KANAŁ RADUNI
| < Poprzednie | Następne > |
ul. Wałowej, 1927
KANAŁ RADUNI (Neue Radaune, Radaunekanal), sztucznie przekopany obiekt hydrotechniczny o spadku podłużnym dna 0,05%, długość 13,5 km (w granicach Gdańska 10,35 km), w większości otwarty, w przekroju prostokątny, szerokość w dnie 8 m, głębokość 3 m. Zachodnia strona opiera się o naturalne zbocze, wschodnia przebiega w nasypie o szerokości korony 3–5 m i wysokości 4–5 m. Wyprowadzony około 1 km na wschód od Juszkowa pod Pruszczem Gdańskim z rzeki Raduni. Płynie na północy wzdłuż krawędzi wysoczyzny morenowej przez Święty Wojciech, Lipce, Orunię, Zaroślak, Główne i Stare Miasto. Zasilany jest przez Potok Świętego Wojciecha, Potok Maćkowski, Potok Oruński, Potok Siedlecki (który odciął od naturalnego ujścia do Motławy). Do lat 40. XVII wieku uchodził do Wisły na przedłużeniu obecnej ul. Rybaki Górne, następnie wody skierowano u zbiegu obecnej ul. Rybaki Dolne i Krosna do fosy Starego Miasta i przy obecnej ul. Karpia–Wapiennicza skierowano do Motławy.
Zbudowany w celu zaopatrzenia aglomeracji gdańskiej w wodę pitną, źródło energii dla maszyn, głównie kół młyńskich, nawodnienia fos i odprowadzania ścieków. Do połowy XVI wieku w okresie wojennym newralgiczne miejsce Gdańska, którego oblężenia rozpoczynano z reguły od niszczenia odcinków kanału przy Pruszczu Gdańskim. Pierwszy kanał wzmiankowano w 1338 roku. Później, zapewne z powodu małego spadku wody przed 1356 rokiem, od wysokości Oruni przeprowadzono nowe odgałęzienie, płynące bliżej krawędzi wysoczyzny. W 1356 roku kanały nazywano nowym i starym młyńskim, w 1456 młyńskim i Raduni. Dopływ wody poniżej Pruszcza Gdańskiego regulowała wzmiankowana od 1367 roku śluza, zamykana raz w roku na 2–3 tygodnie. Po ustąpieniu wody kanały pogłębiano. Na terenie Starego Miasta oba cieki płynęły w kierunku północno-wschodnim (między obecnymi ul. Wodopój / Brygidki-Refektarska oraz Rybaki Górne / Rybaki Dolne) i południowo-wschodnim (równolegle po północnej stronie i nieopodal obecnej ul. Podwale Staromiejskie do obecnej ul. Tartacznej, wzdłuż niej zmierzał na północ, zasilając fosę Osieka i łącząc się z pierwszym ciekiem). Oba ramiona połączono już około roku 1367 w okolicy obecnego Targu Drzewnego specjalnym kanałem (tzw. Flutrinne), w 1487 obmurowanym i zakrytym. Po otoczeniu Starego Miasta murami około 1480 roku pod obecną ul. Wały Jagiellońskie (obok Nowego Ratusza) zbudowano przepust i chroniącą go Bramę Raduńską ( bramy). Około 1570, w związku z budową nowych fortyfikacji, starszy kanał zasypano, a po wykopaniu fosy przy Starym Mieście wody jednego już tylko kanału przerzucono nad nią (na wysokości obecnej ul. Hucisko) otwartym, ceglano-kamiennym akweduktem, a pod wałem (powstałym w miejscu uprzedniego muru, obecnie ul. Wały Jagiellońskie) murowanym tunelem. Przed wpłynięciem na akwedukt wody kanału od około 1567 roku rozlewały się w staw, tzw. Koński Wodopój, związany z sąsiednim Targiem Końskim (na placu przed Bramą Wyżynną; zob. Nowe Ogrody, fortyfikacje). Od końca XVI wieku zachodni brzeg kanału, od wysokości obecnego Targu Siennego, zabudowano domami mieszkalnymi, dostępnymi poprzez przerzucone mostki. Około 1636 zbudowano nowy, 150-metrowy, drewniany akwedukt doprowadzający wodę do Starego Miasta, o konstrukcji skrzyniowej, od góry otwarty, umieszczony 3 m nad fosą, rozebrany wraz z przepustem w końcu XIX wieku przy plantowaniu wałów i zasypywaniu fos. W roku 1901, przy budowie obecnej ul. Hucisko w miejsce akweduktu wody kanału poprowadzono podziemnym tunelem łączącym się z dawnym, zlokalizowanym pod obecną ul. Wały Jagiellońskie. Po II wojnie światowej, przy budowie drugiej jezdni ul. Hucisko, tunel powiększono, obecnie pod jezdniami obu ulic liczy on długość 150 m i szerokość 10 m. Podczas powodzi 9 VII 2001 wschodni wał między Świętym Wojciechem a Orunią uległ przerwaniu.
