PEGELAU JOHANN GOTTLIEB, burmistrz Gdańska

Wersja z 09:46, 13 lis 2024

Strona tytułowa dysputy Andreasa Gottlieba Pegelaua, którą kończył naukę w gdańskim Gimnazjum Akademickim, 1708

Utwór żałobny Johanna Gottleyba Pegelau napisany w czasach nauki w Gimnazjum Akademickim po śmierci pastora Daniela Gradego, 1743

JOHANN GOTTLIEB PEGELAU (12 V 1724 Gdańsk – 3 X 1797 Gdańsk), burmistrz Gdańska. Pochodził z rodziny notowanej w Gdańsku dowodnie od 2. połowy XVI wieku. Syn Andreasa Gottlieba (26 VIII 1689 Gdańsk – 27 II 1744 Gdańsk), w lipcu 1702 zapisanego do przedostatniej klasy (seundy) gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, w 1708 na studiach we Frankfurcie nad Odrą, od 26 X 1719 posiadającego kupieckie obywatelstwo Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli), posyndyka miejskiego (1719), ławnika Głównego Miasta (od 1724), rajcy (od 1735), sędziego (1736) i poślubionej 19 I 1723 Anny (26 V 1689 – 12 V 1729 Gdańsk), córki rajcy (od 1705) Hartmanna Maula, wdowy po ławniku Lorenzie Gereth (zm. 1715) i Michaelu Schwantes (zm. 1721). Ojciec pochowany został w kościele św. Trójcy pod zakupioną 26 VII 1682 rodzinną płytą nagrobną nr 15 z herbem, kantatę pogrzebową na jego cześć przygotował Johann Balthasar Christian Freislich.

30 III 1740 zapisany został do najwyższej klasy (primy) gdańskiego Gimnazjum Akademickiego. W 1743 był wśród autorów, którzy swoimi wierszami żałobnymi żegnali zmarłego pastora Daniela Gradego (dołączone do wydanego drukiem w 1744 żałobnego kazania Samuela Joachima Hoppego). W 1745 studiował na uniwersytecie w Lipsku. 4 VII 1748 uzyskał potwierdzenie kupieckiego obywatelstwa Gdańska (jak ojcie – jako tzw. Bürger-Kind). Od 1750 jako przedstawiciel Kwartału Kogi był członkiem Trzeciego Ordynku, należał do Urzędu Kolegium Szkolnego, Rady Wojennej, Sądu Wojskowego przy garnizonie, Artylerii, Urzędu Budowlanego, Kamery Akcyzy, Urzędu ds. Przeciwpożarowych, ds. hali ( Dworu św. Jerzego, w którym stemplowano sukno). Od 1759 był ławnikiem, między 1766–1776 został rajcą, w 1771 był sędzią, w 1772 zasiadał m.in. w deputacji ds. Kolegium Kupieckiego, komisji ds. Domu Poprawy (Zuchthaus) na Zamczysku i mennicy. Godność burmistrza piastował przez 15 kadencji, w latach 1777–1792. Urząd pierwszego burmistrza pełnił w 1778, 1782, 1786 i 1790, drugiego w 1777, 1781, 1785 i 1789, trzeciego w 1780, 1784, 1788 i 1792, czwartego w 1779, 1783, 1787 i 1791. Na przełomie lat 80. i 90. XVIII w. sprawował również funkcję administratora posiadłości wiejskich miasta na Wyżynie Gdańskiej. Był członkiem gdańskiego Towarzystwa Przyrodniczego.

Na przełomie lat 1753 i 1754 zabiegał (wraz z Samuelem Wolffem) o porozumienie z obrażonym na Gdańsk królem polskim Augustem III Wettinem, niezadowolonym z oporu stawionego przez miasto przy próbach wprowadzenia ordynacji królewskiej na terenie miasta. W czerwcu i lipcu 1770, wraz z burmistrzami Gottliebem Gabrielem von Weickhmannem i Johannem Bentzmannem wszedł w skład komisji powołanej przez Radę Miejską, która miała za zadanie rozpatrzenie roszczeń rządu pruskiego w Berlinie zarzucającego władzom Gdańska tolerowanie na terenie miasta nielegalnie przebywających obywateli pruskich (żądania te zgłosiły Prusy w kontekście obowiązku wojskowego dotyczącego ich poddanych). W rezultacie prac komisji Rada Miejska do końca lipca 1770 dokonała przymusowej ekstradycji ponad tysiąca osób uznanych za obywateli pruskich. Dokładna dokumentacja stanowi obecnie pierwszorzędne źródło do badań nad zaludnieniem Gdańska u schyłku XVIII wieku.

W 1790 był sprawcą skandalu, który wzburzył nie tylko kręgi kupieckie Gdańsku, ale także i miejskie władze. Jako burmistrz odpowiedzialny za administrowanie posiadłościami wiejskimi miasta na Wyżynie Gdańskiej swoimi budzącymi zastrzeżenia decyzjami utrudniał korzystny dla eksporterów wywóz soli na sąsiednie obszary włączone po 1772 do Prus, a ponadto umożliwił pruskim urzędnikom skarbowym przeprowadzenie wizytacji i konfiskat nielegalnych ich zadaniem partii soli na terytorium gdańskim. W związku z tym przedstawiciele Trzeciego Ordynku zażądali od Rady Miasta Gdańska jego natychmiastowego usunięcia ze stanowiska. Oficjalnie nie postawiono mu zarzutu korupcji ani też zdrady na rzecz obcego państwa, jednak na kilka miesięcy został zawieszony w prawach burmistrza i odsunięty od podejmowania wiążących decyzji. Wobec braku przekonywających argumentów i dowodów jednoznacznie wskazujących na nieprawidłowości w sprawowaniu urzędu, został oczyszczony z zarzutów i przywrócony na stanowisko. W 1793, po włączeniu Gdańska do państwa pruskiego, został ponownie burmistrzem, także administratorem Wyżyny Gdańskiej. DK

Aktywnie zajmował się działalnością kupiecką, lokując kapitały w handel morski. Posiadał bogatą kolekcję numizmatów, około połowy XVIII wieku wszedł w posiadanie kamienicy przy Frauengasse 38 (ul. Mariacka). Ożenił się w 1748 lub 1749 z pochodzącą z Quenstedt (Saksonia-Anhalt) i wywodzącą się z kręgów kupieckich Christiną Sophie z domu Stolle (pochowana 26 II 1778 w wieku 47 lat w kościele NMP pod płytą nagrobną nr 341). Miał ośmioro dzieci: synów 1/ Carla Gottlieba (1752–1811), 20 VII 1770 zapisanego do ostatniej klasy (primy) Gimnazjum Akademickiego, dzięki stypendium fundacji Johanna Gotffrieda Diesseldorfa w latach 1773–1775 studiującego prawo w Wittenberdze, od 10 III 1778 posiadającego potwierdzenie kupieckiego obywatelstwa Gdańska jako tzw. Bürger-Kind, w 1792 ławnika (w sprawie jego małżeństw zob. Fabian Ludwik Gorzuchowski i Johann Wilhelm Wernsdorff), 2/ Daniela Augusta, także stypendysty fundacji Johanna Gotffrieda Diesseldorfa, i z bratem w samych latach na tej samej uczelni również studiującego prawo, od 16 IV 1776 posiadającego potwierdzone kupieckie obywatelstwo Gdańska (także jako tzw. Bürger-Kind) i 3/ Ernsta Andreasa (chrzest 13 VI 1756) oraz córki 4/ Gottliebe Johannę (chrzest 8 IV 1763), żonę Christiana Adolpha Friedricha Jantzena, 5/ Annę Sophie (ur. 1749), żonę poślubionego 22 I 1767 w kościele NMP Balthasara Elerta, matkę jego czwórki dzieci, 6/ Beatę Christinę (chrzest 3 III 1751 – pochowana 27 VII 1751 w kościele św. Trójcy), 7/ Friederike Marie (chrzest 6 II 1758 – pochowana 22 X 1807 w kościele Zbawiciela pod płytą nagrobną nr 31), żonę wojskowego Johanna Friedricha Henrichsdorffa, matkę kupca Johanna Carla Friedricha Henrichsdorffa, a także zmarłą w dzieciństwie 8/ Henriettę Julianę (chrzest 24 XI 1769). W 1792 ogłaszał w gdańskiej prasie zaginięcie psa-bolończyka. MrGl







Bibliografia:
Das jetzte-lebende Dantzig, Dantzig 1741 i dalej.
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. VII, s. 510; 513; t. VIII, s. 290,
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 276, 327, 352.
Rühle Siegfried, Die Stipendiaten des Diesseldorfichen Stipendiums, „Danziger Familiengeschichtliche Beiträge“ Bd. 1, Danzig 1929, s. 63.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 323, 362, 383.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342–1792 i 1807–1814, t. II, Gdańsk 2008, s. 234.