ŁAŹNIE PUBLICZNE
| < Poprzednie | Następne > |
ŁAŹNIE PUBLICZNE. Wedle świadectwa archeologów najstarsze łaźnie funkcjonowały w grodzie gdańskim (przy ujściu Motławy do Wisły) od połowy XI wieku, odnaleziono bowiem drewniany budynek z brukiem kamiennym zamiast podłogi. Na bruk lano wrzącą wodę, kąpieli zażywano w unoszącej się parze. Informacje o łaźniach miejskich w Gdańsku pochodzą z XIV wieku; w przywilejach lokacyjnych dla Głównego Miasta (1342), Młodego Miasta (1380) i Starego Miasta (1381) mowa jest o pobieraniu przez władzę zwierzchnią opłat za funkcjonowanie łaźni.
W XIV wieku na obszarze Głównego Miasta funkcjonowały trzy łaźnie: przy Heilige-Geist-Gasse (ul. św. Ducha, róg z obecną ul. Złotników), przy Hundegasse (ul. Ogarna, między obecną ul. Kotwiczników i ul. Słodowników) i przy Große Wollwebergasse (ul. Tkacka, u wylotu obecnej ul. Piwnej), rozebrana w 1600 w związku z budową w tym miejscu Wielkiej Zbrojowni. Na Starym Mieście w 1381 komtur gdański nadał Mikołajowi Wetirhanowi łaźnię przy Wielkim Młynie (naprzeciw Ratusza Starego Miasta), z prawem założenia przy niej karczmy. Łaźnia ta, wykorzystywana przez mieszczan, funkcjonowała także w XV wieku. W 1381 istniała też łaźnia przy obecnej ul. Tartacznej (między obecną ul. Zamkową i ul. Olejarnią), jednak już w 1422 pozostał po niej pusty plac, na którym mieszczanin Gerd Lange wybudował tartak. W Głównym Mieście działało także bractwo łaziebników, adorujące ołtarz św. Barbary w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny.
W czasach nowożytnych łaźnie publiczne na terenie Gdańska nie były zbyt rozpowszechnione, co wiązało się zapewne ze złą sławą tego rodzaju przybytków jako miejsc rozpusty (władze miejskie od czasów reformacji były na to szczególnie wyczulone) oraz ze względu na niebezpieczeństwo epidemiologiczne. W XVII–XVIII wieku funkcjonowały dwie łaźnie miejskie: na Starym Mieście przy zbiegu Böttchergasse (ul. Bednarska) i Pfefferstadt (ul. Korzenna), na Głównym Mieście przy Heilige-Geist-Gasse. Funkcjonowanie łaźni publicznych regulowały zarządzenia Rady Miejskiej na Starym Mieście – Rady Staromiejskiej. Były dzierżawione koncesjonowanym łaziebnikom, z którymi zawierano stosowne kontrakty na ich prowadzenie; musieli oni z tego tytułu płacić do kasy kamlarii czynsz, którego wysokość ustalały władze miejskie. Budynki łaźni zaopatrzone były w oddzielne pomieszczenia przeznaczone dla mężczyzn i kobiet; ich podstawowe wyposażenia stanowiły piece nagrzewające wodę oraz kadzie (wanny) służące do kąpieli.
Problem dostępu do masowych kąpieli przybrał na znaczeniu w czasie I Wolnego Miasta Gdańska, kiedy to w mieście stacjonowało kilka tysięcy żołnierzy. Organizowane były dla nich latem zbiorowe kąpiele morskie w Brzeźnie. Sprawę higieny doceniał dr Georg Haffner, oficer i lekarz armii francuskiej, następnie twórca kurortu w Sopocie, w 1811 w swoim domu najpierw przy Ankerschmiedegasse 2096 (ul. Kotwiczników 11), następnie przy Poggenpfuhl 381 (ul. Żabi Kruk 75) założył publiczny zakład kąpielowy z ciepłą wodą. W 1839 podobne zakłady istniały przy Poggenpfuhlgasse 381, w 1839 i 1854 przy Ketterhagergasse 111 (ul. Zbytki 11), w połowie XIX wieku prowadzony przez mistrza łaziebnego Rincka, i przy Vorstädtischer Graben 403 (ul. Podwale Przedmiejskie 34, przy [GIMNAZJUM MIEJSKIE | Gimnazjum Miejskim]]), w tym samym czasie własność mistrza ciesielskiego Teschke. Ten ostatni zakład był następnie prowadzony przez wiele lat przez Adolfa Wilhelma Jantzena (1818–1983), w 1897 przez jego syna Georga, a w okresie 1908–1914 przez kolejnego właściciela, Alberta Pettera. Został zamknięty przed 1921. W miejscu zakładu zamierzano przed I wojną światową zbudować (poprzez powołane w tym celu towarzystwo akcyjne) duży basen pływacki z zapleczem kąpielowym. Wybuch wojny przeszkodził w tych zamiarach. Wojsko rozwiązało problem higieny osobistej najpierw przez budowę garnizonowej dużej łaźni przy Thornscherweg (ul. Toruńska), róg Poggenpfuhlgasse (ul. Żabi Kruk), następnie poprzez łaźnie w nowo wznoszonych koszarach. Latem żołnierze wykorzystywali do kąpieli otwarte baseny w fosach miejskich ( pływalnie).
W 1884 łaźnie publiczne, oprócz wspomnianej Adolfa Wilhelma Jantzena, znajdowały się przy Große Bäckergasse 20 (ul. Piekarnicza, nie istnieje) i przy Mattenbuden 26 (ul. Szopy). W 1890 ogólnodostępną łaźnię otworzyła Fundacja Abegga przy Hühnerberg (ul. Kurza) na Dolnym Mieście. Prywatne zakłady tego typu funkcjonowały w Gdańsku do czasów II wojny światowej (w większości gdańskich domów wzniesionych przed 1875 – a nawet i później – nie było łazienek). W 1939 obok miejskich zakładów działały łaźnie przy Podwalu Przedmiejskim 11, Szerokiej 82, ekskluzywna na Hansaplatz 14, obecnie rejon ul. Wały Piastowskie) i we Wrzeszczu przy Ferberweg 14 (ul. Miszewskiego). Władze miasta doceniały rolę łaźni publicznych w poprawie stanu sanitarnego i stanu zdrowia mieszkańców. Do realizacji własnych zadań mogły przystąpić po 1875, po doprowadzeniu do miasta wystarczającej ilości wody, jak i stworzeniu sieci kanalizacyjnej.
Na początku XX wieku powstały miejskie zakłady kąpielowe w dzielnicach zamieszkanych głównie przez uboższą część ludności. Powstawały w budowanych w tym celu solidnych ceglanych gmachach, często połączonych z salą sportową dla pobliskiej szkoły. Zostały wyposażone zarówno w wanny kąpielowe, jak i natryski, dostępne za niewielką opłatą kilku fenigów. Były to łaźnie zwane potem Volksbäder. Działały od: kwietnia 1903 przy Hakelwerk 11 (ul. Osiek), dla Dolnego Miasta od 14 IV 1908 przy Große Schwalbengasse 1 (ul. Jaskółcza; obecnie Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia), 21 XII 1909 w Nowym Porcie przy Albrechtstraße 6 (ul. Strajku Dokerów) i od 10 XI 1914 na Siedlcach przy Oberstraße 51A (ul. Malczewskiego). Kolejna powstała dopiero w oddanym do użytku 30 IV 1927 nowym budynku Powszechnej Rejonowej Kasy Chorych przy Wallgasse 14B (ul. Wałowa).
Łaźnia miejska przy Hakelwerk (ul. Osiek) została dobudowana do szkoły dla chłopców (budynkowi nadano styl neogotycki) i była z nią połączona. Miała na parterze 28 kabin z natryskami i 48 przebieralni dla młodzieży (możliwość korzystania przez 288 osób w ciągu dnia), na I piętrze łazienki publiczne (22 kabiny męskie z natryskami i trzema wannami, wejście od ulicy, siedem natrysków i sześć wanien dla kobiet, wejście od podwórza), na II piętrze znajdowała się sala gimnastyczna. Łaźnie na Dolnym Mieście i w Nowym Porcie, w budynku w stylu neorenesansowym, miały podobne rozwiązanie: trzy klatki schodowe (osobne dla kobiet, mężczyzn i dzieci) prowadzące na parterze do szatni, skąd przechodzono do pomieszczeń z prysznicami i wannami. Łaźnia na Dolnym Mieście miała 72 kabiny do przebierania i 36 pryszniców dla uczniów. Na I piętrze były 22 prysznice i osiem wanien dla mężczyzn oraz sześć pryszniców i osiem wanien dla pań. Na II piętrze znajdowała się sala gimnastyczna tylko dla uczniów (dostępna klatką schodową z parteru). Koszt kąpieli pod prysznicem wynosił 10 fenigów (w tym mydło i ręcznik), kąpiel w wannie kosztowała 30 fenigów.
Po II wojnie światowej jako pierwszą oddano do użytku łaźnię przy ul. Jaskółczej 1 (prowadził ją Klub Sportowy Związkowiec Gdańsk), w okresie jej remontu, 9 XII 1950, ponownie otwarto łaźnię na Osieku 11 (część damska i męska, 15 wanien, 25 kabin z natryskami, jeden natrysk ogólny), w marcu 1951 zaś łaźnie przy ul. Malczewskiego 33 (Siedlce) i przy Sportowej 5 (Nowy Port). Były czynne w piątki i soboty, niekiedy w niedzielę. W 1962 uznano, że na potrzeby miasta wystarczą trzy łaźnie; obiekt na Osieku Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej przekazało Wydziałowi Zdrowia Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w celu zorganizowania placówki leczniczej (kąpiele lecznicze, borowina). Z braku środków finansowych przebudowa nie doszła do skutku, a łaźnia działała jeszcze w 1965 roku. W 1976 łaźnię przy ul. Malczewskiego przeniesiono i połączono z łaźnią przy ul. Jaskółczej. Jesienią 1979 przejął ją Klub Sportowy Stoczniowiec Gdańsk, planując utworzenie tam gabinetów odnowy (sauna, kąpiele borowinowe, bicze wodne, okłady z parafiny). Planów nie zrealizowano, obiekt pozostawał opuszczony do czasu otwarcia w nim Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia. Ostatnią łaźnią, działającą jeszcze w grudniu 1992, była placówka w Nowym Porcie.
