BEMKE LEON, pallotyn

Aktualna wersja na dzień 18:27, 14 kwi 2023

Ks. Leon Bemke przed 1939

Księża Leon Bemke (wysoki) i Franciszek Rogaczewski (z prawej) podczas uroczystość przyjęcia do sodalicji mariańskiej, 8 XII 1938

Pożegnanie biskupa Eduarda O’Rourke’a‎‎ przed kościołem Chrystusa Króla, od lewej: ks. Marian Górecki, ks. Bronisław Komorowski, bp. Eduard O’Rourke, ks. Franciszek Rogaczewski, ks. Stanisław Nagórski, ks. Leon Bemke i ks. Alfons Muzalewski, 26 VI 1938

Ks. Leon Bemke w mundurze kapelana Wojska Polskiego w Wielkiej Brytanii, 1945–1948

Ks. Leon Bemke i ks. Kazimierz Domagalski przed plebanią w Oignies, lata 60. XX wieku

Ks. Leon Bemke podczas spotkania z westerplatczykami w domu pallotynów w Gdańsku przy ul. Elżbietańskiej, 1975; siedzą od lewej: Marian Pelczar, Leonard Piotrowski, ks. Leon Bemke, Leon Pająk, NN, stoi z prawej Bernard Rygielski

LEON JAKUB BEMKE (Behmke) (18 II 1897 Tupadły, powiat Puck – 25 V 1984 Wadowice), pallotyn, kapelan Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte. Syn Jakuba Behmke i Marianny z domu Glembin (Glambin). Osierocony przez ojca w wieku dwóch lat, matka ponownie wyszła za mąż. W 1911 zmienił pisownię nazwiska na Bemke (urzędowo potwierdzone 3 I 1978 w Urzędzie Wojewódzkim w Bielsku-Białej).

W 1910 ukończył szkołę powszechną w rodzinnej wsi. Od 2 IX 1911 uczeń Collegium Marianum w Kleczy Dolnej pod Wadowicami. W 1916 powołany do armii niemieckiej, walczył na froncie zachodnim, w lutym 1919 zdemobilizowany. Jesienią 1919 powrócił do Collegium Marianum i dokończył naukę. W nowicjacie pallotynów w Wadowicach od 1919 (obłóczyny 8 XII 1919). Tu też w latach 1920–1926 odbył studia filozoficzno–teologiczne. W ramach obowiązków alumna pomagał w opiece i wychowywaniu gimnazjalistów Collegium Marianum (prefekt chłopców). 20 X 1921 złożył pierwszą konsekrację, 8 XII 1924 śluby wieczyste. 5 VII 1925 w Krakowie z rąk biskupa krakowskiego Adama Stefana Sapiehy przyjął święcenia kapłańskie. 5 II 1930 uzyskał na Uniwersytecie Jagiellońskim uprawnienia do nauki języka niemieckiego w szkołach średnich.

Zorganizował i otworzył 1 VIII 1926 nowy dom pallotynów w Warszawie przy ul. Chełmskiej 17. Placówkę przeniesiono na ul. Skaryszewską 12 i uruchomiono 25 III 1927. W latach 1927–1934 pełnił funkcję rektora domu wadowickiego pallotynów oraz dyrektora Collegium Marianum, w 1931–1934 radca regionalny.

Od 12 XII 1934 przydzielony do domu pallotynów (Prowincji Limburskiej, niemieckiej) w Gdańsku. Początkowo mieszkał w domu zakonnym na rogu Große Allee 41–42 (al. Zwycięstwa) i Delbrückallee 3B (ul. Skłodowskiej–Curie). Następnie, po naciskach nazistowskich władz II Wolnego Miasta Gdańska (WMG), zamieszkał w Gdańsku–Oliwie przy Jahnstrasse (ul. Liczmańskiego 24). Niemieckim pallotynom pomagał między innymi w spowiadaniu uczęszczających do kaplicy publicznej Polaków. Pełnił również funkcję spowiednika oraz ojca duchownego polskich dominikanek, pomagał ks. Franciszkowi Rogaczewskiemu przy kościele Chrystusa Króla oraz ks. Bronisławowi Komorowskiemu przy kościele św. Stanisława Biskupa Męczennika.

Od 1935 kierownik Bursy Gdańskiej Macierzy Szkolnej przy Jahnstrasse (ul. Liczmańskiego 24) dla polskiej młodzieży męskiej z okolic Gdańska, uczącej się lub pracującej w Gdańsku. Od 21 IV 1936 do 23 V 1936 uczył języka niemieckiego oraz religii w Szkole Powszechnej Gdańskiej Macierzy Szkolnej im. Józefa Piłsudskiego w Domu Polskim przy Wallgasse 16 (ul. Wałowa), następnie w Polskich Szkołach Handlowych w II WMG. Wspomagał organizację i rozwój harcerstwa polskiego w II WMG: kapelan Gdańskiej Chorągwi Harcerzy, przewodniczący Koła Przyjaciół Harcerstwa w Oliwie. Na potrzeby harcerzy wynajął lokal przy rynku oliwskim, gdzie urządził świetlicę harcerską oraz salę zebrań dla organizacji polskich działających w Oliwie.

Po rezygnacji ks. Mariana Góreckiego od września 1936 kapelan załogi Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte. Do jego zadań należało odprawianie w żołnierskiej kaplicy polowej Matki Boskiej Częstochowskiej mszy w niedzielę oraz w święta, jak również podczas uroczystości państwowych i wojskowych. Za swą posługę otrzymywał wynagrodzenie w wysokości 80–110 zł miesięcznie. 21 VI 1937 został członkiem kierownictwa oliwskiej filii Gminy Polskiej Związku Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku. 24 XII 1937 pospieszył z pomocą pocztowcowi Józefowi Bandzmierowi, napadniętemu przez urzędnika Senatu II WMG Herberta Neubauera (skazanemu kilka dni później na karę grzywny).

Aresztowany przez Gestapo w swoim mieszkaniu w Oliwie 1 IX 1939 o godz. 3:00. Osadzony wraz z innymi Polakami w Victoriaschule. Na podstawie immunitetu dyplomatycznego zwolniony po sześciu dniach, z urzędnikami Komisariatu Generalnego Rzeczpospolitej Polskiej w II WMG odtransportowany do granicy z Litwą. 10 IX 1939 w Ostrej Bramie w Wilnie odprawił sumę z kazaniem, transmitowaną przez Polskie Radio. Stamtąd udał się do Łucka. Nie udało mu się przekroczyć granicy z Węgrami, osiadł w Lwowie i Jamnie. W lutym 1940 na Litwie otrzymał brytyjski paszport zastępczy, w marcu wyjechał do Rygi i samolotem dotarł do Sztokholmu. Między innymi w okresie Wielkiego Postu 1940 wygłosił rekolekcje dla Polaków, również dla marynarzy marynarki wojennej z trzech internowanych okrętów podwodnych na wyspie Vaxholm koło stolicy Szwecji.

Po przybyciu do Paryża został mianowany przez biskupa polowego Wojska Polskiego (WP) we Francji kapelanem 2. Pułku Artylerii Lekkiej z 2. Dywizji Strzelców Pieszych. Wraz z dywizją brał udział w walkach w kampanii francuskiej 1940, między innymi broniąc kotliny Belford (w pobliży granicy szwajcarskiej). Z 19 na 20 VI 1940 dywizja przekroczyła granicę ze Szwajcarią, a jej 13 000 żołnierzy zostało internowanych. Pomagał miejscowym księżom w pracach duszpasterskich, pełnił obowiązki kapelana polskich żołnierzy w wielu obozach, między innymi żołnierzy–studentów w Winterthurze koło Zurychu, Fryburgu oraz St. Gallen. Był współzałożycielem czasopisma „Pod Prąd”. Pracował również w utworzonym 10 IX 1941 polskim szpitalu w Weisendangen koło Winterthuru. Pod koniec 1944 wraz z jednym z pierwszych transportów 400 chorych żołnierzy przybył do Grenoble. Pozostał w służbie Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, od 7 V 1945 w Anglii oraz w Szkocji. W 1946 został mianowany dziekanem WP oraz awansowany do stopnia majora, był szefem duszpasterstwa tworzonej 4. Dywizji. Zdemobilizowany 5 III 1948.

W kwietniu 1948 z Rzymu poleciał do Nowego Jorku, następnie do Milwaukee, gdzie prowadził rekolekcje dla sióstr zmartwychwstanek i nazaretanek. Od września 1948 ponownie w Rzymie, był sekretarzem osobistym generała zgromadzenia, ks. Wojciecha Turowskiego oraz wicedyrektorem domu generalnego i Kolegium Międzynarodowego. Od lipca 1951 we Francji, od września tego roku nauczyciel w gimnazjum w Osny. Od marca 1952 do 1 III 1958 superior (przełożony) Regii (prowincji) Francuskiej, radca Regii w latach 1958–1961, proboszcz w Oiginies–Ostricourt od 1 IX 1959 do 1 X 1961. Zwolniony z funkcji z powodu wieku oraz choroby płuc. Od 15 VII 1963 ponownie przebywał w USA, w domu zgromadzenia w North Tonawandzie, gdzie pełnił funkcje rekolekcjonisty i misjonarza, 1 II 1965 mianowany rektorem dwóch domów wspólnoty pallotynów w tym mieście. W 1969 wrócił do Polski. 8 VI 1975 w Ołtarzewie obchodził swoje 50-lecie kapłaństwa (5 IX 1975 w Osny, 7 września w Oignies–Ostricourt). W 1975 spotkał się z westerplatczykami w domu pallotynów w Gdańsku przy ul. Elżbietańskiej 1.

Odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi Towarzystwa Byłych Powstańców i Wojaków (w Gdańsku, 27 XI 1938), Krzyżem Walecznych za kampanię we Francji 1940, Medalem Żołnierza za pracę w Anglii, Złotym Krzyżem Zasługi za pracę na terenie II WMG, we wrześniu 1974 medalem pamiątkowym 50-lecia Gminy Polskiej i Gdańskiej Macierzy Szkolnej. Pochowany 28 V 1984 na cmentarzu pallotyńskim w Wadowicach, przy pallotyńskim Collegium Marianum. 23 IX 2016 na grobie odsłonięto pamiątkową tablicę. 28 V 2019 nadano jego imię raz przekazano sztandar z jego wizerunkiem Publicznej Katolickiej Szkole Podstawowej w Kleczy Dolnej pod Wadowicami. LeMo

Bibliografia:
Archiwum Domu Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego przy kościele św. Elżbiety w Gdańsku: Chronik der Pallottiner in Danzig 1927–19[37].
Biblioteka Szkół Ekonomiczno-Handlowych im. Macierzy Szkolnej w Gdańsku (Technikum nr 11): Kronika Polskich Szkół Handlowych, Tom II: 1937 (Wolne Miasto Gdańsk).
Jednodniówka wydana z okazji dziesięciolecia istnienia Szkoły Powszechnej im. J. Piłsudskiego Macierzy Szkolnej w Gdańsku 1927-1937, Gdańsk 1937, s. 28.
„Straż Gdańska”, 1 VIII 1937, s. 5.
Baciński Antoni, Polskie duchowieństwo katolickie w Wolnym Mieście Gdańsku 1919–1939, „Studia Gdańskie” 1973, nr 1.
Balter Lucjan, Ze wspomnień kapelana obrońców Westerplatte, „W Drodze” 1975, nr 2.
Balter Lucjan, Złoty jubileusz kapłaństwa kapelana z Westerplatte, „Przewodnik Katolicki” 1975, nr 37, s. 6.
Bemke: pallotyn, wychowawca, ostatni kapelan Westerplatte, red. Janina Gwóźdź, Iwona Meger i Grzegorz Radzkowskiego, Ząbki 2019.
Bogdanowicz Stanisław, Bo przemoc widzę w mieście i niezgodę (trudny początek Kościoła gdańskiego 1922–1945), Gdańsk 2001.
Danielewicz Gabriela, W kręgu Polonii gdańskiej, Gdańsk 1996.
Dyl Janusz, Pallotyni w Polsce w latach 1907–1947, Lublin 2001.
Plenkiewicz Maciej, Kościół katolicki w Wolnym Mieście Gdańsku 1933–1939, Bydgoszcz 1980.
Societas Apostolatus Catholici. In memoriam. Defuncti 1847–2001, Roma 2002.
Stępniak Henryk, Ludność polska w Wolnym Mieście Gdańsku, Gdańsk 1991.
Zaleszczyk Maciej, Polskie Szkoły Handlowe w Wolnym Mieście Gdańsku, Gdańsk 1988.
Zespół Szkół Zawodowych nr 1 im Macierzy Szkolnej w 70-lecie Polskich Szkół Handlowych w Gdańsku. Monografia, oprac. Urszula Stawierska, Lucyna Dufke, Małgorzata Rozpara i inni, Gdańsk 1996.
Tylus Stanisław, Leksykon polskich pallotynów (1915-2012), Ząbki 2013.