LENGNICH GOTTFRIED, prawnik, historyk, patron gdańskiej ulicy
| < Poprzednie | Następne > |
GOTTFRIED LENGNICH (4 XII 1689 Gdańsk – 28 IV 1774 Gdańsk), prawnik, historyk, syndyk gdański, patron gdańskiej ulicy. Syn kupca Wincenta (1666 – pochowany 22 IX 1719) i Catheriny z domu Möller (od 1723 żony Davida Gronaua). Uczęszczał do parafialnej szkoły mariackiej, w październiku 1702 zapisany został do trzeciej klasy gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, nauki nie podjął, skierowany dla lepszej znajomości języka polskiego do Gniewu. W kwietniu 1707 zapisany został do przedostatniej klasy (secundy) Gimnazjum Akademickiego. M.in. w 1709 był oponentem w dyspucie przeprowadzonej pod kierunkiem Johanna Glosemeyera przez Nathanaela Constantina Sendela (ojca późniejszego profesora tegoż Gimnazjum Christiana Sendela). Od 1710 studiował na uniwersytecie w Halle historię, prawo i retorykę, od 1713 doktor obojga praw. Następnie z Mikołajem Hieronimem Grundlingiem współredagował czasopismo „Hallische Bibliothek”.
Studiując w Halle, utrzymywał kontakt z syndykiem gdańskim Albrechtem Rosenbergiem, który namówił go do powrotu do Gdańska. Wykładał tu prywatnie prawo i historię, w 1718 rozpoczął wydawanie czasopisma historycznego „Polnische Bibliothec”, które było pierwszym tego rodzaju na ziemiach polskich. Postulował w nim unaukowienie historii poprzez oparcie się na źródłach. Jako pierwszy rozpoczął naukową krytykę źródeł historycznych dotyczących Pomorza i Prus. W 1720 współzałożyciel towarzystwa naukowego Societas Litteraria, mającego podejmować tematykę humanistyczną. Wskutek późniejszego nacisku na nauki eksperymentalne odszedł z niego 3 VIII 1722.
W Gdańsku początkowo utrzymywał się z udzielania prywatnych lekcji. W 1721 Rada Miejska za coroczną pensję zleciła mu kontynuację pisania historii Prus po Casprze Schützu, który doprowadził swoje dzieło (Rerum Prussicarum Historia) do 1525. Przygotował dalszy ciąg, Geschichte der preußischen Lande Königlich-Polnischen Antheils (Historia królewsko-polskich ziem pruskich), doprowadzony do 1733, wydany w dziewięciu tomach w latach 1722–1755. Umożliwiło mu to dokładna kwerendę w zasobie historycznych źródeł przechowywanych w miejskim archiwum. W trakcie pracy nad tym dziełem, 2 VI 1729, został profesorem wymowy i poezji w Gimnazjum Akademickim. 5 III 1733 w auli Gimnazjum wygłosił łacińską żałobną oracje po śmierci (zm. 1 lutego tego roku) króla Augusta II.
Podczas oblężenia Gdańska w 1734 poznał regimentarza koronnego Stanisława Poniatowskiego; w efekcie przez dwa lata był nauczycielem jego synów, w tym Stanisława Augusta, przyszłego króla Polski, dla których napisał podręcznik Historia Polona A Lecho Ad Augusti II. mortem (Historia Polski od Lecha do śmierci Augusta II), wydany po raz pierwszy drukiem w 1741 w języku polskim i niemieckim w Gdańsku i w Lipsku. W 1749 otrzymał Katedrę Prawa i Historii w Gimnazjum Akademickim, jednocześnie zostając (do 1750) inspektorem szkolnym (uczcił to stosownym utworem Carl Ludwig Eggebert).
W 1738 caryca Rosji Anna powołała go na członka Akademii Nauk w Petersburgu. W 1739 król polski August II wyznaczył mu coroczną pensję płatną ze skarbu państwa (1200 talarów rocznie), a w 1740 mianował saskim radcą legacyjnym. Wobec konfliktu politycznego gdańskiej Rady Miejskiej z opozycją kupiecko-rzemieślniczą, popieraną przez dwór polski, jako jeden z niewielu gdańskich prawników stanął po stronie Augusta III i opozycji, otrzymując królewskie zapewnienie bezpieczeństwa przed ewentualnymi szykanami Rady. Na prośbę pospólstwa, u którego cieszył się z racji postawy dużym szacunkiem, król przeforsował też 14 V 1750 jego wybór na syndyka gdańskiego, do czego doszło z naruszeniem obowiązujących praw (nominowanie na urząd syndyka należało do kompetencji Rady). W związku z ta naminacją wystarał się 13 sierpnia tego roku o potwierdzenie mu kupieckiego obywatelstwa Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli). Po czterech miesiącach od objęcia stanowiska syndyka niespodziewanie przeszedł jednak na stronę Rady Miejskiej Gdańska. Pod wpływem żądań oburzonego z tego powodu pospólstwa zrezygnował z prowadzenia Katedry Prawa i Historii Gimnazjum Akademickiego, zatrzymał stanowisko syndyka, z którego też domagano się jego odejścia. Mimo to nie utracił zaufania królewskiego, nadal pobierał przyznaną mu pensję (płatną z królewskich dochodów z cła palowego. W 1752 uczestniczył w tajnej komisji, która miała doprowadzić do szybkiego odzyskania przez władze Gdańska łaski u króla (ugodę między Radą Miejską a królem podpisano 13 V 1752). W latach 1760–1761 szczególnie mocno zwalczał w specjalnych publikacjach propozycję nałożenia na Gdańsk zwiększonej culagi, w 1767 uczestniczył w Toruniu w zjeździe innowierców, którym służył jako radca prawny. Był zwolennikiem autonomii Prus Królewskich.
Za życia wydał drukiem blisko 70 prac o tematyce historycznej i prawnej, w tym Ius publicum Regni Poloniae, 1742), wydane też w tłumaczeniu na język polski jako Prawo pospolite Królestwa Polskiego (1761), Ius publicium Prussiae Polonae (1758). Przygotował też rozprawę Ius Publicum civitatis gedanensis oder der Stadt Danzig rechte und Verfassung, na publikacje której nie otrzymał zgody Rady Miejskiej, obawiającej się wykorzystania jej przeciwko miastu w sporach o jego autonomie (wydał ją drukiem dopiero w 1900 Otto Günther). Wydał także w 1749 drukiem najstarsze polskie kroniki, Galla Anonima i Wincentego Kadłubka oraz historię Prus Caspra Schütza w 1769. Planował wydać historię najnowszą ówczesnej Europy. Zgromadził znaczną bibliotekę. Część jej przekazał Bibliotece Miejskiej (między innymi dzieła Marcina Kromera i dziewięć tomów Histoire de France sous le regne de Louis XIV Isaaca de Larreya), 4326 woluminów rychło po jego śmierci, w lipcu i w listopadzie 1774, sprzedano na aukcjach odbytych w jego dawnym domu przy Długim Targu, część odziedziczył bratanek i zięć Karl Benjamin Lengnich.
Od 2 VI 1733 żonaty był ( po raz drugi?) z Eufrozyna Florentiną (1701–1786), córką diakona kościoła św. Jana Johanna Lorentza Fischera (1663–1720), wdową po profesorze Gimnazjum Akademickiego Carlu Ludwigu Hoheiselu (1692–1732). Ojciec dwóch córek: pierwsza zmarła w dzieciństwie w wieku trzech lat, druga, Johanna Augusta (1739–1776), od 1773 była żoną wspomnianego Karla Benjamina Lengnicha.
Zmarł po ciężkiej chorobie. Pochowany w kaplicy Winterfeldów (św. Jakuba) w kościele Najświętszej Marii Panny.
Patron jednej z ulic we Wrzeszczu (nazwę nosiła przed i po 1945) oraz od 30 VI 2011 gdańskiego tramwaju Pesa Swing 120NaG nr 1032.
