REFORMACI
| < Poprzednie | Następne > |
REFORMACI, franciszkanie reformaci. Gałąź zakonu ► franciszkanów, po 1519 wyodrębniona we Włoszech z ruchu tzw. obserwantów, zakonników zachowujących ściślejszą regułę zakonną. Mocno nastawieni na kontemplację i apostolat (dążenie do zbawienia przez przykładne życie i głoszenie słowa Bożego). W Polsce pojawili się po roku 1622, zakładając klasztory w Małopolsce i Wielkopolsce.
W 1647 powstał klasztor reformatów w Wejherowie, w latach 1664–1666 podjęto starania o pozyskanie miejsca pod klasztor na ► Chełmie. Mimo że o to samo miejsce ubiegali się od 1654 ► bernardyni, kapituła włocławska za zgodą biskupa włocławskiego (właściciela Chełma) przyznała parcelę reformatom. Działaniem misyjnym zakonnicy objęli Chełm, osady sąsiednie (międzyinnymi ► Siedlce) oraz miasto Gdańsk. W 1676 król polski Jan III Sobieski pozwolił zakonnikom zbierać w mieście jałmużnę. Klasztor umieszczono w centrum Chełma, przy ówczesnym rynku (obecny obszar o kształcie nieregularnego trapezu między ul. Stoczniowców od wschodu, Lubuską od północy, Hirszfelda od południa i Biskupa Wronki od zachodu). Początkowo wzniesiono prowizoryczne budynki i drewnianą kaplicę, w okresie 1673–1676, dzięki wsparciu finansowemu wojewody pomorskiego Ignacego Bąkowskiego, powstały właściwe budynki klasztoru oraz ► kościoła św. Antoniego Padewskiego (► Barthel Ranisch). Na innej chełmskiej parceli, pozyskanej w 1674 przy drodze zwanej Bischofstal (ul. Stoczniowców), zakonnicy założyli szkołę. Konwent chełmski składał się z 12 braci, w tym 2–3 kaznodziejów i 9–10 spowiedników.
Pierwszym przełożonym był Michał Tylicki. Wybitniejsi reformaci chełmscy: Cyprian Schober, Jakub Schetter, Antoni Brueckenthal (przed wstąpieniem do zakonu – generał rosyjski). Klasztor ucierpiał podczas zarazy w 1709 (11 zmarłych zakonników) oraz ► oblężenia Gdańska w 1734. W okresie 1735–1762, z fundacji między innymi chorążego malborskiego Jana Trembeckiego, przebudowano klasztor i kościół. W 1807 zniszczony przez wojska pruskie podczas przygotowań do odparcia ataku Francuzów na Gdańsk. Reformaci, korzystając z pomocy innych gdańskich zakonów (między innymi gościny ► dominikanów i ► brygidianów), próbowali podźwignąć klasztor z ruin. W latach 1807–1813 funkcjonował tam liczący od pięciu do dziesięciu osób konwent. Ostateczną zagładę przyniosło oblężenie w 1813 (ruiny klasztoru zostały wysadzone w powietrze przez broniących Gdańsk Francuzów).
W 1813–1815 władze zakonu podjęły starania o nowe lokum (rozważano przeniesienie do Starych Szkotów, na miejsce dawnego ► kolegium jezuitów lub do ► Świętego Wojciecha na miejsce ► misjonarzy), ostatecznie nie doszło do odnowienia konwentu. Na terenach należących dawniej do klasztoru w roku 1831 założono cmentarz zmarłych na cholerę (► cmentarze na Chełmie). Później mieścił się tam cmentarz katolickiej parafii św. Józefa, dla którego z czasem wzniesiono kaplicę cmentarną. Wykorzystując ją w 1947 założono parafię ► Podwyższenia Krzyża Świętego.
W 1897 papież Leon XIII doprowadził do unii gałęzi obserwanckich zakonu franciszkanów, które jednak zachowały tradycję kontynuowania własnej duchowości zakonnej (także reformackiej) w poszczególnych kongregacjach – prowincjach zakonnych. Tak uformowana wspólnota reformacka objęła w 1945 poewangelicki kościół w ► Nowym Porcie, przy ul. Oliwskiej 2, nadając mu wezwanie ► Niepokalanego Serca Maryi. W 1946 objęła w formalny zarząd kościół wraz z terenem przykościelnym oraz domem przy ul. Strajku Dokerów 9. W domu urządzono mieszkania dla zakonników oraz kaplicę domową, w 1946–1949 prowizorycznie odbudowano świątynię (poświęcenie w kwietniu 1949), w 1960 ostatecznie zakończono prace renowacyjne. W latach 1957–1959 w najbliższym sąsiedztwie kościoła (na północ od niego, pod tym samym co kościół adresem) wzniesiono nowy klasztor. W 1991, po założeniu nowej prowincji zakonnej św. Franciszka z Asyżu, franciszkanie reformaci zakończyli działalność w Gdańsku, powracając do Krakowa. Parafię i kościół objęli franciszkanie bracia mniejsi.
