OSIEK

< Poprzednie

Następne >

Dom Dobroczynności
i Sierot (w głębi) przy
ul. Sierocej nad dawnym odgałęzieniem Kanału Raduni, 1910

Zniszczony w 1945 budynek firmy Wenzel & Mühle przy ul. Tartacznej 8-9

Sześciokondygnacyjny schron przeciwlotniczy przy ul. Olejarnia, 2011

OSIEK (1312 Hakelwerk), dzielnica powstała po zajęciu Gdańska w 1308 roku przez Krzyżaków, którzy przesiedlili tutaj rybaków zamieszkujących wcześniej gród (podgrodzie; Gdańsk - początki miasta), utrzymując dla osiedla prawo polskie. Pierwotnie obejmował obszar w granicach obecnych ulic Podwale Staromiejskie, Tartaczna, Sieroca, Kanał Raduni, Stolarska, Mniszki, Profesorska i Igielnicka. Centrum, obejmujące około 40 posesji, stanowił obszar zamknięty fosą (zasilaną przez Kanał Raduni) i zapewne drewnianym częstokołem, biegnącym przy obecnych ulicach Podzamcze, Sieroca, Browarna i Olejarnia. Pozostały obszar zajmowały łąki i nieużytki.

Około 1348 teren łąkowy sięgający do obecnego Targu Rybnego przyłączono do Głównego Miasta Gdańska. Po 1381 przy ul. Burggasse uff der Aldenstadt Danczke Krzyżacy założyli łaźnię dla załogi zamku. W 1422 łaźnia już nie istniała, miejsce po niej Krzyżacy przekazali w prywatne ręce na założenie tartaku (An der Schneidemühle, obecnie ul. Tartaczna), który sięgał od obecnego pl. Obrońców Poczty Polskiej do obecnej ul. Podzamcze (włącznie z obecnym boiskiem Technikum Łączności). Spalony w XVI wieku, odbudowany, dostarczał materiału między innymi do wyrobu słynnych mebli gdańskich. W końcu XIV wieku obszar między obecnymi ulicami Mniszki, Profesorską, Igielnicką przejęły brygidki ( Nonnenhof), co spowodowało włączenie go w połowie XV wieku do Starego Miasta. W 1402 przekazano Staremu Miastu również obszar łąkowy między obecną ul. Stolarską (wzmiankowaną od 1480) a Browarną, uzyskując w zamian łąki na północy, obecna ul. Rybaki Dolne (w 1570 mang den Seigen, następnie Niedere Seigen) i Rybaki Górne (Hohe Seigen), z prawem żeglugi po Kanale Raduni. Główną ulicą Osieka była ul. Panieńska (w 1663 Jungferngasse), wcześniej zwana Ciemniczną (w 1489 Tymmenitzengasse), od aresztu w piwnicach istniejącego tu ratusza, zwanego Polskim (przy zbiegu obecnej ul. Panieńskiej z ul. Podzamcze, w stronę ul. Stolarskiej). Po formalnym nadaniu prawa chełmińskiego i włączeniu Osieka najpierw do Głównego Miasta (1454), a następnie do Starego Miasta, ratusz przestał pełnić swoją funkcję i w 1597 został sprzedany w ręce prywatne.

Na terenie między obecną ul. Stajenną (w 1778, Am Stein – od polskiego „stajnia”), Osiekiem, Nową Sierocą (w 1796: Spendhausneugasse – obecne Stare Domki) i Rybakami Dolnymi, istniał cmentarz rembowski ( cmentarze na terenie Śródmieścia. Osiek). Po 1454 zaczęto go zabudowywać, a nazwa w formie Rambau, interpretowana jako ramy do bielenia płótna, przeszła na sąsiednią ulicę, po II wojnie światowej spolszczoną wtórnie na Krosna. Kościołem parafialnym dla Osieka był kościół św. Katarzyny.

W 1495 w 120 posesjach mieszkało około 600 osób, w 1624 w 140 posesjach około 1000. Około 1675 do tartaku (na ul. Tartaczną) przeniesiono ze Starego Miasta (z rogu obecnej ul. Kowalskiej i Targu Drzewnego) kaszarnię. W 1699 otwarto Dom Dobroczynności (sierociniec), który dał nazwę obecnej ul. Sierocej. W 1707 przy obecnej ul. Osiek (Kleine Ölmühlengasse) wybudowano ciągarnię drutu i olejarnię, powstał tu także folusz (zakład obróbki sukna) z siedmioma (lub ośmioma) stąporami i młyn tabakowy (do mielenia tytoniu). W 1805 roku folusz i młyn tabakowy zostały wydzierżawione, kaszarnią administrowały władze Gdańska, w 1843 funkcjonował już tylko folusz.

26 I 1817 na ul. Tartacznej otwarto warsztat rusznikarski, a następnie fabryczkę karabinów Johanna F. Geschkata, w związku z budową pobliskiego szpitala wojskowego (w miejscu Domu Poprawy) przeniesioną w 1839 na obecną ul. Łąkową 21 (dając początek mieszczącej się tam fabryce karabinów). W połowie XIX wieku na ul. Rybaki Dolne otwarto szkołę dla dziewcząt, w 1878 na ul. Osiek 11/12 ( Gdańska Fundacja Oświatowa) sześcioletnią szkołę dla chłopców, przy której (od wschodu) w 1903 dobudowano łaźnię publiczną. W 1884 przy ul. Tartacznej wybudowano młyn, funkcjonujący do 2001. W 1942 przy ul. Olejarnia rozpoczęto budowę sześciokondygnacyjnego schronu przeciwlotniczego, z podwójnym dachem z warstwą piasku pomiędzy żelbetowymi płytami, o powierzchni około 1000 m². Pracowali przy nim więźniowie niemieckiego obozu karnego w Maćkowach.

Po II wojnie światowej stale pozostaje w gestii miejskiego wydziału zarządzania kryzysowego i ochrony ludności, czasowo znajdował się tu między innymi magazyn wód mineralnych, obecnie pozostaje w dzierżawie spółki Bunkier, z planami urządzenia centrum kulturalnego. W 1945 obszar Osieka uległ w większości zagładzie. Zachowała się zabudowa ul. Osiek (łaźnia funkcjonowała do początku lat 40.), Stare Domki, części ul. Sierocej z Domem Dobroczynności, młyn i kamieniczka przy ul. Tartacznej, kamieniczka przy ul. Podzamcze, trzy kamieniczki przy ul. Panieńskiej oraz zaniedbane domy na Rybakach Górnych. AJ

Ulice Osieka

Ulica	Nazwy historyczne	Informacje o nazwie współczesnej	Uwagi
Browarna	1608–1945 Hinter Adlers Brauhaus (Za Browarem Adlera)	obecna nazwa od 1945
Igielnicka			zob. tabela z ulicami w haśle Stare Miasto
Krosienka	XVII wiek achtern Thun, poźniej hinterm Zaun (Za Płotem)	obecna nazwa od 1945
	1882–1945 Klein Rammbau (Mała Rama), od ram do bielenia sukna
Krosna	1478 Rambauwen Kirchhoff (Cmentarz Rębowski, Cmentarze na terenie Śródmieścia. Osiek)	obecna nazwa od 1945
	1648 alte und neue Rahmbau (Stare i Nowe Ramy)
	do 1945 Rammbau od ram do bielenia sukna
Kumoszki	1608 bez nazwy	obecna nazwa od 1945
	1619 Bäckergasse (Piekarska)
	1650–1945 Plappergasse (Kumoszki)
Olejarna	1495 Tymmenitzengasse (Ciemnicza), od „ciemnicy” (aresztu) w budynku ratusza Osieka	obecna nazwa od 1945
	1608 Kehrwiedergasse (Zaułek)
	1763 Öhlmühlengasse (Olejarniana)
	do 1945 Öhlmühlengasse Große
Osiek	1312 hakelwerk (Osiek), początkowo nazwa terenu, od 1608 stosowana dla kilku ulic	obecna nazwa od 1945
	1624 Vergessene Gasse (Zapomniana), początkowo nadal dla kilku ulic
	później do 1945 Hakelwerk w obecnym zakresie
Panieńska	1489 Im Langen Kruge (Przy Długiej Karczmie)	obecna nazwa od 1945
	1624 Lawendelgasse (Lawendowa) i Rittergasse (Rycerska)
	1663–1945 Jungferngasse (Panieńska), prawdopodobnie od ulicznych „panienek”
Podzamcze	1624 Rittergasse (Rycerska)	obecna nazwa od 1945
	1763 Burggraben Strasse (Fosa Zamkowa), później do 1945 zniekształcona na Burggrafenstrasse (Burgrabiowską) – jedna z dwóch ulic w Śródmieściu, które określano jako „ulice” (Strasse), a nie „uliczki” (Gasse)
Refektarska	od 1523 Ketischer Ort (Zaułek Ketha), od Tewesa Ketha, który tu mieszkał	obecna nazwa od 1945
	1773–1945 zniekształcone na Köksche Gasse (Kucharska)
Rybaki Dolne	1570 Auf lub Mang den Seigen (Na Rybakach, ściśle biorąc „Seigen” oznaczało dziurkowane pojemniki (cadzki) do przechowywania ryb w wodzie) – od rybaków, którzy od 1402 wpływali do Kanału Raduni	obecna nazwa od 1945
	od XVIII wieku do 1945 Niedere Seigen (Rybaki Dolne)
Rybaki Górne			zob. tabela z ulicami w haśle Stare Miasto
Sieroca	1624 Vergessene Gasse (Zapomniana)	obecna nazwa od 1945
	później do 1945 Am Spendhaus (Przy Przytułku), od otwartego w 1699 Domu Dobroczynności / Sierocińca
Sołecka	1476–1945 Schulzengasse, od sołtysa i położonego w pobliżu ratusza Osieku	obecna nazwa od 1945
Stajenna	1778–1945 Am Stein (Przy Kamieniu), nazwa nie od kamienia, lecz od polskiego słowa „stajnia” (stajnie były tu już w XVI wieku)	obecna nazwa od 1945
Stare Domki	1700 Neugasse an der Radaune (Nowa Nad Radunią)	obecna nazwa od 1945
	1796–1945 Spendhaussche Neugasse (Nowa Sieroca)
Stolarska			zob. tabela z ulicami w haśle Stare Miasto
Tartaczna	od XVII wieku do 1945 An der Schneidemühle (Przy Tartaku), od tartaku założonego tutaj w 1422 roku, na którego miejscu zbudowano młyn	obecna nazwa od 1945
Zamkowa	1624–1945 Schlossgasse	obecna nazwa od 1945	historyczny zakres: od ul. Tartacznej do ul. Panieńskiej
Zapiecek	1619 Bäckergasse (Piekarska)	nazwa od 1945	nie istnieje – biegła między obecną Panieńską a Sierocą, równoległa do Zamkowej
	do 1945 Bäckergasse Kleine (Mała Piekarska)
Zgorzelisko	1694–1945 Brandstelle	nazwa od 1945	nie istnieje – biegła między obecnymi garażami i bunkrem a ul. Olejarną 6–7
AJ