CZIRENBERG JOHANN, burmistrz Gdańska, patron gdańskiej ulicy

Aktualna wersja na dzień 13:26, 3 kwi 2024

JOHANN CZIRENBERG (1 IX 1574 Gdańsk – 21 IV 1642 Gdańsk), burmistrz Gdańska, patron gdańskiej ulicy. Syn burmistrza Daniela Czirenberga, jednego z głównych przywódców obozu kalwińskiego w Gdańsku, oraz poślubionej 9 XII 1571 w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP) Anny (1 VIII 1555 Gdańsk – 21 VIII 1616 Gdańsk), córki ławnika Kaspra Schachmanna (8 IV 1520 Gdańsk – 9 VIII 1573 Gdańsk). W lipcu 1585, razem z bratem Casparem, rozpoczął naukę w Gimnazjum Akademickim. W 1589 obaj studiowali w Akademii Krakowskiej, a w 1590 na luterańskim uniwersytecie w Lipsku.

Od 1603 był ławnikiem, w 1612 seniorem Ławy Miejskiej. W 1615 został rajcą, w 1617 sędzią. Od 1630 był burmistrzem, wyboru gratulował mu m.in. wierszowanym utworem lektor Martin Deyk. Urząd pierwszego burmistrza pełnił w 1631, 1635 i 1639, drugiego w 1630, 1634, 1638 i 1642, trzeciego w 1633, 1637 i 1641, czwartego w 1632, 1636 i 1640. W 1625, 1626 i 1636 był burgrabią królewskim w Gdańsku, w latach 1637–1642 protoscholarchą.

Do Ławy Miejskiej został powołany tuż po śmierci ojca, jednak ze względu na konflikt wyznaniowy w Gdańsku pomiędzy luteranami a kalwinistami, w którym stopniowo brała górę opcja luterańska, jego kariera urzędnicza rozwijała się wolniej, aniżeli można się było tego spodziewać. Zostawszy po 25 latach oczekiwania burmistrzem, zgodnie z obawami swoich wyznaniowych adwersarzy zaangażował się w obronę interesów kalwinizmu na gdańskim terytorium. M.in. udaremnił w 1630 próbę urządzenia luterańskiej kaplicy w miejskiej posiadłości Grabiny-Zameczek, czego inicjatorem był burmistrz Eggert von Kempen.

W 1631 zaproponował innemu luterańskiemu burmistrzowi, Johannowi Ernestowi Schröerowi, odbycie dysputy między teologami kalwińskimi a luterańskimi o istotę sakramentu Wieczerzy Pańskiej. Dysputa miała propagandowo przeciwdziałać przejęciu władzy rektorskiej w Gimnazjum Akademickim przez luteranina Johanna Botsacka. W 1635 podczas negocjacji pokojowych w Sztumskiej Wsi, kończących pierwszą fazę konfliktu polsko-szwedzkiego, jako pierwszy (prezydujący) burmistrz często spotykał się z delegacjami mediującymi w sporze. Członek poselstwa francuskiego Charles Ogier przedstawił go jako czarującego towarzysza rozmów i oficjalnych spotkań, człowieka „bystrego” i jako kalwinistę „zgoła nie tak łatwowiernego”.

W 1637 przewodniczył delegacjom gdańskim na sejmiki generalne pruskie odbywające się w maju i w sierpniu w Malborku. Gdańszczanie, wśród nich także ówczesny rajca Nicolaus Pahl, zabiegali wprawdzie o ograniczenie wysokości podatków i taks od towarów, skupili się jednak na sporze ze szlachtą Prus Królewskich o nabywanie i posiadanie przez mieszczan dóbr ziemskich. W interesie inwestujących w ziemię patrycjuszy, do których należał, organizował wspólne stanowisko wielkich miast pruskich w tej sprawie. W październiku 1637 w Toruniu podpisał porozumienie z przedstawicielami szlachty i uzyskał ich zgodę na nabywanie ziemi przez wybrane rodziny Gdańska, Torunia i Elbląga.

Od czerwca do grudnia 1637 główną kwestią debat stało się z kolei nałożenie nowych ceł morskich na handel gdański, a następnie próba blokady portu przez flotę w służbie króla polskiego Władysława IV. Odbył wówczas szereg konferencji z przedstawicielami Torunia i Elbląga oraz pozostawał w kontakcie z miastami Prus Książęcych, w tym z Królewcem, którego nowa taryfa celna także miała dotyczyć. Zabiegał również o interwencję księcia pruskiego, elektora brandenburskiego Jerzego Wilhelma Hohenzollerna oraz króla Anglii Karola I Stuarta. Celem tych działań było wywarcie presji na polskiego monarchę i polubowne rozwiązanie problemu. Ponadto aktywnie monitorował wysokość strat, jakie blokada spowodowała w handlu gdańskim w tym okresie. W grudniu 1637 zdjęcie embarga wymusiła eskadra okrętów duńskich. Po tych wydarzeniach wraz z rajcą Nicolausem Pahlem reprezentował Gdańsk – postawiony przed sąd królewski – na sejmiku generalnym w Grudziądzu (luty 1638) oraz na sejmie walnym w Warszawie (marzec 1638). W następnych latach udało się załagodzić konflikt z monarchą i Rzeczpospolitą. W 1637 prowadził także negocjacje z cystersami oliwskimi w sprawie rozgraniczenia posiadłości miejskich i zakonnych w majątku Grabiny na Żuławach Steblewskich.

Wśród jego zasług o charakterze kulturalnym należy wymienić ofiarowanie książek na rzecz Biblioteki Rady Miejskiej w 1598. Nosiły one specjalny ekslibris herbowy rodu i zostały wpisane do pierwszego, zachowanego do dziś katalogu książek tej placówki bibliotecznej. W 1623, z bratem Casparem, ufundował epitafium w gdańskim kościele NMP, upamiętniające zasługi wybitnego kalwińskiego filozofa i wykładowcy w Gimnazjum Akademickim Bartholomäeusa Keckermanna. W 1641, mimo że był zwalczającym przyozdabianie świątyń kalwinistą, jako zarządca Żuław Steblewskich zezwolił witrykusom na ufundowanie nowego ołtarza do kościoła w Kiezmarku.

Był właścicielem kamienicy przy Langgasse 29 (ul. Długa), około 1620 gruntownie przebudowanej i wyposażonej we wzorowaną na niderlandzkim manieryzmie fasadę, przypuszczalnie według projektu Abrahama van den Blocka, a od 1630 posiadłości w Oruni (zob. szerzej Park Oruński), której położeniem i urządzeniem zachwycał się wspomniany Charles Ogier.

Strona tytułowa rozprawy o pochwale mórz Johanna Czirenberga juniora, napisanej w gdańskim Gimnazjum Akademickim pod kierunkiem Adriana Pauliego, 1620

15 VII 1600 ożenił się z Anną (30 I 1582 Gdańsk – 30 III 1638 Gdańsk), córką Michaela Kerla (1542 Gdańsk – 30 XII 1586 Gdańsk), rajcy (od 1577), siostrą burmistrza Ernesta Kerla. Z ich siedmiorga dzieci wieku w pełni dojrzałego dożyło dwoje. Syn 1/ Gottfried (2 IV 1611 Gdańsk – pochowany 27 XII 1689 wraz z żoną), kupiec, w 1663 ławnik, od 1687 rajca i w 1689 sędzia, spadkobierca parku w Oruni, a po matce – parku w Kolibkach, z poślubionej 10 II 1637 Elisabeth Haverat(h) (pochowana 30 VIII 1678 w wieku 60 lat w kościele NMP w grobie nr 450) ojciec trzech córek, był ostatnim męskim przedstawicielem rodziny. Córka 2/ Constantia była trzecią żoną rajcy Siegmunda Kerschensteina. Czterech innych synów umarło w wieku młodzieńczym: pierworodny 3/ Daniel (ur. 1602) w roku urodzenia zmarł na dżumę; 4/ Johann (21 V 1603 – 22 IX 1626), w styczniu 1618 zapisany do Gimnazjum Akademickiego, od 1620 studiujący w Lejdzie (Leyden), 5/ Ernst (11 VII 1608 – 20 X 1627), w maju 1614 zapisany do Gimnazjum Akademickiego, zmarł we Włodawie, gdzie uczył się języka polskiego, 6/ Nathaniel (3 V 1616 – 15 I 1639) podczas pobytu w Paryżu; 7/ Heinrich (19 VI 1622 – 21 IV 1642) jako kawaler.

Pośmiertny utwór żałobny dedykował mu m.in. konrektor szkoły św. Jana Georg Culmann. Od 19 XII 1990 patron ulicy w Gdańsku-Oruni Górnej. SK

Bibliografia:
Akta do Dziejów Polski na Morzu, t. VII, , cz. 2A, Gdańsk 1959.
Annales Monasterii Olivensis, Toruń 1916–1919.
Hanow Michael Christophorus, Wspomnienie zasług protoscholarchów i protobibliotekarzy w: Gdańskie Gimnazjum Akademickie, t. 3, Gdańsk 2008, s. 483.
Karola Ogiera dziennik podróży po Polsce 1635–1636, Gdańsk 1950–1953.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 47, 94, s. 104.
Schelwig Samuel, O początkach Biblioteki Gdańskiej, w: Gdańskie Gimnazjum Akademickie, t. 3, Gdańsk 2008.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.-18. Jahrhundert–Schwentine 1986-1992, Bd. 1, 499; 2, 376.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342-1792 i 1807-1814, t. II, Gdańsk 2008, s. 385.