DŁUGIE OGRODY
| < Poprzednie | Następne > |
XX wieku
DŁUGIE OGRODY (1361 hortus, 1378 horti, 1443 Langgarten, 1552 długi ogród), początkowo łąki, nabyte około roku 1342 przez Główne Miasto od rycerza Piotra z Kacka, następnie dzielnica ogrodów przy szlaku na Żuławy i Mierzeję, obecnie ul. Długie Ogrody. Nazwa pochodzi od prostopadle do niej usytuowanych parcel: wąskich i długich (do 300 m). Granicę północną stanowiła Angielska Grobla (w 1422 agger anglicorum, miejsce zamieszkania kolonii angielskich w Gdańsku), południową (z Dolnym Miastem) Szkocka Grobla (w 1650 Schottischer Damm) – mniej więcej od początku ul. Szopy w kierunku ul. Sadowej (Schottischer Damm, Hintergasse). Groble spełniały funkcję wałów przeciwpowodziowych, zabezpieczających przed wylewami Wisły. W roku 1382 było 10 ogrodów, w 1415 – 145. Liczbę mieszkańców szacuje się na około 700. Na początku XVII wieku 297 istniejących parcel miało około 60 ha powierzchni (wraz z terenami na północ od Angielskiej Grobli). Przeprowadzony krąg fortyfikacji odciął 25 ha między niezachowaną, zewnętrzną Bramą Żuławską (Elbląską) a Bramą Długich Ogrodów (od roku 1626 w jej miejscu Brama Żuławska); obszar ten nazwano Knipawą (obecne Rudno).
XX wieku
W ciągu wieków Długie Ogrody stały się jedną z reprezentacyjnych arterii miasta, z powstałym w latach 1385–1387 szpitalem i kaplicą, następnie kościołem św. Barbary, położonymi wśród ogrodów zajazdami, domami i pałacami, z których kilka przetrwało do XX wieku. Po rozebranym w roku 1905 pałacu Mniszchów z 1750 roku pozostały resztki muru i szczątek parku. W pałacu rosyjskich rezydentów z XVIII wieku (między ul. Seredyńskiego i Długą Groblą, dawny numer 74, zniszczony w 1945) mieścił się przed II wojną światową konsulat ZSRR. W XIX wieku na Długich Ogrodach powstały szkoły i nowe budynki. Od 1926 roku funkcjonowały Polskie Szkoły Handlowe, zajmujące teren po dawnym kasynie, nabyty przez łódzkiego przedsiębiorcę Edwarda Heimana-Jareckiego i ofiarowany Gdańskiej Macierzy Polskiej. W roku 1914 było w dzielnicy 289 budynków, a liczba mieszkańców zbliżała się do 10 tysięcy. W głębi parceli, w stronę ul. Sadowej, stał tzw. Teatr Wilhelma. Między Szafarnią a kościołem św. Barbary znajdowały się tory powroźników, wytwarzających liny okrętowe. Po drugiej stronie ulicy, nad późniejszą Nową Motławą ( Motława), od roku 1379 zaczęli się osiedlać wyplatacze mat i rogóżek do osłony towarów na statkach. Pochodzi od nich nazwa obecnej ul. Szopy (Mattenbuden) i prowadzącego na Spichlerze Mostu na Szopy (Matników, Rogoźników; od roku 1945 w ruinie). Po południowej stronie tej ulicy stał tzw. Leśny Dwór (1422 Waldhof), związany z lasem porastającym wówczas część terenów późniejszego Dolnego Miasta i Spichlerzy. 1 VI 1807 roku ulicą defilowały przed cesarzem Napoleonem Bonaparte zwycięskie oddziały francuskiej Legii Północnej; cesarz wieczorem spotkał się w pałacyku Cornelisa Almondego (pod nr. 47) z elitą gdańskiego kupiectwa w sprawie spłaty nałożonej na miasto kontrybucji. Naprzeciw jego pałacyku, pod nr. 74, w kolejnym pałacyku w latach 1768–1941 znajdował się konsulat rosyjski. Najbardziej okazały dawny pałac Mniszchów pod nr. 88 był od roku 1795 do końca XIX wieku siedzibą wojskowego gubernatora; rozebrany w roku 1905. Należący niegdyś do szpitala św. Barbary budynek pod nr. 80 od roku 1817 pełnił funkcję koszar 1. Szwadronu Huzarów, po 1883 roku stacjonowały inne oddziały. Rozebranie go w roku 1907 pozwoliło na wytyczenie nowej ulicy Trojangasse (obecnie ul. Seredyńskiego). W latach 1819–1880 budynek pod nr. 33 był siedzibą Prowincjonalnego Zakładu Kształcenia Położnych. Na jego zapleczu od roku 1808 działał kompleks restauracyjny Josepha Karmanna, w 1861 przejęty przez Franza Josefa Selonke, który założył w nim teatr rozrywkowy znany jako Selonke Theater, następnie Wilhelm Theater ( Teatr Wilhelma), pełniący po roku 1920 do pożaru w 1933 funkcję kinoteatru. Zmianom ulegała sama ulica. W 1823 roku na jej środku wytyczono spacerową aleję z 108 zasadzonymi młodymi holenderskimi lipami. W następnych latach ulicę wybrukowano. W okresie 1870–1875 posesje podłączono do nowej miejskiej sieci wodociągowo-kanalizacyjnej; sieć gazowa funkcjonowała już w roku 1854. Od 14 VII 1885 kursował nią od Bramy Długich Ogrodów tramwaj konny, kończący bieg na Targu Rakowym; była to odnoga linii z ul. Łąkowej. Tramwaj elektryczny ( tramwaje) w 1896 roku ominął tę trasę, kursując jedynie przez jej fragment od Weidengasse (ul. Łąkowa) do Mostu na Szopy. Dopiero po roku 1920, po likwidacji nowożytnych obwarowań miejskich, ulicą kursowały tramwaje na Przeróbkę, następnie na Stogi. Wzmożony ruch drogowy spowodował wiosną 1938 roku kompleksową przebudowę. Wycięto ponadstuletnie lipy, w miejsce alei spacerowej powstała dwutorowa linia tramwajowa, a dwukierunkowe ulice pokryto asfaltem. Linię uroczyście otwarto 25 VIII 1938 roku, co wiązało się z oddaniem do użytku 4 X 1937 nowego, zwodzonego stalowego mostu przy Stągwiach Mlecznych, którym puszczono ruch tramwajowy linii ze Stogów i ul. Łąkowej. Wcześniej korzystały one z Mostu na Szopy (po roku 1992 linia przełożona na tzw. Trasę WZ: ul. Ułańska – Sadowa). Od 1928 roku pod dawnym nr. 105 (między ul. Szafarnia a ul. św. Barbary) mieściło się kino Kammer-Lichtspiele (od 1930 Capitol). Na północ od Angielskiej Grobli, w zachodniej części należącej niegdyś do Krzyżaków Szafarni, browarnicy składowali drewno (w 1763 Brauer Holzraum). Po 1840 roku powstały tu dwa spichlerze wojskowego Urzędu Prowiantowego (obecnie wypalone). Na łące, na wschód od nich, składowano klepki (planki) na poszycie statków (w 1763 Neue Klapperwiese). 1 XI 1894 otwarto nowoczesną rzeźnię, czynną jeszcze przez wiele lat po II wojnie światowej (zachowana część budynków przy Angielskiej Grobli), z bocznicą kolejową (od 1893), w roku 1898 przedłużoną do elektrowni miejskiej na Ołowiance (czynnej jeszcze w 1975). W 1909 roku zasypano dzielący oba tereny średniowieczny rów – dawną granicę Szafarni – i wytyczono ul. Planki (Plankengasse), obecnie ul. Dziewanowskiego. W 1945 roku Długie Ogrody uległy prawie całkowitemu zniszczeniu (leżąc na trasie wycofywania się wojsk niemieckich w kierunku Sobieszewa). Ruiny rozebrano (także południową nawę kościoła św. Barbary), ulica otrzymała nazwę Elbląskiej. We wrześniu 1962 roku pod nr 11 Gdańskie Przedsiębiorstwo Budowlane oddało do użytku najdłuższy wówczas w Gdańsku budynek mieszkalny (5 pięter, 114 m w elewacji frontowej, kubatura 24.779 mᶟ, z czego na lokale usługowe i handlowe na parterze 5.468 mᶟ, 248 izb mieszkalnych), zasiedlony głównie przez pracowników Gdańskiej Stoczni Remontowej.Po 1989 roku przywrócono dawną nazwę Długie Ogrody, wyłączono ulicę z ruchu kołowo-tramwajowego, tworząc miejsce na parkingi. W latach 1999-2000 na skrzyżowaniu z ul. Szopy wybudowano zespół budynków Artus Park (nr 6-14) z podziemnymi garażami.
| Ulica | Nazwy historyczne | Informacje o nazwie współczesnej | Uwagi |
|---|---|---|---|
| Angielska Grobla | 1415 agger anglicorum | obecna nazwa od 1945 | |
| 1440 engelischer tamm | |||
| do 1945 Englischer Damm | |||
| Długa Grobla | od XVII wieku am Wall (droga Przy wale) | obecna nazwa od 1945 | |
| 1854–1945 Langgarter Wall (Wał Długich Ogrodów) | |||
| Długie Ogrody | 1385 horti in aggere sicut itur versus insulam (ogrody na grobli prowadzącej na Żuławy) | obecna nazwa od 25 IX 1990 | |
| 1430 orti antiqui (Stare Ogrody) i versus sanctam Barbaram (Ku św. Barbarze) | |||
| 1431 Garden over de Koggenbrugge (Ogrody za mostem Kogi) | |||
| 1433 lange Garten (Długie Ogrody) | |||
| 1567–1945 Langgarten | |||
| od 1945 Elbląska | |||
| Jana Dziewanowskiego | 1909 Plankengasse (Planki) – od klepek na poszycie statków, składowanych na pobliskiej Łące Klepkarskiej (Klapperwiese) | obecna nazwa od 1945, na pamiątkę pułkownika Jana Nepomucena Dziewanowskiego (1782–1808), m.in. dowodzącego polskimi szwoleżerami przy zdobywaniu wąwozu Somosierry w Hiszpanii, zmarłego z powodu ran odniesionych w bitwie | założona w 1909 po zasypaniu dawnej granicznej fosy krzyżackiej Szafarni |
| Krowoderska | 1929–1945 Alte Kommandantur (Stara Komendantura) | obecna nazwa od 1946nazwa niejasna (od krakowskiej Krowodrzy?) | początkowo bez nazwy, wytyczona przez park rozebranej w 1905 rezydencji komendanta garnizonu – dawnego pałacu z 1750 starosty grudziądzkiego Jerzego Augusta Mniszcha |
| Łąkowa | do 1945 Weidengasse (Wierzbowa) | obecna nazwa od 1945 | odcinek na terenie Długich Ogrodów przebito w 1873 |
| Na Stępce | 1595 Zimmermacher-Graben (przy Kanale Ciesielskim) | obecna nazwa od 1945 | |
| 1780 Zimmergraben | |||
| 1761 Kiel-Graben (przy Kanale Stępkarskim)później rozdzielnie: | |||
| – odcinek od mostu Kamieniarskiego na Nowej Motławie do wylotu fosy wzdłuż obecnej ul. Dziewanowskiego: 1793 Zimmergraben (Kanał Ciesielski), 1796 beim Zimmerhof (Przy Cieślarni) | |||
| – drugi odcinek: 1793 Kielgraben (Kanał Stępkarski); od 1793 An der Kielbank (przy Pochylni Stępkarskiej) | |||
| 1817–1945 (cała) Am Kielgraben (Przy Kanale Stępkarskim) | |||
| Reduta Żbik | 1630–1945 Bastion Herrengarten (Bastion Ogrodowy) | obecna nazwa od1945 | |
| 1945 Redutowa | |||
| Sadowa | 1550 Schottischer Damm (Szkocka Grobla) | obecna nazwa od 1945 | |
| 1763 Stinkgang (Smrodliwa) – od Łąkowej do zakrętu oraz Kehrwiedergasse albo Winkel (Zaułek) – dalej do wałów | |||
| 1817 Langgarter Hintergasse (Tylna Długich Ogrodów) | |||
| 1920 Herrengarten (Ogrodowa) – od Bastionu Ogrodowego | |||
| Mariana Seredyńskiego | do 1945 Trojangasse, na pamiątkę pisarza Johannesa Trojana | obecna nazwa od 18 XI 1959 upamiętnia Mariana Seredyńskiego, m.in. dyrektora Polskiej Szkoły Handlowej (zob. Polskie Szkoły Handlowe w II Wolnym Mieście Gdańsku), zlokalizowanej przy tej ulicy | wytyczona w 1909 |
| od 1945 Skotnicka | |||
| Szafarnia | 1404 scheferie | obecna nazwa od 1945 | prowadziła do Szafarni, dawnego gospodarczego rejonu zamku krzyżackiego, na terenie Ołowianki i na wschód od niej, między przekopanym w 1576 kanałem Na Stępce i obecną ul. Dziewanowskiego |
| 1456 Scheffereye | |||
| 1782–1945 Schäferei | |||
| Szopy | 1379–1945 Mattenbuden (Szopy Matników) – od rzemieślników (w innych miastach zwanych rogoźnikami), wyplatających maty/rogóżki do przykrywania towarów na statkach | nazwa od 1945 | |
| Świętej Barbary | 1430 via retro in aede (Tylna Kościelna) – od kościoła św. Barbary | obecna nazwa od 1945 | |
| 1793 Kirchengang (Zaułek Kościelny) | |||
| 1817 Totengasse (Zmarłych) | |||
| 1901–1945 St. Barbaragasse | |||
| Ułańska | 1550 Schottischer Damm (Szkocka Grobla) | obecna nazwa od 1957 | |
| 1650 1–3. Reutergasse (Rajtarska) | |||
| 1763–1945 Reitergasse (do Łąkowej) | |||
| 1945 Szwoleżerów | |||
| od 1953 Alfreda Lampego, na pamiątkę działacza komunistycznego | |||
| Wiesława | Wesselstrasse, zapewne na pamiątkę malarza Jacoba Wessela | od 6 IV 1995 ponownie pod obecną nazwą po protestach firmy Metalzbyt | wytyczona w 1926 na miejscu rozebranego bastionu Jednorożec (1628 Bastion Einhorn) |
| od 1945 Wiesława, nazwa od tytułu sielanki Kazimierza Brodzińskiego z 1820 lub od pseudonimu Władysława Gomułki | |||
| od 16 II 1993 Bastion Jednorożec | |||
| Zabłotna | Braun Ross („Ross” oznacza tu podobno nie rumaka, tylko grzęzawisko, stąd późniejsza zmiana nazwy) | obecna od 1946 | wytyczona w 1926 na miejscu rozebranego bastionu Kasztanek (1628 Braun Ross); w opracowaniach po 1945 funkcjonowała także nazwa bastion Młyński, od stojącego niegdyś na bastionie wiatraka |
| od 1945 Zabłocka | |||
