RANISCH BARTHEL, murarz miejski

Aktualna wersja na dzień 17:05, 20 lis 2024

Karta tytułowa dzieła Barthela Ranischa, Beschreibung aller Kirchen-Gebäude in der Stadt Dantzig, Danzig 1695

Frontyspis Beschreibung aller Kirchen-Gebäude in der Stadt Dantzig, według rysunku Charlesa de la Haye

Dom Dobroczynności i Sierot na Osieku,według projektu Barthela Ranischa 1910

BARTHEL RANISCH (pochowany 15 VIII 1699 Gdańsk, w wieku 63 lat), murarz miejski, historyk architektury. Syn Hansa, pochodzącego ze wsi Gross Sedlitz koło Miśni (Saksonia), od 30 XI 1647 posiadającego pracownicze (robotnicze) obywatelstwo Gdańska, właściciela warsztatu murarskiego, matką była Anna z domu Zeissken.

Od 23 IV 1663 przez cztery lata terminował w warsztacie ojca. 9 V 1667 zakończył naukę czeladniczą i wyzwolony został na murarza W 1672 uzyskał tytuł mistrza murarskiego, w 1673 obywatelstwo Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli). W latach 1685, 1689, 1701 i 1709 starszy cechu murarzy, desygnowany przez Radę Miejską na stanowisko murarza miejskiego. W okresie 1673–1676 kierował budową na Chełmie kościoła św. Antoniego Padewskiego i klasztoru dla franciszkanów reformatów, w 1676–1677 budował dla jezuitów kościół św. Ignacego na Starych Szkotach. Na zlecenie króla polskiego Jana III Sobieskiego podjął się przebudowy kościoła parafialnego w Piasecznie pod Gniewem. Najważniejszym dokonaniem w Gdańsku było wybudowanie, również na polecenie króla, w latach 1678–1681 dla katolików Kaplicy Królewskiej, na co podpisał z władzami miasta kontrakt 19 II 1678 (dzień po opuszczeniu Gdańska przez Jana III Sobieskiego). W 1685 brał udział w pracach remontowych kościoła w Juszkowie pod Pruszczem Gdańskim, 1687–1688 w dobudowie skrzydła kościoła Bożego Ciała, w 1681 – naprawie zachodniej ściany oraz budowie wieżyczki kościoła Najświętszej Marii Panny, 1690–1691 rozbudował klasztor karmelitów. W 1690 powiększył klasztor brygidek, następnie (1695–1697) na podstawie projektu Petera Willera zbudował kościół Zbawiciela na Zaroślaku. Według własnego projektu wzniósł w 1698–1699 Dom Dobroczynności – Sierociniec na Osieku.

Przypisuje się mu również autorstwo wielu kamieniczek w Gdańsku. Najczęściej stosował klasycyzujący barok, a podczas przebudowy budowli gotyckich starał się umieszczać formy gotycyzujące. Oprócz prac budowlanych prowadził teoretyczne badania nad architekturą Gdańska. W 1695 opublikował Beschreibung aller Kirchen-Gebäude in der Stadt Dantzig, gdzie ukazano gdańskie budowle kościelne. Było to pierwsze tego typu opracowanie historii architektury Gdańska, inwentaryzacja obiektów sakralnych, ze zwróceniem szczególnej uwagi na gotyckei sklepienia. W 1708 przygotował do druku (pozostający następnie w rękopisie w Bibliotece Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk i wydane drukiem dopiero w Marburgu w 1997) Beschreibung derer Vornähmesten Gebäude in der Stadt Dantzig. Obie prace wyróżniają się realistycznym przedstawieniem prezentowanych budowli, ujętych w formie rzutów i widoków elewacji, ze szczegółami wystroju zewnętrznego i wewnętrznego. Po II wojnie światowej doczekały się w polskiej historiografii oceny, że „ukazanie stanu monumentalnych budowli gdańskich u schyłku siedemnastego stulecia, w sposób tak dokładny i tak na ówczesne czasy fachowy, nie ma analogii w żadnym innym mieście czy zespole zabytkowym na terenie Polski” (Zygmunt Kruszelnicki). Były też jednym z ważniejszych źródeł wykorzystanych przy odbudowie zabytków Gdańska.

Pochowany w kościele św. Trójcy, pod płytą nagrobną nr 250. Żonaty był z Anną Marią Meising (pochowana obok męża 20 XII 1718). Córka Anna Maria od 15 X 1697 była żoną Salomona Schultza. Synowie Gerog i Johann Michael zapisani zostali w czerwcu 1695 do najmłodszej klasy Gimnazjum Akademickiego, Johann Michael 1 VII 1710 uzyskał potwierdzenie obywatelstwa Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli) i „Maurer”, 26 XII 1712 w kościele św. Trójcy ożenił się z Anną Renatą, córką Ludwiga Hana (Hahna). PP



























Bibliografia:
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. II, s. 216, 271; t. IV, s. 42; t. VI, s. 32, t. VII, s. 517.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 265.
Habela Jadwiga, Ranisch Bartel, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. IV, Gdańk 1997, s. 38–40.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 4, 24.