), na dodatek w lipcu tego roku otrzymał godność burgrabiego.
Uczestniczył następnie we wszystkich czynnościach mających na celu restytucję starego porządku w mieście, także katolickiego duszpasterstwa i kultu – m.in. w egzekucji swoich dotychczasowych współpracowników (w tym burmistrza ► Johanna Wentlanda) i w zwrocie klasztorów zakonnikom. Uważany był w związku z tym za zwolennika katolicyzmu, jednak w 1526 pośrednio utorował drogę ponownej ► luteranizacji miasta, popierając na stanowisko kaznodziei ► kościoła św. Jana dominikanina ► Pankratiusa Klemme, zasłużonego później w pokojowym propagowaniu reformacji w Gdańsku.
U schyłku życia, z powodu złego stanu zdrowia, zachowując funkcję burmistrza, uzyskał specjalny przywilej nieuczęszczania na narady do Ratusza. Po 1530 został nobilitowany przez Zygmunta I Starego.
Po ojcu odziedziczył, oprócz kapitałów i przedsiębiorstwa kupieckiego, także majątki ziemskie, w tym wsie Mokry Dwór na Żuławach Gdańskich, ► Wrzeszcz (Gartendorf alias Langendorf) oraz ► Świętą Studzienkę. Dwie ostatnie przekazał w 1526 swojemu najstarszemu synowi Philippowi. W latach 1520-1526 dzierżawił starostwo puckie. Za zasługi w stłumieniu buntu gdańskiego otrzymał od króla w lipcu 1526 na 10 lat rentę w wysokości 250 grzywien. Po ojcu stał się również współdysponentem kaplicy Jedenastu Tysięcy Dziewic w kościele NMP.
Był dwukrotnie żonaty. Po raz pierwszy w 1498 z Ursulą Harder, córką rajcy Petera Hardera. 13 V 1501 małżonkowie sporządzili testament, w którym gwarantowali sobie wzajemnie i zapisywali część majątku (jako posag i wiano). Po śmierci Ursuli w 1510 ożenił się z Anną, córką rajcy Martina Rawenwalda. Z pierwszego związku narodzili się synowie Philipp i Albrecht, którzy nie odegrali jednakże większej roli w dziejach miasta, nie znaleźli się nawet w gronie Rady czy nawet Ławy. Rodzina Bischofów, która w linii zstępnych po nim wygasła w 1624, nie powróciła już w szeregi ścisłego gdańskiego patrycjatu. Córka Elisabeth, która około 1534 poślubiła burmistrza ► Kurta Suchtena, wyszła powtórnie za mąż za ławnika Heinricha Esske.
Pochowany został w ► kościele ► cystersów w ► Oliwie, tam gdzie spoczywał jego ojciec, przed stopniami prezbiterium. Jego nieznany portret sprzedano w Gdańsku w 1769, na aukcji zbiorów po ławniku Christianie Hartmannie Schröderze (1701–1768).
