WEICKHMANN GABRIEL JOACHIM, burgrabia gdański

Wersja z 11:03, 24 wrz 2024

Strona tytułowa broszury Gabriela Joachima Weickhmanna o wydarzeniach w Gdańsku w 1756 i objęciu przez ojca urzędu rajcowskiego

GABRIEL JOACHIM WEICKHMANN (11 XII 1734 Gdańsk – 19 I 1792 Gdańsk), burgrabia królewski w Gdańsku, dyrektor (prezes) gdańskiego Towarzystwa Przyrodniczego. Syn burmistrza Gottlieba Gabriela i jego pierwszej żony, Johanny Florentiny z domu Davisson. Uczeń szkoły mariackiej. 6 V 1749 zapisany został do przedostatniej klasy (secundy) Gimnazjum Akademickiego. Podczas nauki gimnazjalnej należał do „Deutsche Gesellschaft der Wissenschaften zu Danzig” („Niemieckiego Towarzystwa Naukowego w Gdańsku”), stawiającego sobie za cel dbałość o czystość języka i doskonalenie wiedzy (zob. towarzystwa literackie w Gdańsku w XVIII wieku). Autor mowy Vicennalia obsidionis Gedanensis (Dwustulecie oblężenia Gdańska) (1754).

Od 1755 student prawa w Wittenberdze, udał się tam z powracającym z odwiedzin rodzinnego miasta stryjem, (Teophilem) Joachimem Weickhmannem, profesorem oraz rektorem tamtejszego uniwersytetu. Studiował w Wittenberdze m.in. z gdańszczaninem Johannem Christanem Teschke (stypendystą Fundacji Johanna Gotffrieda Diesseldorfa), który po ukończeniu teologii został w Gdańsku pastorem w kościele szpitala Wszystkich Bożych Aniołów. Obaj w 1757 przygotowali swoje wiersze żałobne, którymi żegnali przedwcześnie zmarłego kolegę, studenta z Elbląga, Johanna Jacoba Horna. W 1756 autor rozprawki Versuche, in wie weit es einem Staate vorteilhaft ist, die Einwohner durch Fremde zu vermehren (Badania na temat tego, w jakim stopniu korzystne jest dla państwa powiększanie populacji przez cudzoziemców) oraz broszurki poświęconej okolicznością objęciu urzędu rajcowskiego przez ojca (De discordia civili reipublicae capitali praefatus, parenti optimo G. G. Weickhmanno consulatum in Civitate Gedanensi susceptum...). W czasie studiów zajmował się nie tylko nauką, lecz także skonstruował krosno dla sukienników, które dwukrotnie przyśpieszyło ich pracę. Studia ukończył na początku 1759, żegnany waletą (okolicznościowym wierszem) przez przyjaciół (Abschiedsgedicht dem Hochedlen und Wohlgelahrten Herrn Gabriel Joachim Weickhmann pornehmen Patricius aus Danzig bey Seiner Abreise aus Wittenberg gewidmet von einigen aufrichtigen Freunden… den 15 Januar 1759). Starał się o posadę na dworze królewskim w Warszawie, lecz przyjął propozycję królewskiego ministra Davida Murraya, lorda Stormont i został sekretarzem poselstwa wysłanego do Sztokholmu. Niechętnie przyjęty i szybko zwolniony przez szefa poselstwa hrabiego Karla von Osten-Sacken (1715–1794), wrócił do Gdańska na wieść o ciężkiej chorobie matki.

Po powrocie wystarał się 19 V 1761 o potwierdzenie kupieckiego obywatelstwa Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli) i został prowizorem szpitala św. Barbary przy An der St. Barbara Kirche 1/2 (ul. św. Barbary). Od końca 1761 był sekretarzem gdańskiej Rady Miejskiej. Wraz z burmistrzem Eduardem Friedrichem Conradim wspierał dążenia do przywrócenia pełnej wolności wyznaniowej dla innowierców w Prusach Królewskich. Jako przedstawiciel zawiązanej przez protestantów w kwietniu 1767 tzw. konfederacji toruńskiej (pod ochroną wojsk rosyjskich ubiegających się o równość dla innowierców) posłany został na dwór rosyjski, gdzie otrzymał od carycy Katarzyny II 1000 rubli i złoty medal.

Po powrocie w 1768 wybrany został ławnikiem, w 1779 rajcą, w 1781 i 1784 był królewskim burgrabią w Gdańsku. W latach 1785–1786 był członkiem Kolegium Szkolnego, zajmował się sytuacją finansową i kwestią materiałów dydaktycznych dla szkół, podejmował próby reform w organizacji szkół niższego szczebla na Dolnym Mieście i Długich Ogrodach. Od 1767 członek Towarzystwa Przyrodniczego, którego prezesem był w latach 1769–1771. Podejmował dyskusje o organizacji instytucji do ratowania życia tonącym i powołania zakładu dydaktycznego dla położnych. Tłumaczył rozprawy filozoficzne, m.in. z pism angielskich. Autor karty gdańskiego toru wodnego, opublikowanej w „Neue gesellschaftliche Erzählungen” (1757) i niektórych kart do atlasu Polski w wielkiej skali (1:629 000) Rizzi Zannoniego (Carte de Pologne…, Paris 1772). Był redaktorem pisma ogłoszeniowego „Wöchentliche Danziger Anzeigen und dienliche Nachrichten” (zob. „Danziger Erfahrungen”).

Od 1780 był właścicielem Świbna, dzierżawę wykupił za 49 000 guldenów od Franza Gerharda von Tiedemanna. Był czterokrotnie żonaty. Po raz pierwszy z poślubioną 12 IV 1763 w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP) Dorotheą Florentine (1746–1764), córką rajcy Starego Miasta, kupca Johanna Friedricha Gottlieba Fichtela (1696–1772); po raz drugi w 1765 z Anną Sophią (3 I 1744 – 15 II 1767 w połogu), córką kupca Johanna Steffena (1699–1750); po raz trzeci od 8 II 1768 z Renate Elisabeth (1741 Gdańsk – 3 I 1784 Gdańsk), córką Petera Uphagena, wdową po Jakobie Ludwigu Lösekannie; po raz ostatni od 23 XI 1784 z Renatą Caroliną (chrzest 1 I 1747 w kościele NMP – 20 IV 1817), siostrą Philippa Ernsta Rauffesysena, wdową, matką Johanna Carla Gnuschkego. Urodzona z pierwszego małżeństwa córka nie przeżyła sześciu miesięcy, syn z drugiego małżeństwa, Joachim Gottlieb (1767 – 14 VIII 1785 Wittenberga), 28 VIII 1781 zapisany został do przedostatniej klasy (secundy) Gimnazjum Akademickiego, od 1782 student prawa w Wittenberdze, zmarł, nie ukończywszy uczelni, córka z czwartego małżeństwa (ur. 1787) zmarła przed ukończeniem dwóch lat. JANSZ

Bibliografia:
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. VII, s. 558.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 336, 364.
Kotarski Edmund, Gdańska poezja okolicznościowa XVIII wieku, Gdańsk 1997 (przez indeks).
Löschin Matthias G., Die Familie Weickhmann und ihre Verdienste um Danzig, Danzig 1839, s. 20–22.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 128, 170, 380; 2, 301; 5, 91, 145. Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342–1792 i 1807–1814, t. II, Gdańsk 2008, s. 365.