SCHWARTZ GOTTFRIED, burmistrz Gdańska

Wersja z 15:54, 9 lip 2024

Gottfried Schwartz, rysunek Daniela Chodowieckiego, 1773

Herb rodowy Gottfrieda Schwartza

GOTTFRIED SCHWARTZ (Johann Gottfried) (16 III 1716 Królewiec – 19 III 1777 Gdańsk), burmistrz Gdańska. Syn Christopha, kupca i ławnika miejskiego z Królewca, prowadzącego na terenie Europy Środkowo-Wschodniej handel złotem na wielką skalę (nazywanego fabrykantem złota) i Marii z domu Mir. Z jego braci młodsi Beniamin (1719 Królewiec – pochowany 14 IX 1780 w gdańskim kościele Najświętszej Marii Panny (NMP)), w latach 1748–1780 był prywatnym lekarzem ogólnym w Gdańsku, z czego od 1756 do 1768 lekarzem miejskim, od (jako doktor medycyny) 10 IX 1760 posiadał kupieckie (wielkie) obywatelstwo Gdańska. Podobnie lekarzem był Samuel Ernst, w Gdańsku w latach 1761–1779, następnie w Berlinie. Z kolei Christian Jacob (Gottlob) Schwarz, syn jego najstarszego brata, pastora w Tylży Johanna Christopha (Christiana) (zm. 1758) był kaznodzją w gdańskim kościele św. Jakuba (1774–1775) i pastorem w kościele św. Bartłomieja.

28 VIII 1737 nabył kupieckie obywatelstwo Gdańska. Od od 1739 przedstawiciel Trzeciego Ordynku, zasiadał na jego forum kolejno jako przedstawiciel trzech różnych kwartałów (co jak na ówczesne standardy służby publicznej było niezwykłe): początkowo Szerokiego, od 1746 Rybackiego, od 1752 Wysokiego, w tym ostatnim został wybrany w 1752 jego kwatermistrzem, w 1755 mistrzem. W 1758 był także członkiem Urzędu ds. Kamery, Urzędu do Dochodów Nadzwyczajnych, Pogłębiania Toru Wodnego, Komisji do Wyszukiwania Źródeł Wpływów Gotówkowych i Spraw Monetarnych. W latach 1759–1756 ławnik, 1766–1775 rajca, w 1770 sędzia. Godność burmistrza sprawował krótko, w 1776 był drugim burmistrzem (gratulował mu wyboru specjalnym utworem pastor Carl Friedrich Theodor Bertling), w 1777 został pierwszym, zmarł jednak następnego dnia po tym ostatnim wyborze. W 1773, jeszcze jako rajca, był burgrabią królewskim w Gdańsku.

Zajmował się działalnością kupiecką, kontynuując dzieło ojca i dochodząc do wielkiej fortuny. Pomogło mu w tym także zawarte 14 X 1738 małżeństwo ze starszą od niego o 10 lat Cathariną Elisabeth Möller (zm. 1776), wdową po gdańskim fabrykancie złotego i srebrnego drutu Georgu Wilcke (zm. 1736). Nabył m.in. karczmę przy Cygańskiej Górze ( Suchanino) i Dwór VI na Polankach. Interesował się sztuką i nauką. Posiadał kolekcję wyrobów z porcelany, kości słoniowej i brązu, cenne zbiory instrumentów matematycznych i astronomicznych, oraz około 460 sztuk obrazów, wśród nich liczne dzieła uznanych mistrzów niderlandzkich: van Dycka, Rembrandta i Rubensa, także cenionych artystów gdańskich: Hansa Vredemanna de Vries, Andreasa Stecha, Johanna Benedikta Hoffmanna seniora.

Był również właścicielem jednej z najokazalszych kolekcji numizmatów w Gdańsku, według sporządzonego 26 VIII 1766 ręcznego katalogu liczącej około 3000 sztuk (900 talarów z różnych krain i ziem, 500 medali, 200 monet złotych, 200 średniowiecznych brakteatów, 482 monet antycznych). Testamentem spisanym w 1766 podarował kolekcję gdańskiemu Gimnazjum Akademickiemu. Ofiarował także na rzecz biblioteki gimnazjum sumę 2000 florenów, która miała być przeznaczona na potrzeby urządzenia osobnego gabinetu numizmatycznego, a także na powiększenie księgozbioru wszechnicy. Podarował również uczelni specjalne szafy przeznaczone do eksponowania numizmatów, a ponadto jeszcze 100 książek z zakresu matematyki. W 1754 był inicjatorem wybicia specjalnego medalu okolicznościowego na trzechsetną rocznicę łączności Gdańska z Rzeczpospolitą; stempel przygotowany do jej wykonania został jego staraniem sprowadzony z Genewy. Po jego śmierci nad nabyciem jego zbiorów obrazów, zbioru starożytności i zbioru przyrodniczego zastanawiał się król Stanisław August Poniatowski.

Był właścicielem kamienic przy Petersiliengasse (ul. Warzywnicza) i Langgasse 42 (ul. Długa). Na początku lat 60. XVIII wieku nabył ponadto kamienicę przy tej ulicy pod nr 41, wszedł także w posiadanie posesji przy Frauengasse 47 (ul. Mariacka), którą zapisał na 30 lat miejskiemu sierocińcowi (zapis wszedł w życie dopiero w 1812).

Będąc wdowcem, 6 III 1777, na kilkanaście dni przed śmiercią (zmarł na udar), zaręczył się z wywodzącą się bogatych kręgów kupieckich i pochodzącą z Lipska Christine Henriette, córką tamtejszego profesora Johanna Erharda Koppa, wdową po gdańskim ławniku Johannie Benjaminie Schmidtcie (zm. 1774). Pochowany został w kościele NMP, w grobie nr 465. Pozostawił majątek szacowany na 285 900 florenów. Głównymi spadkobiercami majątku uczynił swoich bratanków, wytwórnię srebrnego drutu przekazał Gottfriedowi Wilhelmowi, zbiory grafiki Christianowi Jacobowi. Testamentem ustanowił fundację z kapitałem 10 000 guldenów, coroczne zyski z kapitału miały być przekazywane na wspomożenie 10 wdów i sierot. Oprócz zapisu na Dom Dobroczynności podarował testamentem jeszcze m.in. 6000 florenów Lazaretowi przy Bramie Oliwskiej, 10 000 Bibliotece Rady Miejskiej. Jego syn Cornelius Heinrich (chrzest 16 III 1646) uzyskał 27 IV 1775 potwierdzenie kupieckiego obywatelstwa Gdańska, podobnie jak wnuk, Wilhelm Heinrich 22 XII 1807. DK







Bibliografia:
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. VII, s. 306, 375; t. VIII, s. 305, 313.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 4, 264.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342–1792 i 1807–1814, t. II, Gdańsk 2008, s. 317–318.