GRALATH KARL FRIEDRICH von, burmistrz Gdańska
| < Poprzednie | Następne > |
KARL FRIEDRICH von GRALATH (11 XII 1741 Gdańsk – 28 V 1818 Gdańsk), burmistrz Gdańska. Syn burmistrza Daniela Gralatha I i Dorothei Julianny, córki przyrodnika i sekretarza miejskiego Jacoba Kleina. Uczył się w bliżej nieznanej szkole średniej poza Gdańskiem, 15 X 1761, wraz z gdańszczanami Johannem Jacobem i Samuelem Theophilem Wolffami, zapisal się na uniwersytet w Królewcu i studiował nauki prawne. Po studiach, w latach 1764–1766, odbył ówczesnym zwyczajem podróż po Niemczech, Szwajcarii i Francji, w 1776 zapisał się do gdańskiego Towarzystwa Przyrodniczego, w 1767 był w Petersburgu w Rosji, pozostawił spisany przez siebie dziennik tych podróży. Wróciwszy do Gdańska, 17 V 1768 otrzymał kupieckie obywatelstwo Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli) i w tym samym roku urząd sekretarza Rady Miejskiej. W latach 1768–1774 był rezydentem Gdańska w Warszawie, w 1774 został gdańskim archiwariuszem, w 1775 subsyndykiem, od 1776 był ławnikiem, od 1782 rajcą, w 1785 i 1790 był burgrabią, w 1788 sędzią.
Jako gdański przedstawiciel przy warszawskim dworze królewskim składał skargi na ograniczanie praw Gdańska do jego podmiejskich posiadłości, zajętych po pierwszym rozbiorze Polski przez Prusy. Dotyczyło to na przykład Nowego Portu, gdzie powstała pruska komora celna, pobierająca opłaty od towarów przywożonych i wywożonych z portu nad Motławą. Sprzeciwiał się także niekorzystnemu dla Gdańska traktatowi handlowemu Polski z Prusami z 1775.
Już jako rajca w 1783 brał udział – wraz z Michaelem Groddeckiem – w pertraktacjach z Prusami w sprawie zniesienia blokady ekonomicznej Gdańska, następnie w Warszawie w pertraktacjach z przedstawicielami Prus i Rosji w sprawie zasadności i wysokości opłat celnych pobieranych w Nowym Porcie zarówno od towarów spławianych Wisłą do Gdańska, jak i tych przywożonych morzem. Zawarta w 1785 konwencja warszawska określiła maksymalną wysokość tych opłat na 12%, w praktyce jednak nie była stosowana przez Prusy, które pobierały zawyżone opłaty lub kierowały tratwy i statki wiślane z towarami do pruskiego Elbląga, gdzie pobierano tylko dwuprocentowe cło, korzystne dla właścicieli zboża czy drewna.
Po włączeniu Gdańska w 1793 do monarchii pruskiej stał się lojalnym pracownikiem jej administracji. W 1794 został burmistrzem w Zarządzie Miasta i w zarządzie policyjnym Gdańska, kierowanym przez prezydenta Johanna Christiana von Lindenowskiego. Jako burmistrz i radca wojenny (Kriegrath und Bürgermeister) nadzorował sprawy ekonomiczne miasta, działalność jego żuławskich posiadłości oraz cechy rzeźników, muzyków, złotników i krawców. Za zasługi dla monarchii pruskiej otrzymał w czasie wizyty króla Fryderyka Wilhelma III w Gdańsku (30 V – 2 VI 1798) tytuł szlachecki.
Po utworzeniu I Wolnego Miasta Gdańska (WMG) został pierwszym prezydentem jego Senatu (pierwszym burmistrzem); sprawował tę funkcję w latach 1807–1808. 21 VII 1807 o godzinie dziewiątej, wyruszając ze swojej rodzinnej kamienicy przy Heilige-Geist-Gasse 1002 (ul. św. Ducha 41/43), a następnie idąc ulicami Große Wollwebergasse (ul. Tkacka) i Langgasse (ul. Długa), udał się – wśród szpalerów żołnierzy i w honorowej eskorcie oddziałów wojskowych z orkiestrą, w towarzystwie gubernatora Jeana Rappa, generalicji w paradnych mundurach, przy biciu dzwonów kościelnych i pośród salw armatnich – do Ratusza Głównego Miasta. Tam w Wielkiej Sali Wety w obecności nowych władz miasta, miejscowych notabli i gubernatora Jeana Rappa uroczyście proklamowano Wolne Miasto Gdańsk. Nowo powołany prezydent Senatu wygłosił okolicznościowe przemówienie, w którym podkreślał, jakie nadzieje żywi Gdańsk w stosunku do protektorów WMG, z cesarzem Napoleonem na czele. Następnie, ponownie w honorowej eskorcie, powrócił do swego domu.
21 VII 1808 uczestniczył w ważnej dla miasta ceremonii, która towarzyszyła wprowadzeniu w Gdańsku cywilnego kodeksu Napoleona. Uroczysty orszak, składający się z wszystkich władz miasta (czyli z Senatu, Ławy i Trzeciego Ordynku) oraz urzędników, poprzedzany honorową asystą oddziałów wojskowych z orkiestrą, idąc z Ratusza przez Langer Markt (Długi Targ), Kürschnergasse (ul. Kuśnierska) i Brotbänkengasse (ul. Chlebnicka), dotarł do kościoła Najświętszej Marii Panny na okolicznościowe nabożeństwo. Podczas niego władze miasta w obecności katolickich i luterańskich duchownych złożyły przysięgę na tekst nowego prawa. W tym czasie ozdobny kodeks leżał na ołtarzu. Po odśpiewaniu hymnu Te Deum księga z tekstem nowego kodeksu została w uroczystym orszaku przeniesiona do Ratusza Głównego Miasta i złożona w Sali Czerwonej, pod portretem cesarza. Tam też wygłoszono okolicznościowe przemówienia.
Jako prezydent Senatu Gralath nie zgadzał się na realizację wszystkich niekorzystnych dla miasta francuskich zaleceń. W związku z opóźnieniami w spłacaniu nałożonej na miasto kontrybucji we wrześniu 1808 pod naciskiem generała Jeana Rappa zrezygnował z funkcji burmistrza i wycofał się z życia publicznego. W 1811 znalazł się w gronie 16 najzamożniejszych gdańszczan obciążonych nadzwyczajną francuską kontrybucją, ogółem w wysokości 250 000 franków, z których miał spłacić 10 000 franków.
W 1809, po śmierci swego brata Daniela, stał się właścicielem podgdańskiego majątku, do którego należały wsie Otomin, Sulmin i Rębowo. Mieszkał przeważnie w dworze w Sulminie, zbudowanym w 1801 przez jego szwagra, pruskiego ministra Leopolda von Schröttera, drugiego męża siostry Renaty Wilhelminy. Był też właścicielem wspomnianej rodzinnej kamienicy przy Heilige-Geist-Gasse 1002 (ul. św. Ducha 41/43), sprzedanej po jego śmierci, oraz kamienicy przy Mälzergasse 215 (ul. Słodowników 1).
Był dwukrotnie żonaty. 22 I 1776 zawarł związek małżeński z Anną Florentyną (20 V 1740 – 11 V 1780, pochowana 26 tego miesiąca, kazanie pogrzebowe wygłosił rektor Samuel Friedrich Unselt), córką rajcy Johanna Gottfrieda Meyera (1710–1754). Po jej śmierci ożenił się 30 I 1783 z Charlottą Constantiną Beatą (24 III 1760 – 6 XII 1805), córką Daniela Gottlieba Davissona, praprawnuczką Jana Heweliusza po mieczu i po kądzieli.
Z drugiego małżeństwa miał synów: Stanislausa Karla, chrześniaka polskiego króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, po którym otrzymał pierwsze imię, dziedziczącego po ojcu majątek ziemski w Sulminie i Otominie, oraz Friedricha Wilhelma, gdańskiego kupca hurtowego. Córka Karolina Amalia Beata (30 I 1786 – 17 IV 1817) była żoną poślubionego w 1804 w kościele NMP pochodzącego ze Szkocji kupca i radnego Gdańska Jamesa Balfoura (1770 – 1849 Gdańsk, pochowany w Sulminie), w 1819 właściciela Borkowa Łostowickiego (Borgfeld) i Buszkowych (Buschkau), z którym miała piątkę dzieci.
Bibliografia:
Das jetztlebende Danzig. Nach der im Monat März gehaltenen Verführung der Aemter, Dantzig 1810.
Die Matrikel … der Albertus-Universität zu Königsberg, ed. Georg Ehler, Bd. 2, Leipzig 1911/1912, s. 481.
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. VIII, s. 250.
Cieślak Edmund, Gralath Karol Fryderyk, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. II, Gdańsk 1994, s. 103–104.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 5, 54.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342–1792 i 1807–1814, t. II, Gdańsk 2008, s. 118–119.
