FABRITIUS (Schmiedt) JOHANN, lekarz

Aktualna wersja na dzień 17:17, 21 lis 2024

Johann Fabritius (Schmiedt)

Johann Gabriel Schmiedt, wykonana w Gdańsku rycina przedstawiająca pomnik epitafijny w kościele uniwersyteckim w Helmstedt, portret wedle Charlesa de la Haye na podstawie Andreasa Stecha

Johannes Gabriel Schmiedt, portret wedle Charlesa de la Haye na podstawie Andreasa Stecha

JOHANN FABRITIUS (Schmiedt) (1 XII 1623 Gdańsk – 3 III 1690 Gdańsk), lekarz. Syn lekarza, doktora filozofii i medycyny Daniela (około 1588 Gdańsk – 1651 Gdańsk), który od 1603 do 1606 studiował w Królewcu przedmioty humanistyczne i filozofię, na prośbę Bartholomäusa Keckermanna wrócił do Gdańska zajmując się filozofią, w 1610 (po śmierci Keckermanna) rozpoczął studia medyczne w Wittenberdze, w 1611 za przedłożoną Radzie Miejskiej Gdańska rozprawę medyczną otrzymał wysoką nagrodę, ale bezskutecznie starającego się o miejskie stypendium podczas dalszych studiów w Padwie, od 1616 ponownie w Gdańsku, w 1636 fizyka miejskiego. Jego matką była poślubiona przez Daniela 16 VII 1618 Catherina (11 V 1595 Gdańsk – 23 VII 1649 Gdańsk), córka Daniela Schewecke (1569–1644) (z linii tej rodziny idącej od burmistrza Johanna Schewecke). Miał sześcioro rodzeństwa.

Początkowo uczył się prywatnie jezyka niemieckiego i łaciny w Gdańsku, a także języka polskiego w jednej z podgdańskich wsi. Od lipca 1640 był uczniem Gimnazjum Akademickiego, uczył się głównie teologii, grecki i języków orientalnych. Od 1642, zgodnie z wolą ojca, studiował początkowo teologię na uniwersytecie w Królewcu, ale po kilku miesiącach poświęcił się naukom medycznym, filozofii i filologii. W styczniu 1646 odbył na Wydziale Lekarskim tzw. dysputę praktyczną. Od 1646 studiował w Lejdzie, w Paryżu i w Montpellier. W 1648 otrzymał tytuł licencjata (za pracę o bezcelowości upustów krwi w chorobach przewlekłych), w lutym 1649 doktorat z medycyny. Za radą ojca pogłębiał wiedzę w Padwie, studiując anatomię, chirurgię, fizykę i chemię. Drogą lądową, przez Norymbergę, Jenę, Lipsk, Drezno, Magdeburg, Hamburg, Lubekę i Szczecin, w 1650 powrócił do Gdańska.

Od 1661 w Gdańsku fizyk, lekarz miejski razem z Johannem Schefflerem, z którym opracował lekospis Dispensatorium Gedanense. Sławę zyskał jako twórca terapii wlewów dożylnych rozmaitych leków stosowanych u ludzi, badacz efektów działań leków podanych ludziom dożylnie. W 1674 uległ bliżej nieznanemu wypadkowi, jego powrót z kuracji uczcili wierszowanymi laudacjami Otto Dietrich Voegeding, Johann Rutger zur Horst i Andreas Köhne-Jaski (1640–1679). Był jednym z czternastu lekarzy, którzy 22 III 1677 podpisali petycję do władz Gdańska o stworzenie w mieście samorządu lekarskiego Adumbratio Legum futuri Collegii Medici Gedanensis, do którego powstania jednak nie doszło. Zgodnie ze zwyczajem epoki tworzył drobne wiersze okolicznościowe, m.in. opublikował utwór żałobny w zbiorze przygotowanym przez Abrahama Heysego po zgonie pastora kościoła NMP Nathanaela Dilgera, wydanym w 1683.

Od 1654 żonaty był z Dorotheą Wolff (Wulff) (zm. 1655 w wieku 25 lat, przy porodzie), wdową po kupcu Heinrichu Borbecku (zm. 1653), od 1659 z Anne Marie (zm. 1686 w wieku 36 lat), córką syndyka gdańskiego Christophera Ricciusa, zawarcie tego związku uczcił specjalnym utworem rektor szkoły mariackiej Jakob Zetzkius. Z drugą żoną miał córki 1/ Annę Dorothę (18 II 1660 – 18 II 1701), od ślubu 26 V 1686 w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP) żonę doktora medycyny Fabiana Rüdigera (29 V 1651 – 16 IV 1693), od ślubu w kościele NMP 3 VI 1694 pierwszą żonę sekretarza miejskiego i kupca Johanna Georga Schimmpelpfeniga (1655–1710), 2/ Philipinę Concordię (chrzest i pogrzeb 26 III 1665), 3/ Johannę Constantię (chrzest 6 XI 1671 – pogrzeb 6 IV 1676), 4/ Virginię Renatę (chrzest 2 XI 1666 – pochowana 5 X 1709), żonę lekarza Ernsta Gottfrieda Heysego, 5/ Rahel (ur. 1668), od ślubu w kościele św. Piotra i Pawła 17 II 1687 żonę kupca Jacoba Isendicka, oraz syna 5/ Johanna Gabriela (2 IV 1662 Gdańsk – 8 VIII 1686 Helmstedt, Dolna Saksonia), od wczesnych lat okrzykniętego „cudownym dzieckiem”, po domowej edukacji ze zweryfikowaną wiedzą w Gimnazjum Akademickim, gdzie pod kierunkiem Samuela Schelwiga 19 X 1679 odbył Exercitatio philosophica de lycanthropia (Ćwiczenie filozoficzne na temat likantropii (wilkołactwa)), od 1680 studiującego medycynę w Helmstedt, w Anglii, Francji i Włoszech; w Montpellier od 1685 doktora medycyny. Syn zbierał materiały do historii medycyny w Gdańsku, chrował na płuca, zmarł w trakcie przygotowań do powrotu do Gdańska. Pożegnało go tomem wierszy żałobnych 19 gdańskich kolegów (Lessus Lugubres Fautorum & Amicorum Gedanensium Piis Manibus ... Johannis Gabrielis Schmiedt, Medicinae Doctoris).

Mieszkał przy Jopengasse (ul. Piwna). Pochowany 15 III 1690 w kościele Najświętszej Marii Panny pod płytą nagrobna nr 182, kazanie pogrzebowe wygłosił pastor Constantin Schütz. Do drukowanego kazania dołączono pełny życiorys zmarłego i żałobne wiersze (epicedia) autorstwa m.in. Andreasa Bartha i Israela Conradiego, a w odzielnym zbiorze Samuela Schelwiga, zięcia Ernsta Gottfierda Heyse, Friedricha Büthnera, ponownie Andreasa Bartha, profesora Christopha Behra, Johanna Christopha Rosteuschera. ADR



















Bibliografia:
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 138.
Drygas Aleksander, Schmiedt Jan, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. IV, Gdańsk 1997, s. 164–165.