CZIRENBERG DANIEL, burmistrz Gdańska

Aktualna wersja na dzień 16:41, 6 kwi 2024

Epitafium Daniela Czirenberga i jego żony Anny w kościele Najświętszej Marii Panny

Daniel Czirenberga, portret z epitafium

DANIEL CZIRENBERG (Czierenberg, Cyrembergk, Zirenberg, Syrenbergk, Sierenbergk, Czirenberg, Czyrenberch) (1547 Gdańsk – 9 VI 1602 Krzyżowniki pod Gdańskiem, podczas epidemii dżumy), burmistrz Gdańska. Syn rajcy Johanna Czirenberga i Dorothei Scheper (26 VII (IV) 1516 Gdańsk – 14 V 1578 Gdańsk). Miał dwóch starszych braci: Heinricha (ur. 1543), zmarłego w dzieciństwie, i Hansa (ur. 1542), zmarłego w stanie bezżennym w 1577, podczas oblężenia miasta w wojnie Gdańska z królem polskim Stefanem Batorym. Z trzech przyrodnich sióstr Barbara (1528 – po 1572) poślubiła w 1548 kupca Michaela Wicherlinga; mężatką była Dorothea (29 IX 1527 – 1564, zmarła zapewne podczas epidemii dżumy w Gdańsku), od 6 XII 1544 w Gdańsku żona kupca Georga Schepera jun. (1519 Gdańsk – 6 VII 1566); trzecia siostra, Catharina (23 VIII 1533 – 5 VIII 1538), zmarła w dzieciństwie na dżumę.

Od 1575 był ławnikiem, od 1579 rajcą, w 1581 sędzią. Od 1586 pełnił funkcję burmistrza. Urząd pierwszego burmistrza sprawował w latach 1587, 1591, 1595 i 1599, drugiego w 1586, 1590, 1594, 1598 i 1602, trzeciego w 1588, 1589, 1593 i 1601, czwartego w 1592, 1597 i 1600. W 1600 był burgrabią królewskim w Gdańsku.

Podczas wojny Gdańska ze Stefanem Batorym wyznaczono go w lipcu–sierpniu 1577 (razem z kilkoma innymi rajcami) do kontroli obcych statków wpływających do portu gdańskiego. W październiku 1581 był jednym z dwóch wysłanników Gdańska na zjazd Hanzy w Lubece (Lübeck). W 1582 towarzyszył burmistrzowi Reinholdowi Mölnerowi w jego misji do Polski, w tak zwanej sprawie angielskiej, czyli próbie odebrania Elblągowi prymatu w kontaktach z angielską Kompanią Wschodnią. Sprawa handlu z Anglią była również przedmiotem negocjacji gdańskich wysłanników, w tym i jego, na zjeździe Hanzy w październiku–listopadzie 1584.

Jako burmistrz został raz jeszcze oddelegowany na zjazd Hanzy w Lubece – w 1590. Odegrał istotną rolę w ówczesnych sporach o charakterze religijnym jako jeden z czołowych przywódców obozu kalwińskiego w Gdańsku. W 1585 brał udział w rozgraniczaniu posiadłości miejskich i biskupich na Chełmie (Stolzenberg). 30 IX 1587 jako pierwszy (prezydujący) burmistrz odmówił w imieniu miasta biskupowi włocławskiemu Hieronimowi Rozrażewskiemu oddania katolikom kościoła Najświętszej Marii Panny (NMP), zasłaniając się koniecznością uzgodnienia tego z pozostałymi ordynkami. W toku dalszych negocjacji o tę świątynię wykorzystał swoje znajomości na dworze królewskim w Warszawie, między innymi z kanclerzem Janem Zamoyskim oraz nuncjuszem apostolskim Germanikiem Malaspiną, i uzyskawszy podczas sejmu w kwietniu 1596 audiencję u króla polskiego Zygmunta III, ostatecznie zneutralizował niekorzystne dla Gdańska wyroki królewskich sądów w tej sprawie. Kościół NMP pozostał w gestii protestantów. Także za jego sprawą niechętnie postrzegani w mieście jezuici – czołowa siła kontrreformacji – nie otrzymali klasztoru brygidek.

Odegrał ważną rolę w dziejach Gimnazjum Akademickiego, zwłaszcza po jego odnowieniu w 1580. W 1581 powołano go w Radzie Miasta na funkcję inspektora – protoscholarchy nadzorującego pracę i działalność tej placówki. Funkcję tę wypełniał w latach następnych, m.in. biorąc w 1583 udział w publicznym egzaminie na zakończenie roku szkolnego. W 1601, w ramach burmistrzowskich obowiązków zarządcy Mierzei i Szkarpawy, wprowadził w obu tych okręgach przymus szkolny, zobowiązując rodziców do utrzymywania szkół nawet w wypadku nieposyłania do nich dzieci. W XVIII wieku Michael Christoph Hanow bardzo wysoko oceniał jego zasługi dla gdańskiego szkolnictwa, uważając, że pod jego nadzorem Gimnazjum Akademickie osiągnęło „doskonałą formę i wspięło się na szczyt w swoim rozwoju”. W 1602 przekazał część swego księgozbioru Bibliotece Rady Miejskiej, co zostało upamiętnione ufundowaniem portretu ofiarodawcy, który zawieszono w pomieszczeniach biblioteki przy Gimnazjum Akademickim.

Od 1579 był właścicielem reprezentacyjnej kamienicy przy Langgasse 59 (ul. Długa). W latach 1571–1586 był właścicielem wsi Kłosowo (w powiecie kartuskim), w 1600 wszedł w posiadanie majątku Krzyżowniki (Tempelburg) pod Gdańskiem, gdzie znajdowała się jego letnia rezydencja i gdzie zmarł.

9 XII 1571 w kościele NMP poślubił Annę (1 VIII 1555 – pochowana 21 IX 1621), córkę ławnika Kaspra Schachmanna. Miał z nią jedenaścioro dzieci, z których siedmioro dożyło wieku dojrzałego. Najwyższą rangę spośród nich uzyskał późniejszy burmistrz Gdańska 1/ Johann (ur. 1 IX 1574). Syn 2/ Caspar (31 X 1576 – pochowany 28 XI 1632) był dobrze sytuowanym kupcem, trzykrotnie żonatym: od 10 X 1603 z Dorotheą (1585 Gdańsk – 10 III 1605 Gdańsk), córką rajcy elbląskiego Johanna von Bodecka (4 VIII 1542 Elbląg – 12 VII 1595 Elbląg) i siostrą burmistrza Valentina Bodecka, od 1608 z Kordulą Hein z rodziny o patrycjuszowskich tradycjach, od 1625 z Barbarą, córką rajcy Eduarda von Rüdigera. 3/ Ludwig (28 IX 1587 – 8 IX 1634 podczas zarazy) był żonaty z Cathariną Sparenberg i pozostawił siedmioro dzieci. 4/ Heinrich (7 II 1586 – pochowany 4 IX 1623) zmarł w stanie bezżennym. Córka 5/ Dorothea (29 X 1582 – 6 XI 1640) wyszła 21 IX 1599 za mąż za ławnika (od 1603) i rajcę (od 1612) Heinricha Heina (1571–1612) i urodziła sześcioro dzieci, 6/Barbara (20 X 1589 – 6 III 1639) poślubiła 1 XI 1610 Daniela Krausego (zm. 3 IV 1652), ojca jej siedmiu synów, 7/ Brigitte (19 VIII 1591 – 10 X 1652) została 11 XII 1614 żoną ławnika Heinricha Schwartzwalda (1582–1630), któremu urodziła sześcioro dzieci.

Pochowany został 19 VI 1602 w krypcie kościoła NMP. W 1616 potomkowie upamiętnili jego oraz matkę Annę epitafium, przypisywanym Abrahamowi van den Blockowi, umieszczonym na jednym z centralnych filarów tego kościoła, z jego malowanym na blasze portretem. W 1711 jego nieznany obecnie portret podarował Bibliotece Rady Miejskiej Valentinus Schlieff. SK







Bibliografia:
Annales Monasterii Olivensis, Toruń 1916–1919.
Danziger Inventar 1531-1591, Leipzig 1913.
Hanow Michael Christophorus, Wspomnienie zasług prtoscholarchów i protoblibliotekarzy, w: Gdańskie Gimnazjum Akademickie, t. 3, Gdańsk 2008.
Korespondencja Hieronima Rozrażewskiego, t. 2, Toruń 1939–1947.
Schelwig Samuel, O początkach Biblioteki Gdańskiej, w: Gdańskie Gimnazjum Akademickie, t. 3, Gdańsk 2008.
Bahr E., Zierenberg (Czierenberg) Daniel, w: Altpreussische Biographie, Bd. II, Marburg 1967, s. 839.
Cieślak Katarzyna, Kościół cmentarzem. Sztuka nagrobna w Gdańsku (XV-XVIII w.), Gdańsk 1992.
Cieślak Katarzyna, Między Rzymem, Wittenbergą a Genewą. Sztuka Gdańska jako miasta podzielonego wyznaniowo, Wrocław 2000.
Chodyński Antoni Romuald, Kolekcjonerzy i kolekcje w Gdańsku XVI–XIX wieku (do 1872), "Rocznik Historii Sztuki", 27, 2002, s. 188.
Kościelak Sławomir, Katolicy w protestanckim Gdańsku od drugiej połowy XVI do końca XVIII w., Gdańsk 2012.
Muhl John, Danziger Bürgergeschelchter in laendlichen Besitz, Zeitschrift des Westpreußischen Geschichtsvereins, H. 71, 1931.
Nowak Zbigniew, Bibliotheca Senatus Gedanensis 1596-1817, w: Gdańskie Gimnazjum Akademickie, t. 1, Gdańsk 2008.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.-18. Jahrhundert, Klausdorf/Schwentine 1986-1992, Bd. 1, 443, 499.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342-1792 i 1807-1814, t. II, Gdańsk 2008, s. 385.