PARTYZANTÓW, ulica

Aktualna wersja na dzień 17:29, 30 mar 2023

Na pierwszym planie Mirchauer Weg (obecnie ul. Partyzantów), za nią zabudowa wsi Strzyży wzdłuż obecnej ul. Słowackiego, z prawej okolice późniejszej ul. Obywatelskiej, 1761–1765, Matthaeus Deisch

Widok na zabudowę Mirchauer Weg (obecnej ul. Partyzantów) w latach 20. XIX wieku, akwarela Augusta Lobegotta Randta

Kamienice przy Partyzantów nr 3-13, 2018

Kamienice przy Partyzantów nr 11-15, 2018

Siedziba Zarządu Dróg i Zieleni przy ul. Partyzantów 36, 2018

Dom z zegarem słonecznym przy ul. Partyzantów 59, 2018

Restauracja i sklep kolonialny Brunona Donnerstaga na skrzyżowanie Mirchauer Weg (ul. Partyzantów) i Eschenweg (ul. Jesionowej), około 1910

Skrzyżowanie ul. Partyzantów i Jesionowej, 2009

Odnowione kamienice przy ul. Partyzantów 62-68, 2018

Wschodni odcinek ul. Partyzantów, od ul. Obywatelskiej do al. Grunwaldzkiej, 2009

Biurowiec Green Office przy ul. Partyzantów 76, 2018

Nieistniejący odcinek ul. Partyzantów z domami nr 108-118, 111, 2009

PARTYZANTÓW, ulica częściowo we Wrzeszczu Górnym, częściowo w Strzyży. Do 1945 funkcjonowała pod nazwą Mirchauer Weg, od 2012 fragment jej dawnej trasy przejęła nowo wybudowana al. Żołnierzy Wyklętych. Początek ulicy dała droga gruntowa z Wrzeszcza do Brętowa i Srebrzyska, wychodząca z południowo-zachodniej krawędzi dawnego wrzeszczańskiego rynku (fragment obecnej al. Grunwaldzkiej w rejonie Gdańskiego Centrum Handlowego Manhattan). Droga istniała co najmniej od końca XVI wieku, wówczas też ukształtowało się osadnictwo w tym rejonie (pierwsza wzmianka o Brętowie pochodzi z 1570). Jej początkowy odcinek w granicach Wrzeszcza zaznaczono po raz pierwszy na planie pruskiego kartografa Matthiasa w 1778. Jedynie w pierzei północnej drogi, w bliskiej odległości od rynku Wrzeszcza, znajdowały się dwie zabudowane parcele o numerach 46 i 50. Powielały to także kolejne plany Wrzeszcza z końca XVIII wieku. Zgodnie z planem osad podmiejskich z 1801 (nieznanego autorstwa) droga ta stanowiła w środkowym odcinku południową granicę dla Strzyży Górnej, jej części ogrodowej wraz ze stawem.

Istotne zmiany w zabudowie i charakterze ulicy zaszły w drugiej połowie XIX wieku. Na planie Hildebrandta z 1865 po raz pierwszy użyto nazwy Mirchauer Weg, nawiązującej do ważnej w epoce nowożytnej miejscowości Mirachowo na Kaszubach, do 1772 stolicy starostwa niegrodowego. Rozległa pusta parcela na południe od drogi, w sąsiedztwie rynku, była własnością rodziny Seyfert. Zabudowane parcele w pierzei północnej należały do rodzin Martins, Gerlach i Baum. W 1874 na części parceli Seyfertów wybudowano zajezdnię dla linii tramwaju konnego (od 1896 elektrycznego) ze Śródmieścia do Wrzeszcza (od 1901 ponownie do Oliwy), czynną w tym miejscu do 1937, następnie w 1939 zamienioną w zajezdnię dla autobusów tej samej firmy – Danziger Elektrische Straßenbahn AG.

W latach 1890–1895 wytyczono przecznice w stosunku do Mirchauer Weg, w tym Seyfertweg (obecnie ul. Matki Polki), Ulmenweg (obecnie ul. de Gaulle’a) i Eschenweg (obecnie ul. Jesionowa). Po zasiedleniu południową pierzeję zdominowała nawiązująca do wiejskiej przeszłości dzielnicy niska zabudowa jednorodzinna i czynszowa – na przykład nieistniejące już budynki numer 28 i 30 na rogu Drewkeweg (obecnie ul. Sosnowa) bądź wciąż jeszcze zachowane domy o numerach 18, 22, 28b, 38 i 40. Przy północnej pierzei stanęły wielopiętrowe kamienice czynszowe, które swą eklektyczną architekturą przypominały zabudowę przy Hauptstraße (obecnie al. Grunwaldzka, między innymi budynki o numerach 3, 13C, 15, 17B, częściowo 31–49). Na początku XX wieku zabudowę przy Mirchauer Weg uzupełniono o kamienice na odcinku pomiędzy Eschenweg (obecnie ul. Jesionowa), Falkweg (obecnie ul. Topolowa) i nieistniejącą dziś Ruesch-Straße (łączącą Mirchauer Weg i Hoch Strieß – obecnie ul. Słowackiego): w pierzei północnej numery 51–57, w pierzei południowej numery 54–58 (niektóre z nich z oficynami w głębi posesji, między innymi 58ABC). Powstało w ten sposób charakterystyczne zwężenie jezdni w przebiegu ulicy, dla bezpieczeństwa ruchu drogowego na początku XXI wieku wyposażone w specjalne bariery z tworzywa sztucznego. Wzniesiono także kompleks zakładu oczyszczania miasta (Straßen Reinigungs Depot) z efektownym budynkiem zarządu przy Mirchauer Weg 36 (obecnie siedziba Zarządu Dróg i Zieleni, od 1999 pod nazwą Gdański Zarząd Dróg i Zieleni). Do ulicy sięgała także parcela z rezydencją następcy tronu Friedricha Wilhelma Victora Hohenzollerna (w latach 1911–1914). Na przełomie XIX i XX wieku powstała również jednopiętrowa, czynszowa zabudowa na przedłużeniu dawnej drogi w obrębie Srebrzyska, którą nazwano Brentauer Weg.

25 IX 1927 przy Mirchauer Weg 7 otwarto dom modlitwy, tzw. Nową Synagogę ( synagogi). Ze względów religijnych synagoga stanęła tyłem do ulicy – jej fronton umieszczono od podwórza. W okresie międzywojennym oraz na początku lat czterdziestych XX wieku zabudowa przy Mirchauer Weg została uzupełniona o dalsze budynki. W pierzei południowej powstały między innymi stojące w szeregu trzypiętrowe kamienice z poddaszem o numerach 62–68 (do skrzyżowania z Printzenweg – ul. Podleśną), po przeciwległej stronie oprócz domu jednorodzinnego z charakterystycznym zegarem słonecznym na fasadzie (numer 59) zbudowano wielopiętrowe, modernistyczne kamienice przy skrzyżowaniu z Lossowweg (obecnie ul. Obywatelska) o numerach 61 i 63. W dalszej części tej pierzei, bliżej skrzyżowania z Hetzelweg (obecnie ul. Reymonta), umieszczono dwie dwupiętrowe kamieniczki o numerach 85 i 87. Powstały też nowe zakłady przemysłowe, między innymi Danziger Akkumulatorenfabrik „Dafa”, własność Wilhelma Drenkera seniora, z adresem przy Mirchauer Weg 38–40. Działania wojenne 1945 w nieznacznym stopniu dotknęły zabudowy tej części dzielnicy. Całkowitemu zniszczeniu i przede wszystkim wypaleniu uległy kamienice w sąsiedztwie wrzeszczańskiego rynku o numerach 1, 2 i 4.

W 1945 ulicy nadano nazwę Partyzantów (dla uczczenia partyzanckiego czynu zbrojnego w okresie II wojny światowej) i wcielono w jej obręb także przedwojenną Brentauer Weg (jej jednopiętrowym kamieniczkom po stronie parzystej południowej nadano numery 108–118, a po stronie północnej nieparzystej – 111). Posesje przy ulicy, zwłaszcza te bliżej centrum Wrzeszcza, stanowiły zaraz po wojnie dobre lokum dla drobnych zakładów usługowych oraz sklepów. W 1949 mieściły się tu liczne sklepy spożywcze (numery 3, 7, 24, 32, 51, 58, 110, 112), rzeźnik (numer 44), owocarnie (numery 13C i 29). Tradycje znajdującej się wówczas pod numerem 25/27 piekarni Dymarskich kontynuowała – od lat siedemdziesiątych aż po schyłek XX wieku – cukiernia/piekarnia Płończaków. Funkcjonowały tu ponadto zakłady krawieckie (numery 25, 56), zakłady szewskie i sklep obuwniczy (numery 13A, 17B, 33), zakład tapicerski (numer 16), zakłady meblarskie (numery 32, 43), zegarmistrz (numer 26), introligator (numer 43). Usługi świadczyły trzy magle (numery 17A, 20, 54), zakłady fryzjerski (numer 54) i szklarski (numer 55), spawalnictwo, ślusarstwo i wulkanizacja (numer 20), elektromechanik (numer 27). Niektóre z zakładów rzemieślniczych (na przykład spawalniczy pod numerem 20) przetrwały do początku XXI wieku. W domu pod nieistniejącym obecnie numerem 21 mieścił się od 1948 do połowy lat pięćdziesiątych XX wieku Dzielnicowy Komitet PZPR. W kamienicy pod numerem 13 ulokowano w tym czasie Związek Weteranów Walk Rewolucyjnych 1905–1918 Roku. Na początku lat pięćdziesiątych w baraku pod numerem 44 mieściło się Budowlane Zjednoczenie Wybrzeża (oddział nr 3, Konstrukcji Stalowych). Biurowiec pod numerem 36 przejęło Przedsiębiorstwo Dróg i Mostów, które z czasem zorganizowało też swoją dużą bazę, w tym działy Inwestycji i Nadzoru, pod numerem 72. W latach 1951–1998 (a faktycznie jeszcze do 2008) budynek dawnej synagogi (numer 7) był siedzibą Państwowej Szkoły Muzycznej II stopnia ( Zespół Szkół Muzycznych). W miejsce wyburzonego budynku numer 21 (tymczasowej siedziby partii) i jego oficyny powstała Poradnia Rentgenologiczna Wojewódzkiego Szpitala Przeciwgruźliczego (numer 21A), wzniesiona częściowo w przestrzeni zajmowanej przez rezydencję niemieckiego następcy tronu. Na wysokości dawnej tramwajowej, a następnie autobusowej zajezdni ulokowano po 1964 przystanek dla linii autobusowych odjeżdżających w kierunku Brętowa i Firogi, zlikwidowany ostatecznie około 1992 roku.

W latach sześćdziesiątych XX wieku w bezpośrednim sąsiedztwie ulicy, jednak z numeracją równoległej ul. Batorego, wybudowano bloki Osiedla Batorego w ramach Lokatorsko-Własnościowej Spółdzielni Mieszkaniowej „Wrzeszcz”. W tym samym czasie w zachodnim odcinku ulicy między jezdnią a potokiem Strzyżą powstały czteropiętrowe bloki z numerami 91–101 (do skrzyżowania z ul. Reymonta) oraz 103–109 (od ul. Reymonta w kierunku ul. Srebrniki; wszystkie poddano modernizacji na przełomie XX i XXI wieku). Zabudowa w ciągu ulicy została uzupełniona o bloki-plomby, na przykład budynek numer 65 (między ul. Obywatelską a ul. Reymonta). Na potrzeby nowego osiedla w bloku numer 99 (numer lokalu 3) zorganizowano Przedszkole Publiczne nr 50, zlikwidowane około 2000 roku. Po przeciwległej do bloków stronie ulicy ulokowały się zakłady o charakterze komunalnym, między innymi zbudowany w latach 1961–1963 czteropiętrowy budynek Zakładu Transportu Samochodowego Łączności (numer 70), składający się z pomieszczeń administracyjnych i garażu na 250 samochodów na I i II piętrze (z wjazdem ślimacznicą), w początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku wcielony do przedsiębiorstwa Poczta Polska SA. Obok Przedsiębiorstwa Dróg i Mostów (numer 72) ulokowano oddział Przedsiębiorstwa Gospodarki Mieszkaniowej, w latach dziewięćdziesiątych XX wieku przekształcony w Zakład Obsługi Mieszkańców nr 1 (posesja numer 74) oraz Miejskie Przedsiębiorstwo Zieleni wraz z Zakładem Pogrzebowym, w ostatniej dekadzie XX wieku pod nazwą Zieleń sp. z o.o., zarządzające cmentarzami komunalnymi w Gdańsku (posesja nr 76). U schyłku lat osiemdziesiątych XX wieku różnego rodzaju zakłady i firmy istniały też we wschodniej i środkowej części ulicy, na przykład Krajowy Kombinat Spółdzielczy „Prodrem” (numer 38), Zakłady Stolarki Budowlanej Stolbud (numer 67/69), a także piekarnia Tadeusza Dąbrowskiego w oficynie kamienicy numer 15 (istniała do 1998). U zbiegu ul. Partyzantów i al. Grunwaldzkiej w 1970 powstał pierwszy wrzeszczański wieżowiec Olimp, tzw. „dolarowiec” (z adresem przy al. Grunwaldzkiej 92/98), a w połowie lat siedemdziesiątych Supersam PSS Społem z jednym z wyjść przy ul. Partyzantów 5 (w latach 1992–2017 supersam spółki Zatoka, następnie wielkopowierzchniowy sklep w ramach sieci Biedronka). Po transformacji ustrojowej 1989 doszło do wielu działań modernizujących przestrzeń i zabudowę ulicy. Na pustym placu pomiędzy ulicami Partyzantów, Jaśkową Doliną i al. Grunwaldzką powstało targowisko popularnie zwane Manhattanem, w latach 1992–1994 przekształcone w regularną, parterową zabudowę pawilonową. Znajdującą się na obrzeżu tego kompleksu dwupiętrową, wolnostojącą ceglaną kamieniczkę pod numerem 6, która w latach osiemdziesiątych zajmowały Konsumy (sieć sklepów zakładów żywieniowych o ograniczonym dostępie), a po 1990 roku mieścił się w niej popularny salon gier, w latach 1992–1994 przebudowano w restaurację sieci McDonald’s (otwarta 15 II 1994). Od 18 XI 2013 budynek stał pusty, 29 III 2017 powstała tu kantyna AïOLI, serwująca kuchnię południową. Budynki dawnej zajezdni autobusowej po jej ostatecznej likwidacji przekształcono w centrum handlowe Sukces (6 IX 1991 otwarto Sukces, a w październiku/listopadzie 1993 Sukces Bis).

Pojawiły się także nowe obiekty handlowe i gastronomiczne w środkowym fragmencie ulicy, delikatesy (numer 44) oraz wielobranżowy pawilon handlowo-usługowy (numer 46). W tym ostatnim w pierwszej dekadzie XXI wieku powstała restauracja Hacjenda. W 2004 kompleks parterowych pawilonów zastąpiło nowoczesne ośmiokondygnacyjne Gdańskie Centrum Handlowe Manhattan. Przebudowano również ciąg komunikacyjny w tym miejscu, łącząc ul. Partyzantów bezpośrednio z ul. Jaśkowa Dolina, a także inaczej organizując skrzyżowanie z al. Grunwaldzką. W 1998 roku dawna synagoga została zwrócona Wyznaniowej Gminie Żydowskiej w Gdańsku (w pełni przejęta w 2008). Wówczas też przeniesiono szkołę muzyczną – po dokonaniu stosownej modernizacji – do budynku po zlikwidowanej w międzyczasie Poradni Rentgenologicznej (numer 21A). Uzupełnieniem zabudowy mieszkalnej w ciągu ulicy stały się: wybudowany w 2008 pod numerem 72ABC kompleks mieszkalno-handlowo-usługowy Zabytkowa (na rogu ulicy o tej właśnie nazwie), a w 2011 w miejsce Centrum Handlowego Sukces (dawnej Zajezdni) powstał zespół czterech szesnastopiętrowych apartamentowców Quatro Towers (numery 8–14), w dolnej kondygnacji mieszczący także sklepy i biura. Zmieniły się ponadto funkcje i wygląd niektórych obiektów komunalnych i przemysłowych. W 2000 roku lokum Przedsiębiorstwa Dróg i Mostów (numer 72) przejęło biuro Transprojekt Gdański sp. z o.o. (jego centralę przyporządkowano następnie do ul. Zabytkowej 2). Zakład Obsługi Mieszkańców nr 1 (na posesji numer 74) przekształcił się po 2000 roku w samorządowy zakład budżetowy o nazwie Gdański Zarząd Nieruchomości Komunalnych, 24 V 2018 przemianowany uchwałą Rady Miasta na Gdańskie Nieruchomości. Z początkiem XXI wieku ulokowano tu także filię Urzędu Miejskiego (wydaje między innymi dowody osobiste i dowody rejestracyjne pojazdów). W pierwszej dekadzie XXI wieku zreorganizowano siedzibę spółki Zieleń (numer 76), budując między innymi nowoczesne zaplecze (w tym Dom Przedpogrzebowy) oraz połączony z jej centralą biurowiec o nazwie Green Office.

W 2012 w ramach inwestycji związanych z Mistrzostwami Europy w Piłce Nożnej wybudowano Trasę Słowackiego, której dwupasmowe jezdnie przeprowadzono z wykorzystaniem zachodniego odcinka ul. Partyzantów. W tym celu wyburzono kamieniczki czynszowe o numerach 108–118 oraz 111 (z dawnej Brentauer Weg).

Po nadaniu części Trasy Słowackiego (14 XI 2013) nazwy al. Żołnierzy Wyklętych pozostawiono dotychczasową numerację domów – między innymi bloków i zakładów komunalnych – ulicy Partyzantów (74, 76, 91–109), mimo że na tym odcinku przestała istnieć. W niezmienionym kształcie zachował się natomiast wschodni odcinek ulicy od nowo wybudowanego ronda z ul. Chrzanowskiego do Centrum Manhattan. W 2017 oddano do użytku małe rondo przy skrzyżowaniu z ul. Sosnową. SK