OSIEK
(wstawienie ilustracji (e-mail z 10.07.2019)) |
|||
| Linia 3: | Linia 3: | ||
[[File:Osiek.jpg|thumb|Sześciokondygnacyjny schron przeciwlotniczy przy ul. Olejarnia, 2011]] | [[File:Osiek.jpg|thumb|Sześciokondygnacyjny schron przeciwlotniczy przy ul. Olejarnia, 2011]] | ||
| − | '''OSIEK''' (1312 Hakelwerk), dzielnica powstała po zajęciu Gdańska w 1308 roku przez Krzyżaków, którzy przesiedlili tutaj rybaków zamieszkujących wcześniej gród (podgrodzie; [[GDAŃSK – POCZĄTKI MIASTA | Gdańsk - początki miasta]]), utrzymując dla osiedla prawo polskie. Pierwotnie obejmował obszar w granicach obecnych ulic Podwale Staromiejskie, Tartaczna, Sieroca, [[KANAŁ RADUNI | Kanał Raduni]], Stolarska, Mniszki, Profesorska i Igielnicka. Centrum, obejmujące około 40 posesji, stanowił obszar zamknięty fosą (zasilaną przez Kanał Raduni) i zapewne drewnianym częstokołem, biegnącym przy obecnych ulicach Podzamcze, Sieroca, Browarna i Olejarnia. Pozostały obszar zajmowały łąki i nieużytki. Około 1348 roku teren łąkowy sięgający do obecnego [[TARG RYBNY | Targu Rybnego]] przyłączono do [[GŁÓWNE MIASTO | Głównego Miasta Gdańska]]. Po roku 1381 przy ul. Burggasse uff der Aldenstadt Danczke Krzyżacy założyli łaźnię dla załogi [[ZAMEK KRZYŻACKI | zamku]]. W 1422 łaźnia już nie istniała, miejsce po niej Krzyżacy przekazali w prywatne ręce na założenie tartaku (An der Schneidemühle, obecnie ul. Tartaczna), który sięgał od obecnego pl. Obrońców Poczty Polskiej do obecnej ul. Podzamcze (włącznie z obecnym boiskiem Technikum Łączności). Spalony w XVI wieku, odbudowany, dostarczał materiału | + | '''OSIEK''' (1312 Hakelwerk), dzielnica powstała po zajęciu Gdańska w 1308 roku przez Krzyżaków, którzy przesiedlili tutaj rybaków zamieszkujących wcześniej gród (podgrodzie; [[GDAŃSK – POCZĄTKI MIASTA | Gdańsk - początki miasta]]), utrzymując dla osiedla prawo polskie. Pierwotnie obejmował obszar w granicach obecnych ulic Podwale Staromiejskie, Tartaczna, Sieroca, [[KANAŁ RADUNI | Kanał Raduni]], Stolarska, Mniszki, Profesorska i Igielnicka. Centrum, obejmujące około 40 posesji, stanowił obszar zamknięty fosą (zasilaną przez Kanał Raduni) i zapewne drewnianym częstokołem, biegnącym przy obecnych ulicach Podzamcze, Sieroca, Browarna i Olejarnia. Pozostały obszar zajmowały łąki i nieużytki.<br/><br/> |
| − | Na terenie między obecną ul. Stajenną (w 1778, Am Stein – od polskiego „stajnia”), Osiekiem, Nową Sierocą (w 1796: Spendhausneugasse – obecne Stare Domki) i Rybakami Dolnymi, istniał cmentarz rembowski ([[CMENTARZE NA TERENIE ŚRÓDMIEŚCIA. OSIEK | cmentarze na terenie Śródmieścia. Osiek]]). Po roku 1454 zaczęto go zabudowywać, a nazwa w formie Rambau, interpretowana jako ramy do bielenia płótna, przeszła na sąsiednią ulicę, po II wojnie światowej spolszczoną wtórnie na Krosna. Kościołem parafialnym dla Osieka był [[KOŚCIÓŁ ŚW. KATARZYNY ALEKSANDRYJSKIEJ | kościół św. Katarzyny]]. W roku 1495 w 120 posesjach mieszkało około 600 osób, w 1624 w 140 posesjach około 1 tysiąc. Około 1675 roku do tartaku (na ul. Tartaczną) przeniesiono ze Starego Miasta (z rogu obecnej ul. Kowalskiej i [[TARG DRZEWNY | Targu Drzewnego]]) kaszarnię. W roku 1699 otwarto [[DOM DOBROCZYNNOŚCI | Dom Dobroczynności]] (sierociniec), który dał nazwę obecnej ul. Sierocej. W 1707 przy obecnej ul. Osiek (Kleine Ölmühlengasse) wybudowano ciągarnię drutu i olejarnię, powstał tu także folusz z | + | Około 1348 roku teren łąkowy sięgający do obecnego [[TARG RYBNY | Targu Rybnego]] przyłączono do [[GŁÓWNE MIASTO | Głównego Miasta Gdańska]]. Po roku 1381 przy ul. Burggasse uff der Aldenstadt Danczke Krzyżacy założyli łaźnię dla załogi [[ZAMEK KRZYŻACKI | zamku]]. W 1422 łaźnia już nie istniała, miejsce po niej Krzyżacy przekazali w prywatne ręce na założenie tartaku (An der Schneidemühle, obecnie ul. Tartaczna), który sięgał od obecnego pl. Obrońców Poczty Polskiej do obecnej ul. Podzamcze (włącznie z obecnym boiskiem Technikum Łączności). Spalony w XVI wieku, odbudowany, dostarczał materiału między innymi do wyrobu słynnych mebli gdańskich. W końcu XIV wieku obszar między obecnymi ulicami Mniszki, Profesorską, Igielnicką przejęły [[BRYGIDKI | brygidki]] ([[NONNENHOF | Nonnenhof]]), co spowodowało włączenie go w połowie XV wieku do [[STARE MIASTO | Starego Miasta]]. W 1402 roku przekazano Staremu Miastu również obszar łąkowy między obecną ul. Stolarską (wzmiankowaną od roku 1480) a Browarną, uzyskując w zamian łąki na północy, obecna ul. Rybaki Dolne (w 1570 ''mang den Seigen'', następnie Niedere Seigen) i Rybaki Górne (Hohe Seigen), z prawem żeglugi po Kanale Raduni. Główną ulicą Osieka była ul. Panieńska (w 1663 Jungferngasse), wcześniej zwana Ciemniczną (w 1489 Tymmenitzengasse), od aresztu w piwnicach istniejącego tu ratusza, zwanego Polskim (przy zbiegu obecnej ul. Panieńskiej z ul. Podzamcze, w stronę ul. Stolarskiej). Po formalnym nadaniu [[PRAWO CHEŁMIŃSKIE | prawa chełmińskiego]] i włączeniu Osieka najpierw do Głównego Miasta (1454), a następnie do Starego Miasta, ratusz przestał pełnić swoją funkcję i w 1597 roku został sprzedany w ręce prywatne. <br/><br/> |
| + | Na terenie między obecną ul. Stajenną (w 1778, Am Stein – od polskiego „stajnia”), Osiekiem, Nową Sierocą (w 1796: Spendhausneugasse – obecne Stare Domki) i Rybakami Dolnymi, istniał cmentarz rembowski ([[CMENTARZE NA TERENIE ŚRÓDMIEŚCIA. OSIEK | cmentarze na terenie Śródmieścia. Osiek]]). Po roku 1454 zaczęto go zabudowywać, a nazwa w formie Rambau, interpretowana jako ramy do bielenia płótna, przeszła na sąsiednią ulicę, po II wojnie światowej spolszczoną wtórnie na Krosna. Kościołem parafialnym dla Osieka był [[KOŚCIÓŁ ŚW. KATARZYNY ALEKSANDRYJSKIEJ | kościół św. Katarzyny]].<br/><br/> | ||
| + | W roku 1495 w 120 posesjach mieszkało około 600 osób, w 1624 w 140 posesjach około 1 tysiąc. Około 1675 roku do tartaku (na ul. Tartaczną) przeniesiono ze Starego Miasta (z rogu obecnej ul. Kowalskiej i [[TARG DRZEWNY | Targu Drzewnego]]) kaszarnię. W roku 1699 otwarto [[DOM DOBROCZYNNOŚCI | Dom Dobroczynności]] (sierociniec), który dał nazwę obecnej ul. Sierocej. W 1707 przy obecnej ul. Osiek (Kleine Ölmühlengasse) wybudowano ciągarnię drutu i olejarnię, powstał tu także folusz (zakład obróbki sukna) z siedmioma (lub ośmioma) stąporami i młyn tabakowy (do mielenia tytoniu). W 1805 roku folusz i młyn tabakowy zostały wydzierżawione, kaszarnią administrowały władze Gdańska, w roku 1843 funkcjonował już tylko folusz.<br/><br/> | ||
| + | 26 I 1817 na ul. Tartacznej otwarto warsztat rusznikarski, a następnie fabryczkę karabinów Johanna F. Geschkata, w związku z budową pobliskiego szpitala wojskowego (w miejscu [[DOM POPRAWY | Domu Poprawy]]) przeniesioną w 1839 na obecną ul. Łąkową 21 (dając początek mieszczącej się tam [[FABRYKA KARABINÓW | fabryce karabinów]]). W połowie XIX wieku na ul. Rybaki Dolne otwarto szkołę dla dziewcząt, w 1878 na ul. Osiek 11/12 ([[GDAŃSKA FUNDACJA OŚWIATOWA | Gdańska Fundacja Oświatowa]]) 6-letnią szkołę dla chłopców, przy której (od wschodu) w roku 1903 dobudowano [[ŁAŹNIE PUBLICZNE | łaźnię publiczną]]. W 1884 przy ul. Tartacznej wybudowano młyn, funkcjonujący do 2001. W roku 1942 przy ul. Olejarnia rozpoczęto budowę sześciokondygnacyjnego schronu przeciwlotniczego, z podwójnym dachem z warstwą piasku pomiędzy żelbetowymi płytami, o powierzchni około 1000 m². Pracowali przy nim więźniowie niemieckiego [[OBÓZ KARNY SS I POLICJI GDAŃSK-MAĆKOWY | obozu karnego w Maćkowach]].<br/><br/> | ||
| + | Po II wojnie światowej stale pozostaje w gestii miejskiego wydziału zarządzania kryzysowego i ochrony ludności, czasowo znajdował się tu m.in. magazyn wód mineralnych, obecnie pozostaje w dzierżawie spółki Bunkier, z planami urządzenia centrum kulturalnego. W 1945 roku obszar Osieka uległ w większości zagładzie. Zachowała się zabudowa ul. Osiek (łaźnia funkcjonowała do początku lat 40.), Stare Domki, części ul. Sierocej z Domem Dobroczynności, młyn i kamieniczka przy ul. Tartacznej, kamieniczka przy ul. Podzamcze, 3 kamieniczki przy ul. Panieńskiej oraz zaniedbane domy na Rybakach Górnych. {{author: AJ}} <br/><br/> | ||
{| class="tableGda" | {| class="tableGda" | ||
|- | |- | ||
Wersja z 19:54, 12 paź 2019
_przy_ul._Sierocej_nad_dawnym_odga%C5%82%C4%99zieniem_Kana%C5%82u_Raduni,_1910.JPG)
i Sierot (w głębi) przy
ul. Sierocej nad dawnym odgałęzieniem Kanału Raduni, 1910
OSIEK (1312 Hakelwerk), dzielnica powstała po zajęciu Gdańska w 1308 roku przez Krzyżaków, którzy przesiedlili tutaj rybaków zamieszkujących wcześniej gród (podgrodzie; Gdańsk - początki miasta), utrzymując dla osiedla prawo polskie. Pierwotnie obejmował obszar w granicach obecnych ulic Podwale Staromiejskie, Tartaczna, Sieroca, Kanał Raduni, Stolarska, Mniszki, Profesorska i Igielnicka. Centrum, obejmujące około 40 posesji, stanowił obszar zamknięty fosą (zasilaną przez Kanał Raduni) i zapewne drewnianym częstokołem, biegnącym przy obecnych ulicach Podzamcze, Sieroca, Browarna i Olejarnia. Pozostały obszar zajmowały łąki i nieużytki.
Około 1348 roku teren łąkowy sięgający do obecnego Targu Rybnego przyłączono do Głównego Miasta Gdańska. Po roku 1381 przy ul. Burggasse uff der Aldenstadt Danczke Krzyżacy założyli łaźnię dla załogi zamku. W 1422 łaźnia już nie istniała, miejsce po niej Krzyżacy przekazali w prywatne ręce na założenie tartaku (An der Schneidemühle, obecnie ul. Tartaczna), który sięgał od obecnego pl. Obrońców Poczty Polskiej do obecnej ul. Podzamcze (włącznie z obecnym boiskiem Technikum Łączności). Spalony w XVI wieku, odbudowany, dostarczał materiału między innymi do wyrobu słynnych mebli gdańskich. W końcu XIV wieku obszar między obecnymi ulicami Mniszki, Profesorską, Igielnicką przejęły brygidki ( Nonnenhof), co spowodowało włączenie go w połowie XV wieku do Starego Miasta. W 1402 roku przekazano Staremu Miastu również obszar łąkowy między obecną ul. Stolarską (wzmiankowaną od roku 1480) a Browarną, uzyskując w zamian łąki na północy, obecna ul. Rybaki Dolne (w 1570 mang den Seigen, następnie Niedere Seigen) i Rybaki Górne (Hohe Seigen), z prawem żeglugi po Kanale Raduni. Główną ulicą Osieka była ul. Panieńska (w 1663 Jungferngasse), wcześniej zwana Ciemniczną (w 1489 Tymmenitzengasse), od aresztu w piwnicach istniejącego tu ratusza, zwanego Polskim (przy zbiegu obecnej ul. Panieńskiej z ul. Podzamcze, w stronę ul. Stolarskiej). Po formalnym nadaniu prawa chełmińskiego i włączeniu Osieka najpierw do Głównego Miasta (1454), a następnie do Starego Miasta, ratusz przestał pełnić swoją funkcję i w 1597 roku został sprzedany w ręce prywatne.
Na terenie między obecną ul. Stajenną (w 1778, Am Stein – od polskiego „stajnia”), Osiekiem, Nową Sierocą (w 1796: Spendhausneugasse – obecne Stare Domki) i Rybakami Dolnymi, istniał cmentarz rembowski ( cmentarze na terenie Śródmieścia. Osiek). Po roku 1454 zaczęto go zabudowywać, a nazwa w formie Rambau, interpretowana jako ramy do bielenia płótna, przeszła na sąsiednią ulicę, po II wojnie światowej spolszczoną wtórnie na Krosna. Kościołem parafialnym dla Osieka był kościół św. Katarzyny.
W roku 1495 w 120 posesjach mieszkało około 600 osób, w 1624 w 140 posesjach około 1 tysiąc. Około 1675 roku do tartaku (na ul. Tartaczną) przeniesiono ze Starego Miasta (z rogu obecnej ul. Kowalskiej i Targu Drzewnego) kaszarnię. W roku 1699 otwarto Dom Dobroczynności (sierociniec), który dał nazwę obecnej ul. Sierocej. W 1707 przy obecnej ul. Osiek (Kleine Ölmühlengasse) wybudowano ciągarnię drutu i olejarnię, powstał tu także folusz (zakład obróbki sukna) z siedmioma (lub ośmioma) stąporami i młyn tabakowy (do mielenia tytoniu). W 1805 roku folusz i młyn tabakowy zostały wydzierżawione, kaszarnią administrowały władze Gdańska, w roku 1843 funkcjonował już tylko folusz.
26 I 1817 na ul. Tartacznej otwarto warsztat rusznikarski, a następnie fabryczkę karabinów Johanna F. Geschkata, w związku z budową pobliskiego szpitala wojskowego (w miejscu Domu Poprawy) przeniesioną w 1839 na obecną ul. Łąkową 21 (dając początek mieszczącej się tam fabryce karabinów). W połowie XIX wieku na ul. Rybaki Dolne otwarto szkołę dla dziewcząt, w 1878 na ul. Osiek 11/12 ( Gdańska Fundacja Oświatowa) 6-letnią szkołę dla chłopców, przy której (od wschodu) w roku 1903 dobudowano łaźnię publiczną. W 1884 przy ul. Tartacznej wybudowano młyn, funkcjonujący do 2001. W roku 1942 przy ul. Olejarnia rozpoczęto budowę sześciokondygnacyjnego schronu przeciwlotniczego, z podwójnym dachem z warstwą piasku pomiędzy żelbetowymi płytami, o powierzchni około 1000 m². Pracowali przy nim więźniowie niemieckiego obozu karnego w Maćkowach.
Po II wojnie światowej stale pozostaje w gestii miejskiego wydziału zarządzania kryzysowego i ochrony ludności, czasowo znajdował się tu m.in. magazyn wód mineralnych, obecnie pozostaje w dzierżawie spółki Bunkier, z planami urządzenia centrum kulturalnego. W 1945 roku obszar Osieka uległ w większości zagładzie. Zachowała się zabudowa ul. Osiek (łaźnia funkcjonowała do początku lat 40.), Stare Domki, części ul. Sierocej z Domem Dobroczynności, młyn i kamieniczka przy ul. Tartacznej, kamieniczka przy ul. Podzamcze, 3 kamieniczki przy ul. Panieńskiej oraz zaniedbane domy na Rybakach Górnych.
| Ulica | Nazwy historyczne | Informacje o nazwie współczesnej | Uwagi |
|---|---|---|---|
| Browarna | 1608–1945 Hinter Adlers Brauhaus (Za Browarem Adlera) | obecna nazwa od 1945 | |
| Igielnicka | zob. tabela z ulicami w haśle Stare Miasto | ||
| Krosienka | XVII wiek achtern Thun, poźniej hinterm Zaun (Za Płotem) | obecna nazwa od 1945 | |
| 1882–1945 Klein Rammbau (Mała Rama), od ram do bielenia sukna | |||
| Krosna | 1478 Rambauwen Kirchhoff (Cmentarz Rębowski, Cmentarze na terenie Śródmieścia. Osiek) | obecna nazwa od 1945 | |
| 1648 alte und neue Rahmbau (Stare i Nowe Ramy) | |||
| do 1945 Rammbau od ram do bielenia sukna | |||
| Kumoszki | 1608 bez nazwy | obecna nazwa od 1945 | |
| 1619 Bäckergasse (Piekarska) | |||
| 1650–1945 Plappergasse (Kumoszki) | |||
| Olejarna | 1495 Tymmenitzengasse (Ciemnicza), od „ciemnicy” (aresztu) w budynku ratusza Osieka | obecna nazwa od 1945 | |
| 1608 Kehrwiedergasse (Zaułek) | |||
| 1763 Öhlmühlengasse (Olejarniana) | |||
| do 1945 Öhlmühlengasse Große | |||
| Osiek | 1312 hakelwerk (Osiek), początkowo nazwa terenu, od 1608 stosowana dla kilku ulic | obecna nazwa od 1945 | |
| 1624 Vergessene Gasse (Zapomniana), początkowo nadal dla kilku ulic | |||
| później do 1945 Hakelwerk w obecnym zakresie | |||
| Panieńska | 1489 Im Langen Kruge (Przy Długiej Karczmie) | obecna nazwa od 1945 | |
| 1624 Lawendelgasse (Lawendowa) i Rittergasse (Rycerska) | |||
| 1663–1945 Jungferngasse (Panieńska), prawdopodobnie od ulicznych „panienek” | |||
| Podzamcze | 1624 Rittergasse (Rycerska) | obecna nazwa od 1945 | |
| 1763 Burggraben Strasse (Fosa Zamkowa), później do 1945 zniekształcona na Burggrafenstrasse (Burgrabiowską) – jedna z dwóch ulic w Śródmieściu, które określano jako „ulice” (Strasse), a nie „uliczki” (Gasse) | |||
| Refektarska | od 1523 Ketischer Ort (Zaułek Ketha), od Tewesa Ketha, który tu mieszkał | obecna nazwa od 1945 | |
| 1773–1945 zniekształcone na Köksche Gasse (Kucharska) | |||
| Rybaki Dolne | 1570 Auf lub Mang den Seigen (Na Rybakach, ściśle biorąc „Seigen” oznaczało dziurkowane pojemniki (cadzki) do przechowywania ryb w wodzie) – od rybaków, którzy od 1402 wpływali do Kanału Raduni | obecna nazwa od 1945 | |
| od XVIII wieku do 1945 Niedere Seigen (Rybaki Dolne) | |||
| Rybaki Górne | zob. tabela z ulicami w haśle Stare Miasto | ||
| Sieroca | 1624 Vergessene Gasse (Zapomniana) | obecna nazwa od 1945 | |
| później do 1945 Am Spendhaus (Przy Przytułku), od otwartego w 1699 Domu Dobroczynności / Sierocińca | |||
| Sołecka | 1476–1945 Schulzengasse, od sołtysa i położonego w pobliżu ratusza Osieku | obecna nazwa od 1945 | |
| Stajenna | 1778–1945 Am Stein (Przy Kamieniu), nazwa nie od kamienia, lecz od polskiego słowa „stajnia” (stajnie były tu już w XVI wieku) | obecna nazwa od 1945 | |
| Stare Domki | 1700 Neugasse an der Radaune (Nowa Nad Radunią) | obecna nazwa od 1945 | |
| 1796–1945 Spendhaussche Neugasse (Nowa Sieroca) | |||
| Stolarska | zob. tabela z ulicami w haśle Stare Miasto | ||
| Tartaczna | od XVII wieku do 1945 An der Schneidemühle (Przy Tartaku), od tartaku założonego tutaj w 1422 roku, na którego miejscu zbudowano młyn | obecna nazwa od 1945 | |
| Zamkowa | 1624–1945 Schlossgasse | obecna nazwa od 1945 | historyczny zakres: od ul. Tartacznej do ul. Panieńskiej |
| Zapiecek | 1619 Bäckergasse (Piekarska) | nazwa od 1945 | nie istnieje – biegła między obecną Panieńską a Sierocą, równoległa do Zamkowej |
| do 1945 Bäckergasse Kleine (Mała Piekarska) | |||
| Zgorzelisko | 1694–1945 Brandstelle | nazwa od 1945 | nie istnieje – biegła między obecnymi garażami i bunkrem a ul. Olejarną 6–7 |
