KNOFF GERARD, przedstawiciel gdańskiej Polonii

Wersja z 21:21, 8 lis 2024

Gerard Knoff

Gerard Knoff

GERARD MAKSYMILIAN KNOFF, ps. „Comiliton”, „Komiliton” (3 V 1914 Gdańsk – 9 IV 2003 Gdańsk), kolejarz, przedstawiciel gdańskiej Polonii. Syn mistrza kowalskiego Wiktora Stanisława Knoffa (9 XII 1881 Chwaszczyno koło Gdyni – 3 IX 1928 Gdańsk) i Moniki Pauliny z domu Lange (24 VIII 1880 Warzno koło Wejherowa – 26 II 1965 Gdańsk). Brat Pawła Izydora (4 IV 1909 Częstkowo koło Wejherowa – 18 VI 1989 Myszków), Edmunda Marcelego (15 I 1911 Koleczkowo koło Wejherowa – 12 VI 1954 Gdańsk) i Wandy Barbary, po mężu Błaszk (26 I 1912 Koleczkowo – 9 X 1957 Gdańsk).

Mieszkał na Schönfelderweg 12 (ul. Małomiejska), także po II wojnie światowej. Uczęszczał do klasy polskiej przy senackiej szkole powszechnej w Gdańsku- Oruni, gdzie jego wychowawczynią była Zofia Omieczyńska. Uczył się następnie w Polskiej Szkole Handlowej w Gdańsku oraz w Państwowym Męskim Seminarium Nauczycielskim w Wejherowie, mieszkał w tym czasie w internacie przyszkolnym. 30 VIII 1934 wstąpił na służbę do Polskich Kolei Państwowych (PKP) w Gdańsku. Pracował początkowo jako robotnik na Odcinku Drogowym I Gdańsk, od 12 V 1935 w Oddziale Ruchowo-Handlowym Gdańsk. W tym samym roku (1935) został powołany do odbycia rocznej służby w gdańskiej Staatlicher Arbeitsdienst (Państwowa Służba Pracy), jednak jako Polak nie podporządkował się wezwaniu. Po złożeniu 3 IX 1935 egzaminu na telegrafistę, od 24 III 1936 pełnił tę funkcję na stacji w Pruszczu Gdańskim. Po zdaniu w maju 1937 egzaminów kwalifikacyjnych na asystenta pracował na tej samej stacji jako dyżurny ruchu, od 22 XI 1937 na stacji Lisewo. 1 IV 1939 został mianowany asystentem w XII grupie uposażenia.

Należał do Związku Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku, Gminy Polskiej Związek Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku, Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej, Polskiego Zrzeszenia Pracy, Klubu Sportowego Gedania, Kolejowego Klubu Sportowego Orzeł, Ligi Morskiej i Kolonialnej, Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, Rodziny Kolejowej, Zjednoczenia Zawodowego Polskie Zrzeszenie Pracy.

W ostatnich dniach przed wybuchem II wojny światowej jego mieszkanie zostało obrzucone kamieniami i powybijano w nim szyby. 31 VIII 1939 przeniósł się do siostry i szwagra, Józefa Błaszka, mieszkających w tzw. Ritterhof przy Adolf-Hitler-Strasse 128d (al. Grunwaldzka). 1 IX 1939 powrócił do swojego mieszkania, następnego dnia, zgodnie z wydanym przez Niemców zarządzeniami, zgłosił się do rewiru policyjnego i jako Polak został objęty obowiązkiem meldowania się tam dwa razy w ciągu dnia. Jesienią 1939 został wysłany do prac przymusowych, wiosną 1940 stanął razem z matką w sali Stoczni Gdańskiej przed niemiecką komisją weryfikacyjną, która pozwoliła na pozostanie rodziny w Gdańsku. Skierowany został do pracy w firmie A. Geissler KG, zajmował się m.in. budową baraków. Wiosną 1942 został aresztowany w związku z pomocą w ucieczce na Zachód współpracownikowi firmy Józefowi Krasowskiemu i jeńcowi francuskiemu, których ujęto przy przekraczaniu granicy niemiecko-szwajcarskiej. Przetrzymywany był w budynku prezydium policji oraz w więzieniu przy Schiesstange (ul. Kurkowa). Zwolniony 14 VII 1942. Latem tego samego roku został zwerbowany przez Alfonsa Lendziona do działalności konspiracyjnej w Polskiej Armii Powstania (PAP). Przysięgę złożył razem z Izydorem Andrzejewskim i Ireną Dutkowską w jej mieszkaniu przy Ostseestraße (al. Hallera). W połowie lipca 1943 przeszedł do pracy w firmie spedycyjnej Bergsped, której kierownictwo mieściło się w Gdańsku, a filia w Gdyni, gdzie 28 VIII 1943 został aresztowany i tego samego dnia osadzony w piwnicach w gdańskiej siedzibie gestapo przy Neugarten 27 (ul. Nowe Ogrody). Wywieziony 2 X 1943 w grupie aresztowanych członków PAP do obozu Stutthof, pracował przy czyszczeniu kanałów, plantowaniu poręby oraz w stolarni. Dwukrotnie, w 1943 i na przełomie lutego i marca 1944, przebywał w szpitalu obozowym. Jesienią 1944 zgłosił się do komanda utworzonego w Stoczni Gdańskiej. Działało ono w podobozie przy Weichselmünder Weg (ul. Ku Ujściu) w pobliżu Kanału Kaszubskiego. Po jego likwidacji pod koniec marca 1945 i wyprowadzeniu więźniów w stronę Stutthofu podjął w pobliżu stacji kolejowej w Piaskach próbę ucieczki. Po kilku tygodniach został ujęty i ewakuowany ze Świbna drogą morską do Kilonii, gdzie – w związku z zakończeniem działań wojennych – odzyskał wolność.

Po uwolnieniu przebywał w obozie dla byłych jeńców wojennych w Kiel-Raisdorf. Pod koniec listopada 1945 powrócił w kolejowym transporcie repatriantów do Gdańska i zgłosił się do służby na PKP. Został zatrudniony jako dyżurny na stacji rozrządowej Gdańsk-Południe, a w kolejnych latach pracował na stacjach: Gdańsk Główny, Gdańsk-Wrzeszcz, Głodowo, Bożepole Wielkie, Garczegorze Wielkie, na których pełnił funkcję dyżurnego ruchu lub zawiadowcy stacji. W 1955 wziął udział w pracach organizacyjnych przy V Światowym Festiwalu Młodzieży i Studentów o Pokój i Przyjaźń w Warszawie, gdzie był tłumaczem ekipy sportowców NRD. 1 IX 1974 przeszedł na emeryturę.

Po wojnie był członkiem m.in. Polskiego Związku byłych Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych, Towarzystwa Przyjaciół Gdańska (od 1973), Związku Bojowników o Wolność i Demokrację oraz Związku Inwalidów Wojennych RP. Odznaczony został Srebrnym Krzyżem Zasługi (1956), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1974), Krzyżem Oświęcimskim (1986), Srebrnym Medalem za Zasługi dla Obronności Kraju (1973), Medalem Zwycięstwa i Wolności 1945 (1964). Uhonorowany także Medalem Rodła (1986), Medalem 50-lecia Gminy Polskiej i Macierzy Szkolnej, Medalem 1000-lecia Gdańska oraz odznakami: Przodujący Kolejarz (1968), „Za zasługi dla Gdańska” (1966), „Zasłużonym ziemi gdańskiej” (1970), a także dyplomem „Zasłużył się dobrze w walce o sprawę polską w b. Wolnym Mieście Gdańsku” (1958).

Od 1950 żonaty z Aliną z domu Plichta (28 IV 1926 – 24 V 2005), ojciec Iwony Stobińskiej (ur. 1951). Pochowany 12 IV 2003 na cmentarzu św. Ignacego w Starych Szkotach. MAD

Bibliografia:
Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek, teczka Gerarda Knoffa, M:1487/2381 Pom.
Archiwum Muzeum Stutthof, relacja Gerarda Knoffa z 25 IX 1965.
Archiwum rodzinne Iwony Stobińskiej.
Relacja Gerarda Knoffa, w: Brunon Zwarra, Gdańsk 1939. Wspomnienia Polaków-Gdańszczan, Gdańsk 2020.
„Dziennik Bałtycki” 8 IX 1956, nr 215.
„Głos Wybrzeża” 26 IV 1972, nr 98.
Borzyszkowski Józef, Knoff Gerard, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Suplement III, Gdańsk 2012, s. 116–118.
Kiedrowski Wojciech, Knoff z Gdańska, „Pomerania” 2001, nr 5.
Kledzik Witold, Biografie Polaków – pracowników kolejowych (nie wszystkich) zatrudnionych do 31.8.1939 w służbie na PKP na terenie byłego Wolnego Miasta Gdańska, PAN Biblioteka Gdańska, Ms. 5152/2.
Knoff Gerard, Życiorys gdańszczanina, „Pomerania” 1991, nr 6.