BOROWSKI JAN, architekt, konserwator zabytków

Wersja z 14:40, 5 lip 2024

Jan Borowski z uczniami z Państwowej Szkoły Technicznej w Wilnie, 1936 (drugi od prawej: Kazimierz Macur)

Członkowie pracowni konserwatorskiej Jana Borowskiego w Gdańsku, stoją od lewej: Wojciech Zalewski, Witold Minkiewicz, Kazimierz Macur, Zbigniew Kapałka, Teodor Hoppe; siedzą od lewej: "Toluś" Żyngiel, Józef Cofta, Józef Chrzanowicz, Andrzej Macur, L. Ostaszewski, Kazimierz Lelewicz, 1948

Jan Borowski (po prawej) i Józef Chrzanowicz podczas montażu figury króla Zygmunta Augusta na wieży Ratusza Głównego Miasta, 1950

Jan Borowski

Tablica pamiątkowa poświęcona Janowi Borowskiemu przy ul. Długiej 45

JAN BOROWSKI (25 II 1890 Petersburg – 25 X 1966 Gdańsk), architekt, konserwator zabytków. Syn podpułkownika rosyjskiej Marynarki Wojennej i inżyniera-mechanika budowy silników okrętowych Grzegorza oraz Jadwigi z Szymanowskich. Brat Wacława (2 VIII 1888 Wilno – 12 VIII 1961 Gdańsk), nauczyciela szkół średnich w Wilnie i Toruniu, profesora Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Gdańsku i Wyższej Szkoły Handlu Morskiego w Gdyni, Michała (4 I 1897 Petersburg – 21 VII 1968 Bytom), komandora polskiej Marynarki Wojennej (m.in. dowódcy torpedowca „Mazur” (1924–1925), kanonierki „Generał Haller” (1925–1926), torpedowca „Ślązak” (1926–1928), podczas II wojny światowej p.o. zastępcy dowódcy niszczyciela „Garland”). Stryj Edwarda Borowskiego.

W 1907 ukończył szkołę realną w Petersburgu, w 1917 tamże studia w Dziale Architektury Instytutu Inżynierów Cywilnych. Po studiach pracował w zakładach amunicyjnych (jako kierownik biura architektonicznego) w Nikołajewie (gubernia chersońska) i w szkole technicznej. Od 1919 w Polsce, od 1920 w Starachowicach projektował warsztaty dla fabryki amunicji i osiedla urzędniczo-robotnicze. Od 1924 w Warszawie, założył własną pracownię architektoniczną, od 1925 pracował w katedrach Historii Architektury i Budownictwa na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu im. Stefana Batorego w Wilnie, początkowo jako starszy asystent, od 15 XII 1939 docent. Od 1927 równolegle wykładał na Wydziale Budowlanym Państwowej Szkoły Technicznej w Wilnie, gdzie pracował nieprzerwanie do 1 VI 1945. Zaprojektował wiele kościołów na Wileńszczyźnie (m.in. w Nowej Wilejce i Solecznikach), szkół, pomników, prowadził prace konserwatorskie między innymi w kościele św. Kazimierza i w Ostrej Bramie w Wilnie, w zamkach w Wilnie, Trokach i Krewie. Od 1934 powierzono mu adaptację i rekonstrukcję obiektów w Zułowie, majątku Józefa Piłsudskiego, z przeznaczeniem na Muzeum Pamięci Narodowej. W lipcu 1945 wyjechał z Wilna do Torunia.

Od 16 VIII 1945 pracował w Warszawie jako konserwator w Państwowej Pracowni Konserwacji Zabytków Architektury. Od sierpnia do września 1945 oceniał zniszczenia zabytków Wrocławia. Od 15 X 1945 w Gdańsku, podjął pracę na Politechnice Gdańskiej, od 1 I 1946 kierownik Katedry Historii Architektury Powszechnej na Wydziale Architektury. Prowadził wykłady z historii architektury, od 1953 z konserwacji zabytków. Od 1950 wykładał równolegle historię architektury w gdańskiej Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych. Od marca 1946 do rezygnacji 30 IV 1951 pierwszy po II wojnie światowej wojewódzki konserwator zabytków w Gdańsku.

Opracował pierwszy powojenny rejestr zabytków Gdańska i województwa przewidzianych do ochrony; w latach 1947–1950 utworzył pracownie konserwatorskie, późniejszy gdański oddział Przedsiębiorstwa Państwowego Pracownie Konserwacji Zabytków. Opracował autorskie projekty architektoniczne i prowadził nadzór nad odbudową i pracami konserwatorskimi w Gdańsku, w tym m.in. kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (odbudowa sklepień i dachów), Ratusza Głównego Miasta (odbudowa bryły i projekt hełmu), Kaplicy Królewskiej (odbudowa po zniszczeniach), kościoła św. Elżbiety (projekt konserwacji i odbudowy), Bramy Zielonej (projekt odbudowy), Wielkiej Zbrojowni (projekt odbudowy na potrzeby muzeum miejskiego). Do jego zasług należy zabezpieczenie ruin zamku w Malborku. Z Leopoldem Taraszkiewiczem był autorem projektu budowy (ukończonej 1961) nowego kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa w Gdyni.

W 1955 współzałożyciel gdańskiego oddziału Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem 10-lecia PRL, odznaką „Za zasługi dla Gdańska”. Laureat Nagrody Państwowej. Od 1917 żonaty był bezdzietnie z Marią Haliną (27 VIII 1896, Stefanów koło Bracławia – 3 V 1988 Gdańsk), córką Władysława Szumskiego. Pochowany na cmentarzu w Oliwie. 14 IX 2023 przy ul. Długiej 45 odsłonięto poświęconą mu tablicę pamiątkową. JAC

























Bibliografia:
Dział Obiegu i Archiwizacji Dokumentów Politechniki Gdańskiej (akta osobowe).
Pionierzy Politechniki Gdańskiej, red. Zygmunt Paszota, Janusz Rachoń, Edmund Wittbrodt, Gdańsk 2005, s. 102.