GDANIEC JAN, śpiewak, działacz gdańskiej Polonii

Wersja z 18:22, 21 maj 2022

Jan Gdaniec

Gioacchino Rossini, Cyrulik Sewilski, 1955, od lewej: Aleksandra Łacińska jako Rozyna, Jan Gdaniec jako Doktor Bartolo, Zygmunt Czarnota jako Hrabia Almaviva

JAN (Johann) GDANIEC (Gdanietz, Gdanitz; 9 VII 1915 Gdańsk – 18 III 1983 Gdańsk), działacz Polonii gdańskiej w II Wolnym Mieście Gdańsku (WMG), śpiewak operowy o głosie barytonowym. Czwarty z siedmiorga dzieci Jana (7 XII 1876 Wysin, gmina Liniewo – 14 IV 1940 obóz Stutthof), właściciela piwiarni (Bierverleger) przy Pfefferstadt 43 (ul. Korzenna), a następnie sklepu kolonialnego (Kolonialwarengeschäft) przy Böttchergasse 28 (ul. Bednarska), oraz poślubionej mu 24 V 1910 w Piasecznie Antoniny z domu Kruży vel Kruszy (11 XII 1882 Piaseckie Pole, gmina Gniew – 17 I 1968 Gdańsk). Dwóch z jego pięciu braci było robotnikami kolejowymi: starszy Andrzej (30 XI 1913 Gdańsk – 3 II 1941 obóz koncentracyjny Mauthausen) i młodszy Władysław (23 IX 1916 Gdańsk – 2 III 1945 Gdańsk-Troyl, zginął podczas ostrzału artyleryjskiego; zob. Przeróbka, Obóz Stutthof. Podobozy w Gdańsku, pochowany na cmentarzu na Zaspie).

Posiadał obywatelstwo II WMG. Był uczniem senackiej polskiej szkoły powszechnej przy St. Johannis-Kirchhof 1/2 (obecnie nie istnieje, dawny cmentarz św. Jana), naukę kontynuował w Gimnazjum Polskim, a następnie w Polskiej Szkole Handlowej. Po jej ukończeniu pracował w Giesche Porzellan GmbH przy Hopfengasse 109 (ul. Chmielna), handlującej wyrobami Giesche Porzellanfabrik AG w Katowicach.

Działał w Stowarzyszeniu Polsko-Katolickiej Młodzieży Męskiej (założonym w 1926 przez ks. Franciszka Rogaczewskiego), w Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół”, w Klubie Sportowym „Gedania”, w Towarzystwie Śpiewu Kościelnego „Cecylia”, w Związku Pracowników Kupieckich. W 1933 roku wstąpił do Polskiej Tajnej Organizacji Wojskowej, działającej pod szyldem Kolejowego Klubu Sportowego „Orzeł”. W latach 1935–1939 uczęszczał do Polskiego Konserwatorium Muzycznego (mającego siedzibę na drugim piętrze Dyrekcji Kolei), którego dyrektorem był Kazimierz Wiłkomirski. Śpiewu uczył się u Julii Gorzechowskiej (1892–1971). Mieszkał z rodzicami i rodzeństwem przy Pfefferstadt 43 (ul. Korzenna).

Od wczesnej młodości występował w przedstawieniach amatorskich wystawianych przez Stowarzyszenie Polsko-Katolickiej Młodzieży Męskiej, między innymi 18 IV 1927 w Hali Widowiskowo-Sportowej w sztuce Orlęta Felicji Żurowskiej opartej na historii obrony Lwowa, w której zagrał postać Gazeciarza Janka; 1 I 1928 w Domu Polskim w czasie wieczornicy z okazji poświęcenia sztandaru stowarzyszenia wystąpił w jednoaktówce Koledzy Heleny Przyjemskiej. Udzielał się jako recytator, między innymi 20 XI 1938 na akademii ku czci Chrystusa Króla deklamował wiersz Chrystus Wodzem! Chrystus Królem! Chrystus Władcą nam! Kazimierza Szymańskiego, a 3 V 1939 w Sporthalle na akademii zorganizowanej przez Polską Radę Kultury z okazji rocznicy Konstytucji 3 Maja recytował wiersz Skrzydlaci ludzie Heleny Stattlerówny.

Wstąpił do Towarzystwa Śpiewu Kościelnego „Cecylia”, w którym jego ojciec był wieloletnim członkiem zarządu. Brał udział w koncertach jako chórzysta. Po objęciu kierownictwa chóru przez Kazimierza Wiłkomirskiego w 1935 roku powierzano mu również partie solowe, między innymi w Mszy Wiłkomirskiego, wykonanej pod dyrekcją kompozytora 23 III 1937 w kościele św. Jakuba w Toruniu z okazji Jubileuszowego Zjazdu Pomorskiego Związku Kół Śpiewaczych. W konserwatorium brał udział w popisach klasy operowej, w której aktorstwa uczyła Adolfina Paszkowska (1884–1968). W wystawionym 25 IV 1937 w auli konserwatorium intermedium z opery Dama pikowa Piotra Czajkowskiego wcielił się w Złatagora; 25 III 1939 w sali Danziger Hof w obieżyświata Warłama w scenie w karczmie z Borysa Godunowa Modesta Musorgskiego.

W barwach Gedanii startował w zawodach lekkoatletycznych, a być może także w turniejach tenisa stołowego (źródła nie notowały imion zawodników, a członkami Gedanii byli również jego bracia Andrzej i Władysław). Jako junior brał udział w zawodach organizowanych przez Stowarzyszenie Polsko-Katolickiej Młodzieży Męskiej i Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, startując w biegach na 100 i 800 m oraz w skokach w dal i wzwyż. W kategorii seniorów występował w barwach Gedanii w skoku w dal i wzwyż, w trójskoku, skoku o tyczce, pchnięciu kulą, rzucie dyskiem i oszczepem. Ostatnie mistrzostwa wewnętrzne Gedanii z jego udziałem odbyły się 23 IV 1939 roku.

Był członkiem tajnej polskiej organizacji wojskowej KKS Orzeł. 1 IX 1939 aresztowany przez Gestapo, osadzony w Victoriaschule, skierowany do pracy przymusowej w Zivilgefangenenlager Neufahrwasser ( obóz dla Polaków w Nowym Porcie; zatrudniony do prac porządkowych na Westerplatte, w noc wigilijną grał kolędy na harmonijce ustnej) i w gospodarstwie rolnym Fritza Waschkego w Starej Wsi. Był więziony kolejno w obozie Stutthof (gdzie wspólnie z Lubomirem Szopińskim (1913–1961), byłym kolegą z konserwatorium, wykonywał pieśń Sen więźnia, napisaną przez tegoż do tekstu współwięźnia Zdzisława Karr-Jaworskiego (1908–1941)), w Außenarbeitslager Schichau-Werft w Elblągu, w kwietniu 1940 przeniesiony do KL Sachsenhausen (obecnie dzielnica Oranienburga, Brandenburgia), następnie w KL Dachau, Buchenwald, Auschwitz, Arbeitslager Leitmeritz (obecnie Litoměřice, Czechy), filia KL Flossenburg. Do Gdańska powrócił po wyswobodzeniu Arbeitslager Leitmeritz w maju 1945 roku.

3 VI 1945 w dawnej Sporthalle uczestniczył w wiecu polskich obywateli byłego II Wolnego Miasta Gdańska, którzy apelowali do władz o sprawiedliwe traktowanie. Wygłosił wówczas przemówienie ubrany w pasiak obozowy. Zgromadzeniu przewodniczył Bronisław Budzyński. Następnie pracował w Stoczni Gdańskiej i uczył się w Państwowej Średniej Szkole Muzycznej w Gdyni przy ul. Świętojańskiej 56 (obecnie Szkoła Muzyczna I i II stopnia im. Zygmunta Noskowskiego przy ul. Dominika 13A), lekcje śpiewu pobierał u Kazimierza Czekotowskiego (1901–1972). Dyplom ukończenia szkoły odebrał w 1950, już jako solista Studia Operowego Państwowej Filharmonii Bałtyckiej ( Opera Bałtycka). Pracował tam do przejścia na emeryturę w 1976, choć współpracę ze studiem kontynuował do końca życia. Nie założył rodziny. Mieszkał przy ul. Elbląskiej 53 (obecnie ul. Długie Ogrody).

Jan Gdaniec jako tytułowa postać w Rigoletcie Giuseppe Verdiego, 1962

Jan Gdaniec jako Sempronio (po prawej), żeński kwartet smyczkowy Opery Bałtyckiej, dyrygujący spektaklem od klawesynu Zbigniew Droszcz w Aptekarzu Josepha Haydna, 1974

Warunki głosowe i zdolności aktorskie predestynowały go do kreowania postaci charakterystycznych i komicznych, ale z powodzeniem wcielał się również w bohaterów tragicznych. Wystąpił w przeszło trzydziestu operach, między innymi Stanisława Moniuszki (Maciej w Strasznym dworze, Dziemba w Halce, Podczaszyc w Hrabinie, Dżares i Ratef w Parii), Gioacchina Rossiniego (Doktor Bartolo w Cyruliku sewilskim, Dandini w Kopciuszku), Ottona Nicolaia (Dr Cajus i Pan Fluth w Wesołych kumoszkach z Windsoru), Julesa Masseneta (Sanczo Pansa w Don Kichocie), Josepha Haydna (Sempronio w Aptekarzu), Tadeusza Szeligowskiego (Król Łakomiec w Krakatuku), Daniela François Aubera (Lord Kockburn we Fra Diavolo), Bedřicha Smetany (Kruszyna w Sprzedanej narzeczonej), Piotra Czajkowskiego (Diabeł w Trzewiczkach, Tomski i Złatagor w Damie pikowej, Oniegin w Onieginie), Giacoma Pucciniego (Benoit i Schaunard w Cyganerii, Yamadori i Sharpless w Madam Butterfly, Ping w Turandot), Giuseppe Verdiego (Rigoletto w Rigoletto, Germont w Traviacie, Montano i Jago w Otellu), Charlesa Gounoda (Walenty w Fauście), Eugena d’Alberta (Moruccio w Nizinach), Aleksandra Borodina (Włodzimierz Jarosławowicz w Kniaziu Igorze), Modesta Musorgskiego (Warłam w Borysie Godunowie), Władysława Żeleńskiego (Arcykomtur w Konradzie Wallenrodzie), Igora Strawińskiego (Nick Shadow w Żywocie rozpustnika), Benjamina Brittena (Ned Keene w Peterze Grimesie), Engelberta Humperdincka (Piotr w Jasiu i Małgosi), Stefana Poradowskiego (Mateusz w Płomieniach), Georges’a Bizeta (Morales w Carmen), Romualda Twardowskiego (Mułła w Lordzie Jimie), Juliusza Mejtusa (Szewcow w Młodej Gwardii) oraz w operetkach Johanna Straussa syna (Dozorca więzienny Frosch w Zemście nietoperza, Żupan w Baronie cygańskim), Jacquesa Offenbacha (Król Bobeche w Szóstej żonie Sinobrodego), Karla Millöckera (Kramarz w Studencie żebraku).

10 V 1952 roku współzałożyciel, członek i menedżer Gdańskiej Czwórki Radiowej. Występował indywidualnie na wielu koncertach i akademiach okolicznościowych, brał udział w koncertach oratoryjnych. 17 VI 1973 roku wystąpił w katedrze fromborskiej, w ramach kościelnych obchodów 500. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika, podczas których Chór im. Feliksa Nowowiejskiego z Gdańska-Wrzeszcza pod dyrekcją Jana Wrońskiego (zm. 1981 Kraków) wykonał Kantatę na Tysiąclecie Chrztu Polski ks. Józefa Orszulika (1896–1974 Gdańsk). Towarzyszyła mu wówczas Krystyna Ingersleben-Borowska (1927–2014). Członek kilku organizacji zrzeszających byłych więźniów obozów nazistowskich, między innymi Klubu Byłych Więźniów Obozu Stutthof. Od 1 XII 1952 do śmierci członek Związku Artystów Scen Polskich.

Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, odznakami „Zasłużonym Ziemi Gdańskiej” (1965) i „Zasłużony Działacz Kultury” (1965). Zachorował w trakcie prób do kolejnej inscenizacji Halki Stanisława Moniuszki (premiera 12 II 1983, reżyser Hanna Chojnacka), w której miał grać Dziembę; zmarł po ciężkiej chorobie. Został pochowany na cmentarzu Srebrzysko w grobie matki. JMM