ZAMCZYSKO
Z Encyklopedia Gdańska
(Różnice między wersjami)
| (Nie pokazano 14 wersji utworzonych przez 5 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{paper}} | {{paper}} | ||
| − | [[File:Ulica Grodzka na Zamczysku, przed 1945.JPG|thumb|Ulica Grodzka na Zamczysku, przed 1945]] | + | [[File:1_Zamczysko.jpg|thumb|Zamczysko jako teren wykorzystywany do bielenia i farbowania sukna, u dołu, przy statkach, [[BASZTA ŁABĘDŹ| Baszta Łabędź]], według tzw. planu sztokholmskiego z około 1600]] |
| − | '''ZAMCZYSKO''' (castrum, Altes Schloss), obszar między obecną ul. Tartaczną, pl. Obrońców Poczty, Kanałem Raduni (ul. Karpią) i Motławą (ul. Wartką). Pierwotnie zajmowany przez gród polskich namiestników, następnie książąt ([[SOBIESŁAWICE | Sobiesławice]]), od 1308 | + | [[File:2_Zamczysko.jpg|thumb|Rybackie Pobrzeże i zabudowa Zamczyska nad Motławą (z prawej), 1893, fot. Wilhelm Dreesen]] |
| + | [[File:3_Zamczysko.jpg|thumb|Rybackie Pobrzeże i zabudowa Zamczyska nad Motławą (z prawej), lata 20. XX wieku]] | ||
| + | [[File:Dwór Wiadrowników, 1938.JPG|thumb|Dwór Wiadrowników, 1938]] | ||
| + | [[File:Ulica Grodzka na Zamczysku, przed 1945.JPG|thumb|Ulica Grodzka na Zamczysku, przed 1945, zniszczone podczas wojny domy nr 10 i 11]] | ||
| + | [[File:6_Zamczysko.jpg|thumb|Ulica Grodzka, pierzeja północna, około 1950]] | ||
| + | [[File:Wykopaliska prowadzone na Zamczysku, 1948–1954.JPG|thumb|Wykopaliska prowadzone na Zamczysku, 1948–1954]] | ||
| + | |||
| + | '''ZAMCZYSKO''' (castrum, Altes Schloss), obszar między obecną ul. Tartaczną, pl. Obrońców Poczty, Kanałem Raduni (ul. Karpią) i Motławą (ul. Wartką). Pierwotnie zajmowany przez gród polskich namiestników, następnie książąt ([[SOBIESŁAWICE | Sobiesławice]]), od 1308 siedziba [[KOMTURSTWO GDAŃSKIE | komturstwa gdańskiego]], od przełomu lat 30/40 XIV wieku do 1454 [[ZAMEK KRZYŻACKI | zamek krzyżacki]]. <br/><br/> | ||
| + | Po zniszczeniu zamku do 1648 obowiązywał zakaz zabudowy, teren wykorzystywano do bielenia i farbowania sukna. Między innymi w 1509, w wielokrotnie powracającej sprawie wybudowania w Gdańsku rezydencji ze stajniami i spichlerzem dla królów polskich, [[DANTYSZEK JAN, proboszcz kościoła NMP, biskup | Jan Dantyszek]] wskazywał na Zamczysko jako najlepsze miejsce na tego rodzaju inwestycję. W 1630 na północnym skraju powstał [[DOM POPRAWY | Dom Poprawy]]. W 1648 [[STRAKOWSKI GEORG, budowniczy | Georg Strakowski]] opracował plan zagospodarowania terenu, wytyczając na powierzchni ponad 4 ha ulice: Grodzką, Czopową, Dylinki i Sukienniczą równoległe do brzegu Motławy i prostopadłą do nich Rycerską. Na wydzielonych około 140 parcelach wzniesiono budynki, w większości zniszczone w 1945.<br/><br/> | ||
| + | Od XIX wieku Zamczysko zalicza się do [[STARE MIASTO | Starego Miasta]] Gdańska (uprzednio do Głównego Miasta Gdańska). W 1844 na miejscu Domu Poprawy zbudowano [[SZPITAL GARNIZONOWY | Szpital Garnizonowy]], w 1923 jego część zachodnią przekazano Polsce, która przeznaczyła ją na siedzibę Poczty Polskiej. Część wschodnią przejął [[SENAT II WOLNEGO MIASTA GDAŃSKA 1920–1939 | Senat II Wolnego Miasta Gdańska]].<br/><br/> | ||
| + | Główną ulicą Zamczyska jest obecnie Grodzka, przy której zachowała się część zabudowy (dawny zajazd na rogu ul. Sukienniczej, spichlerz Pod Jeleniem, kamieniczki). Przy ul. Rycerskiej przetrwał zespół dawnego browaru z domem browarnika (XVII wiek), przy ul. Czopowej tzw. Nowa Słodownia (1762). Na rogu ulic Grodzkiej i Rycerskiej odbudowano tzw. Dom pod Salzburczykiem, obecną siedzibę [[GDAŃSKIE TOWARZYSTWO NAUKOWE | Gdańskiego Towarzystwa Naukowego]]. Przedłużenie ul. Grodzkiej na wschód nosi nazwę ul. Wapiennickiej (1792 Kalkort) – od szkut z wapnem, które rozładowywano na nabrzeżu. Na rogu ul. Karpiej stał budynek założonej w roku 1817 [[SZKOŁA NAWIGACYJNA | Szkoły Nawigacyjnej]], z obserwatorium astronomicznym, zniszczony w 1945. Końcowy odcinek [[KANAŁ RADUNI | Kanału Raduni]] przeprowadził w 1630 [[WIEBE ADAM, inżynier, były patron gdańskiej ulicy | Adam Wiebe]]. [[MOST WAPIENNICZY | Most Wapienniczy]] z XIX wieku prowadzi na [[BRABANK | Brabank]] (1435, nazwa od stoczniowej pochylni), obecnie ul. Stara Stocznia, dawne miejsce remontu statków. Nad kanałem, przy ul. Karpiej, do 1945 roku stały domki emerytowanych szyprów. Po drugiej stronie, na tzw. [[WIADROWNIA | Wiadrowni]], istniał dwór wiadrowników. {{author: AJ}} <br/><br/> | ||
| + | {| class="tableGda" | ||
| + | |- | ||
| + | |+ Ulice Zamczyska | ||
| + | |- | ||
| + | ! style="width: 200px" | Ulica | ||
| + | ! style="width: 400px" | Nazwy historyczne | ||
| + | ! style="width: 400px" | Informacje o nazwie współczesnej | ||
| + | ! style="width: 200px" | Uwagi | ||
| + | |- | ||
| + | | style="vertical-align:top" | Czopowa | ||
| + | | style="vertical-align:top" | 1648 Steinstrasse (Kamienna) 1687 Zappengasse, na pamiątkę [[ZAPPIO ZACHARIAS, kupiec, filantrop| Zachariasa Zappio]], do którego należała część terenu | ||
| + | | style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945(Zapp = Zapf = czop) | ||
| + | | style="vertical-align:top" | | ||
| + | |- | ||
| + | | rowspan="3" style="vertical-align:top" | Drewniana | ||
| + | | 1648 Gässlein nach der Radaune (Uliczka Ku Raduni) | ||
| + | | rowspan="3" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945 | ||
| + | | rowspan="3" style="vertical-align:top" | ulica obecnie nie istnieje (między ul. Rycerską i Karpią) | ||
| + | |- | ||
| + | | style="vertical-align:top" | po 1687 Steinstrasse (Kamienna) | ||
| + | |- | ||
| + | | style="vertical-align:top" | później Große Bohlengasse (Wielka Dylowa), przez nieporozumienie zniekształcona (1798) na Große Bohnengasse (Wielką Fasolową)następnie zaś (1805–1945) na Krausebohnengasse (Kędzierzawej Fasolki) | ||
| + | |- | ||
| + | | rowspan="2" style="vertical-align:top" | Dylinki | ||
| + | | style="vertical-align:top" | 1648 Knüppelgasse (Okrąglaki) | ||
| + | | rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945 | ||
| + | | rowspan="2" style="vertical-align:top" | | ||
| + | |- | ||
| + | | style="vertical-align:top" | później (potwierdzenie w źródłach: 1903) do 1945 Kleine Knüppelgasse (Małe Okrąglaki) | ||
| + | |- | ||
| + | | rowspan="2" style="vertical-align:top" | Grodzka | ||
| + | | style="vertical-align:top" | 1648 Neue Gasse (Nowa) | ||
| + | | rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945 | ||
| + | | rowspan="2" style="vertical-align:top" | | ||
| + | |- | ||
| + | | style="vertical-align:top" | lub (do 1945) Burgstrasse (Grodzka) | ||
| + | |- | ||
| + | | rowspan="2" style="vertical-align:top" | Karpia | ||
| + | | style="vertical-align:top" | po 1632 An der Radaune (Nad Radunią) | ||
| + | | rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945 | ||
| + | | rowspan="2" style="vertical-align:top" | | ||
| + | |- | ||
| + | | style="vertical-align:top" | 1840–1945 Karpfenseigen (Rybaki (Cadzki) Karpiowe) | ||
| + | |- | ||
| + | | style="vertical-align:top" | Na Dylach | ||
| + | | style="vertical-align:top" | przed 1817–1945 Knüppelgasse (Okrąglaki) | ||
| + | | style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945 | ||
| + | | style="vertical-align:top" | 1648 zaliczana do Sukienniczej | ||
| + | |- | ||
| + | | rowspan="2" style="vertical-align:top" | plac Obrońców Poczty Polskiej | ||
| + | | style="vertical-align:top" | od XVII wieku Zuchthausplatz (pl. Więzienny), od założonego w 1629 więzienia (Zuchthaus, [[DOM POPRAWY| Dom Poprawy]]) | ||
| + | | rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945 | ||
| + | | rowspan="2" style="vertical-align:top" | | ||
| + | |- | ||
| + | | style="vertical-align:top" | 1894–1945 Heveliusplatz (pl. Heweliusza) | ||
| + | |- | ||
| + | | rowspan="2" style="vertical-align:top" | Rycerska | ||
| + | | style="vertical-align:top" | od 1648 Ritterstrasse | ||
| + | | rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945 | ||
| + | | rowspan="2" style="vertical-align:top" | | ||
| + | |- | ||
| + | | style="vertical-align:top" | do 1945 Rittergasse | ||
| + | |- | ||
| + | | rowspan="2" style="vertical-align:top" | Sukiennicza | ||
| + | | style="vertical-align:top" | 1648 Rahmstrasse (Ramowa) | ||
| + | | rowspan="2" style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945 | ||
| + | | rowspan="2" style="vertical-align:top" | | ||
| + | |- | ||
| + | | style="vertical-align:top" | do 1945 Am Rähm (Na Ramie), od ram, na których sukiennicy rozpinali sukno do bielenia | ||
| + | |- | ||
| + | | style="vertical-align:top" | Wapiennicka | ||
| + | | style="vertical-align:top" | od 1792 Kalkort (Wapienna), od nabrzeża, przy którym stawały szkuty z wapnem | ||
| + | | style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945 | ||
| + | | style="vertical-align:top" | | ||
| + | |- | ||
| + | | style="vertical-align:top" | Wartka | ||
| + | | style="vertical-align:top" | po 1650–1945 Am Brausenden Wasser (Przy Szumiącej Wodzie), od wartkiego ujścia odgałęzienia [[KANAŁ RADUNI| Kanału Raduni]] | ||
| + | | style="vertical-align:top" | obecna nazwa od 1945 | ||
| + | | style="vertical-align:top" | | ||
| + | |- | ||
| + | | class="authorEgTab" | {{author: AJ}} | ||
| + | |} | ||
| + | [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]] | ||
Aktualna wersja na dzień 10:30, 1 sty 2023
ZAMCZYSKO (castrum, Altes Schloss), obszar między obecną ul. Tartaczną, pl. Obrońców Poczty, Kanałem Raduni (ul. Karpią) i Motławą (ul. Wartką). Pierwotnie zajmowany przez gród polskich namiestników, następnie książąt ( Sobiesławice), od 1308 siedziba komturstwa gdańskiego, od przełomu lat 30/40 XIV wieku do 1454 zamek krzyżacki.
Po zniszczeniu zamku do 1648 obowiązywał zakaz zabudowy, teren wykorzystywano do bielenia i farbowania sukna. Między innymi w 1509, w wielokrotnie powracającej sprawie wybudowania w Gdańsku rezydencji ze stajniami i spichlerzem dla królów polskich, Jan Dantyszek wskazywał na Zamczysko jako najlepsze miejsce na tego rodzaju inwestycję. W 1630 na północnym skraju powstał Dom Poprawy. W 1648 Georg Strakowski opracował plan zagospodarowania terenu, wytyczając na powierzchni ponad 4 ha ulice: Grodzką, Czopową, Dylinki i Sukienniczą równoległe do brzegu Motławy i prostopadłą do nich Rycerską. Na wydzielonych około 140 parcelach wzniesiono budynki, w większości zniszczone w 1945.
Od XIX wieku Zamczysko zalicza się do Starego Miasta Gdańska (uprzednio do Głównego Miasta Gdańska). W 1844 na miejscu Domu Poprawy zbudowano Szpital Garnizonowy, w 1923 jego część zachodnią przekazano Polsce, która przeznaczyła ją na siedzibę Poczty Polskiej. Część wschodnią przejął Senat II Wolnego Miasta Gdańska.
Główną ulicą Zamczyska jest obecnie Grodzka, przy której zachowała się część zabudowy (dawny zajazd na rogu ul. Sukienniczej, spichlerz Pod Jeleniem, kamieniczki). Przy ul. Rycerskiej przetrwał zespół dawnego browaru z domem browarnika (XVII wiek), przy ul. Czopowej tzw. Nowa Słodownia (1762). Na rogu ulic Grodzkiej i Rycerskiej odbudowano tzw. Dom pod Salzburczykiem, obecną siedzibę Gdańskiego Towarzystwa Naukowego. Przedłużenie ul. Grodzkiej na wschód nosi nazwę ul. Wapiennickiej (1792 Kalkort) – od szkut z wapnem, które rozładowywano na nabrzeżu. Na rogu ul. Karpiej stał budynek założonej w roku 1817 Szkoły Nawigacyjnej, z obserwatorium astronomicznym, zniszczony w 1945. Końcowy odcinek Kanału Raduni przeprowadził w 1630 Adam Wiebe. Most Wapienniczy z XIX wieku prowadzi na Brabank (1435, nazwa od stoczniowej pochylni), obecnie ul. Stara Stocznia, dawne miejsce remontu statków. Nad kanałem, przy ul. Karpiej, do 1945 roku stały domki emerytowanych szyprów. Po drugiej stronie, na tzw. Wiadrowni, istniał dwór wiadrowników.
| Ulica | Nazwy historyczne | Informacje o nazwie współczesnej | Uwagi |
|---|---|---|---|
| Czopowa | 1648 Steinstrasse (Kamienna) 1687 Zappengasse, na pamiątkę Zachariasa Zappio, do którego należała część terenu | obecna nazwa od 1945(Zapp = Zapf = czop) | |
| Drewniana | 1648 Gässlein nach der Radaune (Uliczka Ku Raduni) | obecna nazwa od 1945 | ulica obecnie nie istnieje (między ul. Rycerską i Karpią) |
| po 1687 Steinstrasse (Kamienna) | |||
| później Große Bohlengasse (Wielka Dylowa), przez nieporozumienie zniekształcona (1798) na Große Bohnengasse (Wielką Fasolową)następnie zaś (1805–1945) na Krausebohnengasse (Kędzierzawej Fasolki) | |||
| Dylinki | 1648 Knüppelgasse (Okrąglaki) | obecna nazwa od 1945 | |
| później (potwierdzenie w źródłach: 1903) do 1945 Kleine Knüppelgasse (Małe Okrąglaki) | |||
| Grodzka | 1648 Neue Gasse (Nowa) | obecna nazwa od 1945 | |
| lub (do 1945) Burgstrasse (Grodzka) | |||
| Karpia | po 1632 An der Radaune (Nad Radunią) | obecna nazwa od 1945 | |
| 1840–1945 Karpfenseigen (Rybaki (Cadzki) Karpiowe) | |||
| Na Dylach | przed 1817–1945 Knüppelgasse (Okrąglaki) | obecna nazwa od 1945 | 1648 zaliczana do Sukienniczej |
| plac Obrońców Poczty Polskiej | od XVII wieku Zuchthausplatz (pl. Więzienny), od założonego w 1629 więzienia (Zuchthaus, Dom Poprawy) | obecna nazwa od 1945 | |
| 1894–1945 Heveliusplatz (pl. Heweliusza) | |||
| Rycerska | od 1648 Ritterstrasse | obecna nazwa od 1945 | |
| do 1945 Rittergasse | |||
| Sukiennicza | 1648 Rahmstrasse (Ramowa) | obecna nazwa od 1945 | |
| do 1945 Am Rähm (Na Ramie), od ram, na których sukiennicy rozpinali sukno do bielenia | |||
| Wapiennicka | od 1792 Kalkort (Wapienna), od nabrzeża, przy którym stawały szkuty z wapnem | obecna nazwa od 1945 | |
| Wartka | po 1650–1945 Am Brausenden Wasser (Przy Szumiącej Wodzie), od wartkiego ujścia odgałęzienia Kanału Raduni | obecna nazwa od 1945 | |
