RATUSZ GŁÓWNEGO MIASTA
| < Poprzednie | Następne > |
,_Balthasar_Friedrich_Leizel,_oko%C5%82o_1780.JPG)
RATUSZ GŁÓWNEGO MIASTA, ul. Długa 46, historyczna siedziba samorządu miejskiego, miejsce obrad jej organów tj. Rady Miejskiej, Ławy, od 1526 roku także Trzeciego Ordynku; później także miejsce pracy burmistrza. Pierwotnie jednopiętrowy budynek wzniesiony w 1. połowie XIV wieku, rozbudowany przez mistrza murarskiego Heinricha Ungeradina w latach 1379–1382. Kolejne prace z okresu 1454–1457 związane były z przybyciem do Gdańska króla Polski Kazimierza Jagiellończyka na początku wojny trzynastoletniej, który potwierdził 25 V 1457 dotychczasowe przywileje Gdańska. Pod koniec XV wieku podwyższono wieżę, zwieńczając ją spadzistym hełmem pokrytym miedzianą blachą, dobudowano III kondygnację i umieszczono w jej narożach wieloboczne wieżyczki; ściana wschodnia otrzymała bogaty wystrój architektoniczny. Około 1537 roku zaczęto wznosić wokół dziedzińca dwukondygnacyjną oficynę. Po pożarze 3 X 1556 rozpoczęto odbudowę wcześniejszej gotyckiej budowli w stylu renesansowym. W latach 1556–1560 wykonano nowy hełm wieży, na którego iglicy w 1561 roku umieszczono posąg króla (powszechnie utożsamianego z panującym w tym czasie władcą Polski i Wielkiego Księstwa Litewskiego, Zygmuntem II Augustem Jagiellończykiem). Wewnątrz hełmu zainstalowano zespół 14 dzwonów z tzw. carillonem (odlanym przez Johannesa Moora (Moera), zniszczonym w 1945). Ścianę od strony Długiego Targu zwieńczono kamienną ażurową balustradą z herbami Polski, Prus Królewskich i Gdańska. W narożach wzniesiono 2 wieżyczki; w jednej znajdował się tzw. „dzwon biednych grzeszników”, którym dzwoniono podczas wykonywania wyroków śmierci.
Główne wejście, z dwubiegunowymi schodami i istniejącym portalem (w nim herb Gdańska podtrzymywany przez 2 lwy skierowane łbami w stronę Złotej Bramy) i przedprożem, wykonał w okresie 1766–1768 Daniel Eggert. Zniszczony w marcu 1945 roku, odbudowany w 1946–1970, oddany do ponownego użytku 2 IV 1970 jako siedziba główna Muzeum Historii Miasta Gdańska ( Muzeum Historyczne Miasta Gdańska). Ocalała część elementów dawnego wyposażenia wnętrza, wywieziona w 1944 roku do podgdańskich wsi. W roku 1970 w miejsce zniszczonego XVI-wiecznego carillonu zamontowano 17 dzwonów przeniesionych z Biskupiej Górki, funkcjonujących do początku lat 90. XX wieku, w 2000 zamontowano nowy carillon (37 dzwonów). W listopadzie 2007 roku z powodu złego stanu technicznego zdemontowano z wieży figurę króla (nową, zainstalowaną w 1951) i poddano zabiegom konserwatorskim na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, gdzie m.in. naprawiono system obrotowy (umożliwiający obracanie się figury podczas podmuchów wiatru). 18 V 2011 roku Polskie Pracownie Konserwacji Zabytków SA w Gdańsku ( Przedsiębiorstwo Państwowe Pracownie Konserwacji Zabytków) odcięły i za pomocą dźwigów zdjęły 15-metrowy hełm wieży, ponownie – wraz z figurą króla – zainstalowany 25 VIII 2011 roku. Najwyższy budynek Głównego Miasta; razem z figurą króla i trzymaną przez niego chorągiewką mierzy 82 metry.
Wnętrze. W połowie wewnętrznych reprezentacyjnych kamiennych schodów znajduje się wejście do pomieszczenia tzw. Mały Krzysztof. Schody prowadzą do reprezentacyjnej Sieni Głównej, zwieńczonej w trakcie odbudowy po II wojnie światowej stropem z desek modrzewiowych i ozdobionej malowidłem z lat 1969–1970 Józefy Wnukowej, przedstawiającym wjazd do Gdańska króla polskiego Jana III Sobieskiego w 1677. Na reprezentacyjnym I piętrze znajdują się: Wielka Sala Wety (Sala Biała), Wielki Krzysztof, Wielka Sala Rady (Sala Czerwona, Sala Letnia), Mała Sala Rady (Sala Zimowa) oraz Sala pod Zodiakiem, która dawniej mieściła tzw. Dolną Kancelarię. Na II piętrze znajdują się dawne pomieszczenia archiwum i kancelarii miejskich, obecnie sale wystawowe muzeum, oraz Sala Kasy Miejskiej, zwana Kamlarią. Z bogatego wyposażenia tego wnętrza zachowały się 3 obrazy o tematyce biblijnej Isaaka van den Blocka. Wiszące tu niegdyś obrazy Tajna Kancelaria nieznanego autora z XVII wieku i Budowa świątyni Antona Möllera z roku 1601 znajdują się w zbiorach Muzeum Narodowego. Pozostałe elementy wyposażenia umieszczono tu po II wojnie światowej, w tym obraz A. Möllera Grosz czynszowy.
Niewielkie pomieszczenie sąsiadujące z Kamlarią, tzw. Skarbiec (zwany także Kasą Depozytową), służyło dawniej do przechowywania pieniędzy i kosztowności; w 1865 roku urządzono w nim gabinet nadburmistrza. Pod Skarbcem mieściło się archiwum kartograficzne, powstałe z inicjatywy burmistrza Daniela Czirenberga, urządzone przez gdańskiego kartografa i mierniczego, Fryderyka Berndta. Pomieszczenie nazywane współcześnie Salą Morską na początku XVIII wieku podzielone było na mniejsze salki, w których mieściły się instytucje podległe władzom miejskim (Urząd Budowlany, Urząd Wałowy, Zarząd Posiadłości Wiejskich).
Wielka Sala Wety (Sala Biała), o wymiarach 13,5 × 11,5 m, usytuowana we wschodniej części pierwszego, reprezentacyjnego piętra budynku. W czasie pobytów królów polskich w Gdańsku pełniła funkcję sali tronowej, była miejscem, w którym burgrabia królewski przyjmował przysięgi i wydawał wyroki sądowe, tu odbywały się uroczystości nadania obywatelstwa i do połowy XVI wieku zebrania Ławy Miejskiej. Od roku 1526 sala stanowiła miejsce zgromadzeń Trzeciego Ordynku oraz posiedzeń Sądu Wetowego. W okresie nowożytnym pomieszczenie to zdobiły m.in. portrety królów polskich (zdjęte ze ścian po roku 1793 po włączeniu Gdańska do państwa pruskiego, weszły po 1855 w skład kolekcji gdańskiego kupca Aleksandra Kazimierza Makowskiego; po 1870 przeniesionej do jego majątku w Woli Ossowińskiej w ziemi lubelskiej, gdzie zaginęły w czasie I wojny światowej). W 1999 roku zastąpione zostały współczesnymi pracami artystów plastyków Wojciecha Czerniewskiego i Michała Bartoszewicza w oparciu o oryginalne portrety królewskie znajdujące się w zbiorach polskich i szwedzkich. W nowej galerii królewskiej pominięte zostały portrety zawieszone w XVIII wieku: Augusta II Sasa, Augusta III Sasa i Stanisława Augusta Poniatowskiego. Salę ozdabiały także: powstały około 1630 roku obraz Bartholomäusa Milwitza Bitwa pod Oliwą (zaginiony w 1945), przedstawienie bitwy pod Grunwaldem w 22 scenach autorstwa Krzysztofa Boguszewskiego, 3 obrazy ukazujące wieloryba i 2 mieczniki oraz sięgający sufitu wykonany z marmuru kominek na ścianie zachodniej. Iskry z niego były powodem wielkiego pożaru wieży ratusza w roku 1556.
7 V 1793 w tym pomieszczeniu delegacje Gdańska i Torunia złożyły przed pruskimi urzędnikami przysięgę wierności królowi pruskiemu. Od 1817 do 1921 roku zwana najczęściej Salą Rady Miejskiej (Stadtverordnetensaal), obradowało tu Zgromadzenie Przedstawicieli Miasta. W 2 połowie XIX wieku zwana była też od koloru ścian Salą Białą (Weiße Saal). Ta nazwa używana była również po 1921 i po 1970 roku. W latach 1823–1824 salę przystosowano do zebrań 60-osobowej Rady Miejskiej, 1840–1841 wnętrze przebudowano w stylu neogotyckim wzorowanym na letnim refektarzu z Pałacu Wielkiego Mistrza na zamku w Malborku. Drewniany belkowany sufit podniesiono o 130 cm, zastępując go konstrukcją murowaną opartą na granitowym słupie pośrodku sali i łukowatym czterodzielnym sklepieniu. Likwidacji uległ też kominek. W 1865 roku założono w sali centralne ogrzewanie oraz oświetlenie gazowe, zastąpione w 1899 elektrycznym. Zakupiono też nowe meble zarówno dla władz miasta, jak i 60 radnych. Od 1836 do 1871 roku salę zdobiły obrazy należące do Towarzystwa Przyjaciół Sztuki, w 1872 przekazane do powstałego Muzeum Miejskiego (obecnie zaginione). W ich miejsce w okresie 1892–1895 nowe obrazy ufundowali handlarze winem, bracia Albert i Wilhelm Jüncke. Były to prace niemieckich malarzy: Carla Röchlinga, Hermanna Prella i Ernsta Röbera (zaginione w 1945). W 1909 roku nad wejściem od Sieni Głównej umieszczono renesansowy portal z XVI wieku, pochodzący z kamienicy przy ul. Chlebnickiej 11. Po zniszczeniach w 1945 roku dokonano rekonstrukcji wnętrza według projektu Stanisława Bobińskiego, powracając do kształtu sali sprzed 1841. Usunięto elementy neogotyckie sali, powstał żelbetowy sufit obudowany elementami drewnianymi, imitujący strop belkowy. Fryz malarski wykonany wokół sali pod sufitem jest autorstwa prof. Jacka Żuławskiego, malunki umieszczone we wnękach okiennych są dziełem jego żony, prof. Hanny Żuławskiej. Od roku 1975 salę zdobią 4 wieloramienne żyrandole mosiężne. Nazwa Sala Biała używana była do 1995, kiedy to Muzeum Historyczne Miasta Gdańska powróciło do jej dawnej nazwy: Wielkiej Sali Wety. Obecnie pomieszczenie, oprócz przeznaczenia muzealnego, pełni również funkcje reprezentacyjne władz miejskich (jak miało to miejsce w okresie nowożytnym i XIX wieku) oraz jako miejsce imprez kulturalnych.
Mały Krzysztof, pomieszczenie o wymiarach 2 × 3,5 m, o wysokości 270 cm, jedyne do niego wejście prowadzi z połowy klatki schodowej wiodącej z zewnątrz do Sieni Głównej. Nie posiada okna, a jedynie otwór wentylacyjny od strony ul. Długiej. Pierwotne przeznaczenie nie jest znane, mogło służyć jako pomieszczenie odźwiernego i klucznika. W latach 1427–1441 użytkowane mogło być jako miejsce przechowywania paramentów liturgicznych, szat oraz przenośnego ołtarza, na mocy bulli papieża Marcina V z 25 V 1427 Rada Miasta otrzymała bowiem pozwolenie na utworzenie w Ratuszu kaplicy dla władz miejskich i ich rodzin. Do tej funkcji nawiązują (jak się uważa) pochodzące z XV wieku, a częściowo zachowane i obecnie dekoracje malarskie wnętrza. Malowidła na ścianie wschodniej przedstawiają trybunę z zasiadającymi na niej postaciami, powyżej umieszczono herby i nazwiska rodzin: Valkenberch, Holtebutel, Glove (lub Glode), Lebbyn. Na sklepieniu znajdują się herby Gdańska, Zakonu Krzyżackiego oraz księstwa stargardzkiego w Meklemburgii. Kompozycję uzupełniono malowidłami o religijnym charakterze, ukazującymi na ścianie zachodniej postacie świętych: Jakuba, Doroty i Krzysztofa oraz Męczeństwo św. Erazma, na południowej zaś Zwiastowanie. Scena Ukrzyżowania znajdująca się na ścianie północnej powstała w późniejszym czasie. Obecnie pełni funkcje ekspozycji muzealnej.
Wielki Krzysztof, pomieszczenie o wymiarach 5 × 4 m, na pierwszym, reprezentacyjnym piętrze Ratusza, z 2 oknami od strony ul. Długiej. Wnętrze przylegające do południowo-zachodniego narożnika Wielkiej Sali Wety, znajduje się w trzonie wieży ponad sklepieniem wewnętrznych schodów. Pomieszczenie to chroniły grube mury oraz ognioodporne sklepienie. Do 1902 roku służyło ono jako archiwum miejskie (ARCHIWA | archiwa). Przechowywano tam przywileje, korespondencję, księgi gruntowe oraz inne dokumenty odpowiednio poukładane i posegregowane. Do dziś zachowało się kilka segmentów wielkiej szafy archiwalnej z XVI wieku. Sporadycznie przechowywano tu również kosztowności i cenne rzeczy. Część dokumentów archiwalnych na przełomie XVI/XVII wieku przeniesiono do północnych pomieszczeń w nadbudowanym skrzydle otaczającym dziedziniec Ratusza. W latach 1845–1846 w skrytce znajdującej się w drewnianej obudowie parapetu podokiennego odnaleziono schowane w 1813 roku monety, złote i srebrne przedmioty, w tym lichtarze oraz zegary z epoki napoleońskiej. We wnętrzu znajduje się oryginalna średniowieczna posadzka. Sklepienie i ściany zdobi zrekonstruowana dekoracja malarska. Motywy roślinne oraz kartusze herbowe z godłami: Polski, Prus Królewskich, Wielkiego Księstwa Litewskiego i Gdańska zostały odtworzone po II wojnie światowej. Obecnie pomieszczenie pełni funkcje muzealne.
Wielka Sala Rady (Sala Czerwona, Sala Letnia), pomieszczenie o wymiarach 8 × 11,5 m. Potoczna nazwa, tj. Sala Czerwona, pochodzi od koloru sukna, którym obite były jej ściany. Znajduje się w zachodniej części pierwszego, reprezentacyjnego piętra Ratusza i połączona jest przejściami z Sienią Główną, Małą Salą Rady oraz tajnymi schodami w murze północnym, prowadzącymi do pomieszczeń na parterze budynku. Powstała podczas prac prowadzonych przy wznoszeniu Ratusza w latach 1379–1382. Pełniła funkcję miejsca, gdzie w okresie wiosenno-letnim zbierała się Rada Miejska (stąd nazwa Sala Letnia). W XVII wieku wykonano w miejsce paleniska kominka tajne przejście do sąsiedniej kamieniczki przy ul. Długiej 47, gdzie znajdowała się część biur miejskich. Otwór przejścia przesłonięty był malowanym ekranem. W czasie zakładania w 1865 roku w Ratuszu centralnego ogrzewania w miejscu tym umieszczono grzejniki, w związku z czym przebito po prawej stronie kominka nowe przejście, czynne do 1921 roku; otwór zamurowano, z chwilą gdy wspomniana kamieniczka stała się częścią biur Gdańskiej Kasy Oszczędnościowej (Danziger Sparkasse). Pod obiciem ścian z końca XVI wieku zachowały się i obecnie fragmenty średniowiecznych fresków. Jest jedynym pomieszczeniem Ratusza, w którym zachowało się prawie w całości oryginalne wyposażenie pochodzące z przełomu XVI i XVII wieku. Zdemontowane w 1943 roku i wywiezione poza Gdańsk, ocalało ze zniszczeń II wojny światowej. Najważniejszą częścią wystroju sali jest zespół malarsko-rzeźbiarski, znajdujący się na drewnianym stropie. Twórcą umieszczonych na suficie 25 malarskich przedstawień opartych na wątkach mitologicznych, biblijnych i antycznych oraz emblematach był Isaak van den Block, natomiast snycerkę wykonał Szymon Herle. W środkowej partii stropu umieszczono owalny obraz Apoteoza Gdańska, będący jednym z najbardziej znanych dzieł gdańskiej sztuki, który przedstawia symbolicznie źródła dobrobytu miasta w XVII wieku. Ściany tego pomieszczenia zdobi 7 kompozycji malarskich Hansa Vredemana de Vries symbolicznie ukazujących wartości etyczno-moralne. W okresie nowożytnym w sali znajdowało się również 13 obrazów z 1764 roku symbolizujących zalety charakteru, które miały cechować członków zbierającej się tam Rady Miejskiej (zaginione w 1945). Całość programu ideowego pomieszczenia nosi dydaktyczne przesłanie skierowane do osób pełniących funkcje urzędnicze. Dopełnieniem wystroju tej sali są intarsjowane, w części oryginalne, ławy rajców oraz 2 żelazne, XVI-wieczne sejfy na dokumenty w ścianie północnej. W roku 1844 znaleziono ukryte w nich ponad 10 tysięcy sztuk monet, głównie z XVI wieku. W pomieszczeniu znajduje się polichromowany kominek z dekoracją rzeźbiarską wykonaną przez Willema van der Meer w roku 1593. Przejście z Sieni Głównej udekorowano bogato zdobionym drewnianym portalem pochodzącym z około 1675 z orłem polskim i herbem Wazów (Snopek) na jego piersi.
21 VII 1807 w tym pomieszczeniu proklamowano nowo utworzone napoleońskie I Wolne Miasto Gdańsk. W XIX wieku i do 1920 roku sala była miejscem cotygodniowych obrad Zarządu Miasta. W tym też okresie za drobną opłatą dla dozorcy (popularnie zwanego kasztelanem) można było w dni wolne od obrad zwiedzać zarówno tę salę jak i inne. W marcu 1865 roku powstał projekt Zarządu Miasta likwidacji zabytkowego wyposażenia sali i zamienienia jej na pomieszczenie biurowe. Wskutek protestów radnych odstąpiono od realizacji tego pomysłu. Po roku 1865 odrestaurowano obrazy na ścianach sali. Wyposażenie uzupełnia XVII-wieczny stół przeniesiony do Ratusza z 1859 ze zbiorów Biblioteki Miejskiej oraz ława z tego okresu z oryginalnymi bocznym elementami zwieńczonymi rzeźbami lwów, przypisywana warsztatowi Szymona Herle. Obecnie pomieszczenie pełni funkcje muzealne i reprezentacyjne władz miejskich.
Mała Sala Rady (Sala Zimowa), pomieszczenie o wymiarach 5 × 12 m w zachodnim skrzydle budynku. Połączona przejściami z Wielką Salą Rady i przedsionkiem do sali zwanej obecnie Kominkową, wcześniej Małą Salą Wety. Powstała w wyniku rozbudowy Ratusza w połowie XVI wieku. W okresie jesienno-zimowym odbywały się tam posiedzenia Rady Miejskiej. Pod ścianami sali znajdowały się dla rajców ławy z zapleckami, usunięte w czasie remontu w latach 1865–1867 i zastąpione drewnianą boazerią o wysokości 130 cm. Nowożytne dekoracje malarskie zostały wykonane przez Isaaka van den Blocka i jego warsztat. Z obrazów umieszczonych w łukach ścian zachował się tylko obraz Kara i Nagroda, zaginęły: Śmierć króla Artura, Uczciwość, Amnestia i Sprawiedliwość. W pomieszczeniu znajduje się wykonany z kamienia kominek z połowy XVII wieku, zniszczony w 1945, odrestaurowany; z herbem Gdańska, zwieńczony rzeźbą salamandry. Od XVIII wieku salę dogrzewano za pomocą pieca kaflowego ustawionego obok kominka, z paleniskiem dostępnym z korytarzyka prowadzącego do tzw. obecnej Sali Kominkowej. Do roku 1793 sala była także miejscem urzędowania pierwszego burmistrza miasta, następnie pruskiego prezydenta miasta, potem prezydenta Senatu I Wolnego Miasta Gdańska, a od 1814 do 1865 roku nadburmistrza. W 1844 przeprowadzono remont pomieszczenia i prace konserwatorskie ścian oraz obrazów.
Po roku 1865, po przeniesieniu gabinetu nadburmistrza na II piętro, funkcjonowała jako sala zebrań i narad władz miejskich. W latach 1921–1922 na ścianie zachodniej zawieszono portrety nadburmistrzów Gdańska z okresu 1814–1920, zaginione w 1945 roku (Joachima H. Weickhmanna, Karla A. Groddecka, Leopolda von Wintera, Karla Adolfa Baumbacha, Clemensa Gottlieba Delbrücka, Heinricha Scholtza i Heinricha Sahma). Autorką obecnego wystroju malarskiego tego wnętrza jest prof. Hanna Żuławska, a tkaninę pokrywającą dolną część ściany południowej i zachodniej zaprojektowała i wykonała w 1969–1970 artystka plastyk, doc. dr gd. ASP, Bernadeta Świderska (1923–2011). Na drzwiowej framudze nad wejściem do Sali Czerwonej umieszczona została sentencja Nec temere, nec timide (Ani zuchwale, ani trwożliwie; herb). W zwornikach sklepienia krzyżowego znajdują się zrekonstruowane po II wojnie światowej herby z okresu nowożytnego: Polski, Litwy, Prus Królewskich i Gdańska.
