LINDE JOHANN von der, burmistrz Gdańska

Wersja z 19:24, 28 paź 2022

Portret Johanna von der Linde 1608, autorstwa Antona Möllera lub jego kręgu, ewentualnie Hermanna Hana

Modlący się Johann von der Linde na obrazie Isaacka van den Blocka, Przed potopem, około 1608

Hans Vredemann de Vries, Alegoria Grzechu i Zbawienia z kościoła Bożego Ciała, ufundowana przez Johanna, Adriana i Nicolasa von der Linde oraz Bartholomäusa Wagnera młodszego, 1596

JOHANN von der LINDE (1542 Gdańsk – 27 I 1619 Gdańsk), burmistrz Gdańska. Wywodził się z rodziny przybyłej do Gdańska z Torunia, skąd niektórzy członkowie rodziny przeniknęli w szeregi ziemiaństwa Prus Królewskich. Był wnukiem burmistrza toruńskiego Nicolausa, synem Johanna (1514 Toruń – 9 XII 1558 Gdańsk), ławnika (od 1549) Głównego Miasta, rajcy (od 1554), sędziego (1554) i Barbary z domu Falckener, powtórnie zamężnej w 1564 za rajcę i burgrabiego królewskiego w Gdańsku (1594) Adolfa Huppego. Miał braci Adriana, ławnika (od 1591) i rajcę (od 1606) oraz Nicolausa, przedstawiciela Trzeciego Ordynku.

W 1558 studiował na uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą, rok później w Wittenberdze. Od 1573 był ławnikiem Głównego Miasta, od 1575 rajcą. Godność burmistrza piastował przez 38 lat, od 1581. Pierwszym burmistrzem był w 1582, 1585, 1588, 1592, 1596, 1600, 1603, 1607 i 1611, drugim w 1581, 1591, 1595, 1599, 1606, 1610 i 1614, trzecim w 1584, 1587, 1590, 1594, 1598, 1602, 1605, 1609, 1613, 1615, 1617 i 1618, czwartym w 1583, 1586, 1589, 1593, 1597, 1601, 1604, 1608, 1612 i 1616. W 1580, 1584, 1589, 1595, 1598, 1601, 1605 i 1608 był burgrabią królewskim w Gdańsku. Jednocześnie pełnił w latach 1592–1619 funkcję inspektora kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (NMP) i protoscholarchy, w 1592–1619 zarządcy posiadłości wiejskich miasta na Żuławach Gdańskich. Od 1609 był członkiem Bractwa Strzeleckiego św. Erazma, w związku z tym często występował jako honorowy ojciec chrzestny dzieci jego członków.

W 1576 był uczestnikiem zjazdu Hanzy w Lubece. Podczas powrotu drogą lądową aresztowany został przez księcia meklemburskiego Ulricha (wraz z burmistrzem elbląskim Johannem Jungschultzem), pod pretekstem braku glejtu książęcego oraz roszczeń wobec Gdańska wysuwanych przez jednego z poddanych księcia za towary zajęte w 1565 przez działających z bazy wypadowej w Gdańsku królewskich kaprów. Zwolniony został po pięciu miesiącach za wstawiennictwem królów Polski i Danii, księcia pruskiego Albrechta, stanów pruskich i kilku miast hanzeatyckich. W 1579 był wysłannikiem Gdańska na dwór w Kopenhadze (na rozmowy z królem duńskim Fryderykiem II) oraz do ważniejszych miast hanzeatyckich (między innymi do Lubeki i Brugii).

Angażował się w zabiegi Gdańska na rzecz uchylenia niekorzystnych dla miasta zapisów Komisji Karnkowskiego, co zostało zwieńczone sukcesem w 1585. Uczestniczył w 1586 w negocjacjach z królem Stefanem Batorym w sprawie unormowania kwestii należnej władcom polskim części dochodów z cła palowego w porcie gdańskim, zakończonych podpisaniem porozumienia (Tractatus portorii). Sukcesem nie zakończyły się natomiast podejmowane przez niego w 1585 zabiegi dyplomatyczne mające na celu niedopuszczenie do usadowienia się w Gdańsku jezuitów, choć udało się zapobiec ulokowaniu kolegium jezuickiego na terenie miasta. W 1587 wraz z Constantinem Giesem był posłem gdańskim na sejm elekcyjny, gdzie zgodnie z instrukcją Rady Miejskiej optować miał za elekcją „Piasta”, a zatem z pominięciem wybranego ostatecznie na króla Polski Zygmunta III. Stał również na czele delegacji gdańskiej, która 29 IX 1587 przezornie, woląc uniknąć ewentualnych perturbacji, które miały miejsce w przypadku jego poprzednika na tronie polskim ( wojny Gdańska z królem polskim Stefanem Batorym), kurtuazyjnie powitała w Gdańsku przybywającego ze Szwecji króla-elekta, uroczyście zapewniając przyszłego władcę o poparciu miasta dla jego osoby i nalegając przy okazji na obietnicę potwierdzenia gdańskich przywilejów.

W 1600 zręcznie kierował poczynaniami dyplomatycznymi Gdańska, który mimo królewskiego zakazu handlu ze Szwecją (ogłoszonego w maju 1599) w obliczu oczekiwanej wojny, tolerował ruch statków szwedzkich w nadmotławskim porcie, jak również gdańskich płynących z ładunkiem do Sztokholmu. Przewrotnie przy tym tłumaczył królowi Zygmuntowi III postawę miasta, że wojna ze Szwedami nie uzyskała przecież akceptacji Sejmu. Skutecznie zatem lawirował między planami zdobycia korony szwedzkiej przez polskiego władcę, groźbami ewentualnego odwetu ze strony Karola X szwedzkiego, w imię zachowania pewnego rodzaju neutralności miasta zainteresowanego nieskrępowanym prowadzeniem handlu.

Zasłużył się w obronie zdobyczy reformacji w Gdańsku. W 1596 był posłem Rady Miejskiej oddelegowanym do odbycia negocjacji z biskupem włocławskim Hieronimem Rozrażewskim w sprawie zrzeczenia się na rzecz miasta patronatu nad kościołem NMP oraz przekazania biskupowi praw zwierzchnich nad gdańskim klasztorem brygidek. Dał się poznać jako gorliwy luteranin, niechętnie patrzącym na postępy kalwinizmu na terenie Gdańska, a zwłaszcza na proces kalwinizacji elity władzy w mieście, które starał się zwalczać. W pewnym momencie pozostawał w związku z tym w pewnej izolacji wyznaniowo-politycznej; tak było między innymi w 1605, kiedy był jedynym we władzach miejskich burmistrzem luteraninem (pozostali bowiem: Gerard Brandes, Johann von der Beke i Bartholomäus Schachmann) zgłaszali akces do doktryny Kalwina. Jako zarządca Żuław z ramienia Rady Miejskiej, mając wpływ na obsadę stanowisk proboszczów w tamtejszych parafiach, nie dopuszczał do nominacji pastorów podejrzewanych o sympatie kalwińskie.

Aktywnie wspierał rozwój protestanckiej sztuki sakralnej w Gdańsku. Wraz z braćmi Adrianem i Nicolausem ufundował przed 1596 ołtarz w kościele Bożego Ciała, będący pierwszym retabulum luterańskim na terenie miasta. Popadłszy w konflikt z malarzem Antonem Möllerem (kalwinistą), wykorzystał swoje stanowisko, by pozbawić artystę zamówień ze strony Rady. W 1596, jako prezydujący (pierwszy) burmistrz, dokonał uroczystego otwarcia Biblioteki Rady Miejskiej.

Aktywnie zajmował się działalnością kupiecką, specjalizując się w handlu morskim. Od 1604 dzierżawił majątek miejski w Grabinach Zameczku, od 1607 był także zarządcą dóbr ziemskich należących do gdańskich szpitali, między innymi Łapina.

Czterokrotnie wstępował w związek małżeński. Po raz pierwszy 25 XI 1571 z Cathariną, córką rajcy Jacoba Höfenera, po raz drugi w 1573 z Agathe Friedewald, za trzecim razem 3 V 1576 w Hamburgu z Adelgunde, córką rajcy hamburskiego Bonaventury von Bodeck, po raz czwarty 28 II 1588 z Hedwig, córką burmistrza Johanna Proite. Jego pierwsza małżonka zmarła zaledwie rok po ślubie, następne związki, również z powodu przedwczesnych zgonów, kończyły się po trzech, czterech latach. Doczekał się czworga dzieci: syna Johanna oraz córek Agathe, Adelgunde i Hedwig. Dzięki zręcznej polityce matrymonialnej (małżeństwa córek) był skoligacony z kilkoma gdańskimi rodzinami patrycjuszowskimi – córka Agathe wyszła za burmistrza Valentina von Bodecka, Adelgunde poślubiła rajcę Michaela Wiedera, brata burmistrza Reinolda Wiedera, zaś Hedwig była żoną rajcy Waltera Rosenberga. Jedyny syn Johann, mimo odebrania starannego wykształcenia uniwersyteckiego, zajmował się działalnością kupiecką; po 1618 zginął najprawdopodobniej podczas wyprawy handlowej do Niemiec, zapewne w związku z toczącą się wówczas na terenie Cesarstwa wojną trzydziestoletnią.

Mieszkał przy Langgasse 25 (ul. Długa). Przy tej ulicy był także właścicielem kamienicy nr 38 (numeracja współczesna), którą między innymi wynajmował kasztelanowi wileńskiemu Januszowi Radziwiłłowi (1579–1620), kalwinowi, a w której w urodził się i mieszkał przez pierwsze trzy lata życia jego syn Bogusław
(3 V 1620 Gdańsk – 31 XII 1669 pod Królewcem), niechlubnie zapisany w historii Polski w okresie szwedzkiego "Potopu" (1655–1660).

Pochowany 31 I 1619 w kościele NMP. DK