HAUCKE BARTHOLOMAEUS, kaznodzieja

Wersja z 20:31, 29 lis 2024

Strona tytułowa dysputy Bartholomeus Haucka, którą kończył gdańskie Gimnazjum Akademickie, 1700

Strona tytułowa studenckiej dysputy Bartholomeusa Haucka, Wittenberga 1703

BARTHOLOMAEUS HAUCKE (Hauck, Hauckius, Hucke) (zm. 4 X 1737 Gdańsk), kaznodzieja w Lazarecie przy Bramie Oliwskiej. Pochodził ze Starogardu Gdańskiego. W lipcu 1687 zapisany do czwartej klasy gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, podczas nauki korzystał ze stypendium Rady Miejskiej. W 1696 uczniowskim wierszem gratulował objęcia stanowiska pastora kościoła św. Barbary profesorowi Johannowi Christophowi Rosteuscherowi.

Brał udział w cyklu dysput na temat Obrony wyznania augsburskiego [Filipa Melanchtona] (Theses de Tempore Ex Augustana Confessione Ejusque Apologia decerptae quarum collatio…), prowadzonych na bazie różnych prac powstałych pod przewodnictwem profesora Samuela Schelwiga, m.in. przygotowanych przez Jakoba Zytzaua (1697), siebie samego (1697 i 1698), Johanna Lindemanna (1697), Jakoba Müllera (1698), Christopha Brauera (1698). Prowadził także w 1696 dysputę pod kierunkiem profesora Johanna Gottlieba Möllera o stosowaniu terminów metafizycznych do zagadnień teologicznych (Legitimam terminor. metaphysicor. ad res theologicas applicationem, in disput. philosoph. …adstruet…). W 1700, pod kierunkiem Samuela Schelwiga, bronił rozprawy historyczno-teologicznej o wspólnocie nowacjan (Novatianismum, tam veterem, quam recentem, cum modesta discussione problematis theologici, de termino peremptorio gratiae revocantis (Nowacjanizm starożytny i współczesny, ze skromnym omówieniem problemów teologicznych, dotyczącym bezwzględnego terminu odwołania łaski)). Studiował teologię w Wittenberdze, m.in. w 1703 bronił swoich tez w dyspucie o teorii poznania (gnostologii) (Gnostologia Ἀπορίαν Philosophicam, Placidæ Eruditorum disqvisitioni subjicit…) oraz w tym samym roku był respondentem w dyspucie na temat inwigilacji politycznej drezdeńczyka Johanna Friedricha Knocha (Dissertatio academica… de vigilantia politica).

W Gdańsku wyświęcony 6 VIII 1709, od 23 tego miesiąca do śmierci był kaznodzieją w Lazarecie przy Bramie Oliwskiej. W sierpniu 1724, wraz z pastorem kościoła św. Bartłomieja Gabrielem Kehlerem, diakonem kościoła Najświętszej Marii Panny (NMP) Samuelem Joachimem Hoppiusem, diakonem kościoła św. Katarzyny Christianem Bernhardem Bücherem, kaznodzieją kościoła św. Bartłomieja Johannem Gottfriedem Kirschem, kaznodzieją kościoła św. Jakuba Danielem Hartschem, kaznodzieją kościoła św. Ducha Janem Monetą i kaznodzieją kościoła Bożego Ciała Gottfriedem Neanderem, poparł negatywną ekspertyzę pastora kościoła św. Katarzyny Johannesa Falcka, wyznaczonego przez gdańskie Ministerium Duchowne do oceny wniosku syna prepozyta pomorskiego Friedricha Wagnera – absolwenta uniwersytetu w Halle, uczelni uznanej za centrum pietyzmu – o włączenie go w poczet gdańskich duchownych. Wniosek złożony został ponownie w maju 1728 i ponownie odrzucony 28 tego miesiąca. Po kolejnej prośbie o rozpatrzenie sprawy, raz jeszcze zebrane wspomniane wyżej grono debatowało 11 VI 1728. Tym razem proszący zyskał wielu zwolenników, m.in. dzięki publikacji rektora Gimnazjum Akademickiego Johanna Georga Abichta, który – mając dotąd poglądy dalekie od najmniejszej nawet przychylności wobec pietyzmu – w swoich rozważaniach próbował wyjaśnić istotę tego nowego wówczas nurtu. Posłużył się w nich niejednoznacznym terminem „Frömmigkeit” (pobożność) zamiast wprost „Pietismus” (pietyzm), co wywarło skutek przeciwny do zakładanego.

22 XI 1728 przekazał Ministerium Duchownemu swoją notę, w której dyskredytował pietystów, według niego w oczywisty sposób afirmowanych przez Abichta. Ministerium Duchowne uznało jego polemikę wyłącznie za personalny atak na Abichta i nieprecyzyjne zrozumienie jego refleksji, w związku z czym podjęło decyzję o jej zignorowaniu. W obronie rektora pastor Johannes Falck obwołał go nieobiektywnym denuncjantem. Jego replika nie znalazła już uznania w oczach Ministerium, zaś rektor Johann Georg Abicht w 1729 złożył kolejne doniesienia na niego, domagając się upublicznienia debaty, oficjalnych przeprosin i zajęcia przez Ministerium konkretnego stanowiska. Ministerium wydało mu jednak świadectwo moralności, potwierdzające jego prawowierność, dopuszczając anonimowe przeprosiny. Miało to zakończyć spór, w konsekwencji jednak Abicht opuścił Gdańsk w trakcie roku szkolnego.

W 1732 opublikował u Georga Markusa Knocha cztery kazania dla przybyszy z Saltzburga, „którzy zostali niewinnie zesłani ze względu na prawdę ewangeliczną”.

Po raz pierwszy żonaty był z Dorotheą Elisabethą, córką Jacoba Pegelaua (zm. 1691), zmarłą wraz z córką tuż po porodzie, pochowaną 3 I 1713 w kościele św. Trójcy w grobie ojca (nr 6). Po raz drugi ożenił się 28 V 1715 z Ursulą Elisabethą (1699 – pochowana 27 VII 1776 przy mężu), córką mistrza kwartału Szerokiego (1705) i ławnika (od 1716) Johanna Fabiana Tuchela (1662–1740), żonatego po raz drugi od 1697 z Adelgundą Renatą Pegelau. Ojciec z pierwszego małżeństwa Barbary Elisabethy (chrzest 23 XII 1712 w kościele Bożego Ciała). Pochowany 17 X 1737 w kościele NMP w grobie nr 325, w wieku 63 lat. JANSZ














Bibliografia:
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 252.
Lewandowska Liliana, Ludzie pietyzmu gdańskiego, „Gdański Rocznik Ewangelicki”, t. 14, 2020, s. 25–26.
Praetorius Ephraim, Danziger Lehrer Gedächtniß…, Danzig und Leipzig, 1760, s. 24.
Rhesa Ludwig, Kurzgefaßte Nachrichten von allen seit der Reformation an den evangelischen Kirchen in Westpreuszen angestellten Predigern, Königsberg 1834, s. 74.
Schnaase Eduard, Geschichte der evangelischen Kirche Danzigs actenmässig Dargestellt, Danzig 1863, s. 84, 113, 118, 231, 307, 341.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 361; 2, 372; 4, 467.