SZKOŁA MARIACKA
| (Nie pokazano 23 wersji utworzonych przez 2 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{paper}} | {{paper}} | ||
| − | [[File:Szkoła_Mariacka.JPG|thumb|Szkoła Mariacka na rogu Kleine Krämergasse 4 (ul. Podkramarska), rysunek [[RANDT AUGUST LOBEGOTT, kupiec, malarz–amator| Augusta Lobegotta Randta]]; obecnie niezabudowany plac przy kościele NMP (ściana widoczna z prawej), dawniej działka najbliższa tego kościoła, na wprost plebanii ]] | + | [[File:Szkoła_Mariacka.JPG|thumb|Szkoła Mariacka, z wysokim szczytem, na rogu Kleine Krämergasse 4 (ul. Podkramarska), rysunek [[RANDT AUGUST LOBEGOTT, kupiec, malarz–amator| Augusta Lobegotta Randta]]; obecnie niezabudowany plac przy kościele NMP (ściana widoczna z prawej), dawniej działka najbliższa tego kościoła, na wprost plebanii ]] |
| − | [[File:2_Szkoła_Mariacka.jpg|thumb|Widok na ul. Podkramarską od strony Grobli I, z prawej (za biegnąca poprzecznie ul. Św. Ducha i kamienicą z restauracją, najbliżej kościoła NMP) dawny budynek Szkoły Mariackiej i 1817–1827 Gimnazjum Miejskiego, około 1920]] | + | [[File:2_Szkoła_Mariacka.jpg|thumb|Widok na ul. Podkramarską od strony Grobli I, z prawej (za biegnąca poprzecznie ul. Św. Ducha i kamienicą z restauracją, najbliżej kościoła NMP), z wysokim szczytem, dawny budynek Szkoły Mariackiej i 1817–1827 Gimnazjum Miejskiego, około 1920]] |
[[File:3_Szkoła_Mariacka.jpg|thumb|Dawny budynek Szkoły Mariackiej i Gimnazjum Miejskiego oraz nieistniejąca po 1945 zabudowa prawej strony ul. Podkramarskiej]] | [[File:3_Szkoła_Mariacka.jpg|thumb|Dawny budynek Szkoły Mariackiej i Gimnazjum Miejskiego oraz nieistniejąca po 1945 zabudowa prawej strony ul. Podkramarskiej]] | ||
'''SZKOŁA MARIACKA.''' Założona przy [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | kościele Najświętszej Marii Panny]] (NMP), z siedzibą na terenie probostwa, między tylnymi domami przy obecnej ul. Szewskiej 4, ul. Św. Ducha 54 (po 1945 brak zabudowy, plac) i ul. Podkramarską 4. Błędnym jest pogląd, także powojennych polskich badaczy, jakoby szkoła kiedykolwiek miała siedzibę przy obecnej ul. Chlebnickiej 2 (siedziba [[GDAŃSKIE TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ SZTUKI | Gdańskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuki]]). <br/><br/> | '''SZKOŁA MARIACKA.''' Założona przy [[KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY | kościele Najświętszej Marii Panny]] (NMP), z siedzibą na terenie probostwa, między tylnymi domami przy obecnej ul. Szewskiej 4, ul. Św. Ducha 54 (po 1945 brak zabudowy, plac) i ul. Podkramarską 4. Błędnym jest pogląd, także powojennych polskich badaczy, jakoby szkoła kiedykolwiek miała siedzibę przy obecnej ul. Chlebnickiej 2 (siedziba [[GDAŃSKIE TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ SZTUKI | Gdańskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuki]]). <br/><br/> | ||
| − | Wzmiankowana po raz pierwszy w 1350. Początkowo nauczano w niej śpiewu kościelnego (nauczycielem był dzwonnik) i liturgii. Wyższy poziom organizacji osiągnęła przed 1383, kiedy wzmiankowano jej pierwszego rektora Johanna Trutenow. O obsadzie stanowisk w szkole decydowali Krzyżacy, do których należał patronat nad kościołem NMP, w 1427 – mocą specjalnego przywileju wielkiego mistrza Paula von Russdorfa – nadawanie nominacji przeszło na Radę Miejską. W 1434 rektorem był mistrz (magister) Stefan, w 1444 mistrz Konrad Bock. <br/><br/> | + | Wzmiankowana po raz pierwszy w 1350. Od początku uważana za najważniejszą ze szkół w mieście. Początkowo nauczano w niej śpiewu kościelnego (nauczycielem był dzwonnik) i liturgii. Wyższy poziom organizacji osiągnęła przed 1383, kiedy wzmiankowano jej pierwszego rektora Johanna Trutenow. O obsadzie stanowisk w szkole decydowali Krzyżacy, do których należał patronat nad kościołem NMP, w 1427 – mocą specjalnego przywileju wielkiego mistrza Paula von Russdorfa – nadawanie nominacji przeszło na Radę Miejską. W 1434 rektorem był mistrz (magister) Stefan, w 1444 mistrz Konrad Bock. <br/><br/> |
| − | W 1581 | + | Od czasów rektora [[SCHRECK VALENTINUS, rektor szkoły mariackiej | Valentinusa Schrecka]] (1569 – 1603) szkoła funkcjonowała w systemie pięcioklasowym. W 1581 wybudowano w dotychczasowym miejscu nowy budynek szkoły, uroczyście otwarty 5 I 1582, mowę wygłoszoną z tej okazji przez Valentinusa Schrecka władze miasta nakazały upublicznić specjalnym drukiem. W 1592 utworzono w szkole (jako pierwszą w Gdańsku) tzw. Pauperklasse (klasę dla ubogich uczniów). W początku XVII wieku do szkoły uczęszczało (według obliczeń rektora Gimnazjum Akademickiego [[FABRICIUS (Schmidt) JAKOB, rektor Gimnazjum Akademickiego| Jakoba Fabriciusa]]) około 200 uczniów. Największy rozkwit szkoły nastąpił za czasów rektora Jakoba Zetzke (1648–1671) i Johanna Krieg’a (1680–1707). Wzrost liczby uczniów wymusił w latach 1651/1652 zastąpienie dotychczasowego budynku kolejnym nowym, większym, zaprojektowanym przez budowniczego miejskiego Hansa Schumachera. Nowa siedziba składała się z dwóch szerokich, trójkondygnacyjnych budynków, rozdzielonych dziedzińcem. Na czas budowy zajęcia szkolne do domu cechu krawców przy ul. św. Ducha 107 (po 1945: 63/67). Główne wejście znajdowało się od ul. Podkramarskiej, boczne od strony kościoła NMP. <br/><br/> |
| − | Nauczyciele i uczniowie brali udział w życiu kulturalnym Gdańska, np. w lutym 1601 uczniowie zaprezentowali łacińską sztukę Wolfganga Waldunga ''Orestses'' (opartą na tragediach Sofoklesa, Eurypidesa i Seneki), 18 II 1646 z okazji pobytu w Gdańsku polskiej królowej Ludwiki Marii Gonzagi wystawiono sztukę w języku łacińskim, napisaną przez konrektora Jacoba Zetzkiusa. {{author: ML}} <br /><br /> | + | Nauczyciele i uczniowie brali udział w życiu kulturalnym Gdańska, np. w lutym 1601 uczniowie zaprezentowali łacińską sztukę Wolfganga Waldunga ''Orestses'' (opartą na tragediach Sofoklesa, Eurypidesa i Seneki), 18 II 1646 z okazji pobytu w Gdańsku polskiej królowej Ludwiki Marii Gonzagi wystawiono sztukę w języku łacińskim, napisaną przez konrektora Jacoba Zetzkiusa. <br/><br/> |
| + | W XVIII i na poczatku XIX wieku, tak jak i inne gdańskie szkoły, przeżywała trudności wynikające z pograszającej się sytuacji ekonomicznej Gdańska: spadła liczba uczniów, zmniejszono ilość klas. W początkach [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1807–1815 | I Wolnego Miasta Gdańska]], w 1 połowie 1807, siedzibę szkoły zarekwirowano na potrzeby szpitala dla rannych żołnierzy pruskich, zajęcia odbywały się wówczas w pomieszczeniach prywatnych. Pięcioklasowy system nauczania przywrócono dopiero za czasow rektora [[COSACK GEORG WILHELM, rektor szkoły mariackiej | Georg Wilhelm Cosack]] (1807–1809). Za czasów jego następcy, [[KNIEWEL THEODOR FRIEDRICH, archidiakon kościoła NMP, kompozytor, dyrygent | Theodora Friedricha Kniewela]] (1810–1817) rozszerzono program nauczania, wprowadzono cztery godziny greki w klasach najwyższych (secunda, prima), we wszystkich klasach matematykę, geografię i historię. 10 XI 1817 (w dniu urodzin Marcina Lutra) połączona z [[GIMNAZJUM AKADEMICKIE | Gimnazjum Akademickim]], tworząc [[GIMNAZJUM MIEJSKIE | Gimnazjum Miejskie]]. Uroczystości odbyły się w [[RATUSZ GŁÓWNEGO MIASTA| Ratuszu Głównego Miasta]], towarzyszyła jej specjalnie opracowana przez Kniewela kantata, z tekstem [[BLECH ABRAHAM FRIEDRICH, pastor | Abrahama Friedricha Blecha]], wykonana w dwóch cześciach, na początku uroczystości i przed ich zakończeniem. <br/><br/> | ||
| + | W 1827 wykryto zagrażające bezpieczeństwu pęknięcia ścian, zajęcia przeniesiono w latach 1827–1832 do wynajętych sal w domach przy [[POLICJA | Langgasse 25]] (ul. Długa), następnie nr 35, Jopengasse (ul. Piwna) i do domu rektora (ul. Szewska 2), aż wreszcie w 1837 do nowego gmachu Gimnazjum Miejskiego przy Lastadii. Grożące zawaleniem pomieszczenia wykorzystywano od 1827 na wojskowe warsztaty, w 1830 rozebrano budynek tylny, frontowy, przy Podkramarskiej 4, z kolumnową aulą na I piętrze, wykorzystywany jako szkoła dla pauperów, przetrwał do 1945. {{author: ML}} <br /><br /> | ||
{| class="tableGda" | {| class="tableGda" | ||
|- | |- | ||
| Linia 16: | Linia 18: | ||
|- | |- | ||
| 1545 | | 1545 | ||
| − | | Tesmarus | + | | [[ALEBEKE TESMARUS, rektor gdańskich szkół | Tesmarus Alebeke]] |
|- | |- | ||
| 1551 | | 1551 | ||
| Linia 22: | Linia 24: | ||
|- | |- | ||
| 1553 | | 1553 | ||
| − | | Menius | + | | Andreas Menius |
|- | |- | ||
| 1557–1565 | | 1557–1565 | ||
| − | | Martin Pretor | + | | Martin Pretor (Praetorius) |
|- | |- | ||
| 1566–1569 | | 1566–1569 | ||
| Linia 34: | Linia 36: | ||
|- | |- | ||
| 1603–1629 | | 1603–1629 | ||
| − | | Johann Martinus | + | | Johann Martinus (Martini) (zm. w marcu 1629, w wieku 71 lat), pochodził z Koszalina, w szkole początkowo konrektor, na stanowisko rektora wprowadzony 30 I 1603 przez sekretarza miejskiego Hermanna Fredera, żonaty był z Catheriną, córką pastora [[KOŚCIÓŁ ŚW. PIOTRA I PAWŁA | kościoła św. Piotra i Pawła]] Adriana Pauli (1548–1611) |
|- | |- | ||
| 1629–1648 | | 1629–1648 | ||
| − | | Nicolaus Rudovius | + | | Nicolaus Rudovius (1571 Havelberg, Brandenburgia – 7 V 1648 Gdańsk), w czerwcu 1595 zapisany został do gdańskiego [[GIMNAZJUM AKADEMICKIE | Gimnazjum Akademickiego]], od 1601 nauczyciel (Collega) w szkole mariackiej, od 163 konrektor |
|- | |- | ||
| 1648–1671 | | 1648–1671 | ||
| Linia 43: | Linia 45: | ||
|- | |- | ||
| 1672–1678 | | 1672–1678 | ||
| − | | Friedrich Wagner | + | | Friedrich Wagner (zm. 1681, w wieku 72 lat), pochodził z Papenbergu w Dolnej Saksonii lub z miasta Pirna koło Drezna, poprzednio od 1644 rektor szkoły w Malborku, od 1651 tutaj konrektor, w 1679 decyzją przełożonych przeszedł w stanu spoczynku |
|- | |- | ||
| 1678–1707 | | 1678–1707 | ||
| − | | | + | | [[KRIEG JOHANN, rektor szkoły mariackiej | Johann Krieg]] |
|- | |- | ||
| 1707–1738 | | 1707–1738 | ||
| − | | Daniel | + | | [[KOLB DANIEL, rektor szkoły mariackiej | Daniel Kolb]] |
|- | |- | ||
| 1738–1755 | | 1738–1755 | ||
| − | | Bernhard Ludolph Kemna | + | | Bernhard Ludolph Kemna (20 VIII 1712 Lüneburg – 11 II 1758 Danzig), po studiach w Lipsku rektor szkoły mariackiej, od 1755 do śmierci diakon (drugi pastor) w kościele św. Barbary |
|- | |- | ||
| 1756–1761 | | 1756–1761 | ||
| [[GERBER JOHANN, kaznodzieja kościoła św. Jakuba | Johann Gerber]] | | [[GERBER JOHANN, kaznodzieja kościoła św. Jakuba | Johann Gerber]] | ||
|- | |- | ||
| − | | | + | | 1762–1770 |
| − | | Michael Mündel | + | | Michael Mündel, poprzednio konrektor |
|- | |- | ||
| − | | | + | | 1771–1780 |
| − | | Samuel Friedrich Unselt | + | | [[UNSELT SAMUEL FRIEDRICH, rektor szkół gdańskich | Samuel Friedrich Unselt]] |
|- | |- | ||
| 1780–1786 | | 1780–1786 | ||
| − | | Samuel Gottlieb Weickhmann | + | | [[WEICKHMANN SAMUEL GOTTLIEB, pastor w Sobieszewie| Samuel Gottlieb Weickhmann]] |
|- | |- | ||
| 1786–1792 | | 1786–1792 | ||
| − | | Heinrich Eduard | + | | [[HÖCHSTER HEINRICH EDUARD, pastor kościoła św. Jerzego, dyrektor Towarzystwa Przyrodniczego | Heinrich Eduard Höchster]] |
|- | |- | ||
| 1793 | | 1793 | ||
| Linia 76: | Linia 78: | ||
|- | |- | ||
| 1806 | | 1806 | ||
| − | | Gottfried Heinrich Pobowski | + | | Gottfried Heinrich Pobowski (1773 Gdańsk – 1833 Gdańsk), syn pastora [[POBOWSKI CARL GOTTFRIED, pastor kościoła św. Ducha| Carla Gottfrieda Pobowskiego]] |
|- | |- | ||
| 1807–1809 | | 1807–1809 | ||
| − | | Georg Wilhelm Cosack | + | | [[COSACK GEORG WILHELM, rektor szkoły mariackiej | Georg Wilhelm Cosack]] |
|- | |- | ||
| 1810–1817 | | 1810–1817 | ||
Aktualna wersja na dzień 21:14, 7 lis 2024
SZKOŁA MARIACKA. Założona przy kościele Najświętszej Marii Panny (NMP), z siedzibą na terenie probostwa, między tylnymi domami przy obecnej ul. Szewskiej 4, ul. Św. Ducha 54 (po 1945 brak zabudowy, plac) i ul. Podkramarską 4. Błędnym jest pogląd, także powojennych polskich badaczy, jakoby szkoła kiedykolwiek miała siedzibę przy obecnej ul. Chlebnickiej 2 (siedziba Gdańskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuki).
Wzmiankowana po raz pierwszy w 1350. Od początku uważana za najważniejszą ze szkół w mieście. Początkowo nauczano w niej śpiewu kościelnego (nauczycielem był dzwonnik) i liturgii. Wyższy poziom organizacji osiągnęła przed 1383, kiedy wzmiankowano jej pierwszego rektora Johanna Trutenow. O obsadzie stanowisk w szkole decydowali Krzyżacy, do których należał patronat nad kościołem NMP, w 1427 – mocą specjalnego przywileju wielkiego mistrza Paula von Russdorfa – nadawanie nominacji przeszło na Radę Miejską. W 1434 rektorem był mistrz (magister) Stefan, w 1444 mistrz Konrad Bock.
Od czasów rektora Valentinusa Schrecka (1569 – 1603) szkoła funkcjonowała w systemie pięcioklasowym. W 1581 wybudowano w dotychczasowym miejscu nowy budynek szkoły, uroczyście otwarty 5 I 1582, mowę wygłoszoną z tej okazji przez Valentinusa Schrecka władze miasta nakazały upublicznić specjalnym drukiem. W 1592 utworzono w szkole (jako pierwszą w Gdańsku) tzw. Pauperklasse (klasę dla ubogich uczniów). W początku XVII wieku do szkoły uczęszczało (według obliczeń rektora Gimnazjum Akademickiego Jakoba Fabriciusa) około 200 uczniów. Największy rozkwit szkoły nastąpił za czasów rektora Jakoba Zetzke (1648–1671) i Johanna Krieg’a (1680–1707). Wzrost liczby uczniów wymusił w latach 1651/1652 zastąpienie dotychczasowego budynku kolejnym nowym, większym, zaprojektowanym przez budowniczego miejskiego Hansa Schumachera. Nowa siedziba składała się z dwóch szerokich, trójkondygnacyjnych budynków, rozdzielonych dziedzińcem. Na czas budowy zajęcia szkolne do domu cechu krawców przy ul. św. Ducha 107 (po 1945: 63/67). Główne wejście znajdowało się od ul. Podkramarskiej, boczne od strony kościoła NMP.
Nauczyciele i uczniowie brali udział w życiu kulturalnym Gdańska, np. w lutym 1601 uczniowie zaprezentowali łacińską sztukę Wolfganga Waldunga Orestses (opartą na tragediach Sofoklesa, Eurypidesa i Seneki), 18 II 1646 z okazji pobytu w Gdańsku polskiej królowej Ludwiki Marii Gonzagi wystawiono sztukę w języku łacińskim, napisaną przez konrektora Jacoba Zetzkiusa.
W XVIII i na poczatku XIX wieku, tak jak i inne gdańskie szkoły, przeżywała trudności wynikające z pograszającej się sytuacji ekonomicznej Gdańska: spadła liczba uczniów, zmniejszono ilość klas. W początkach I Wolnego Miasta Gdańska, w 1 połowie 1807, siedzibę szkoły zarekwirowano na potrzeby szpitala dla rannych żołnierzy pruskich, zajęcia odbywały się wówczas w pomieszczeniach prywatnych. Pięcioklasowy system nauczania przywrócono dopiero za czasow rektora Georg Wilhelm Cosack (1807–1809). Za czasów jego następcy, Theodora Friedricha Kniewela (1810–1817) rozszerzono program nauczania, wprowadzono cztery godziny greki w klasach najwyższych (secunda, prima), we wszystkich klasach matematykę, geografię i historię. 10 XI 1817 (w dniu urodzin Marcina Lutra) połączona z Gimnazjum Akademickim, tworząc Gimnazjum Miejskie. Uroczystości odbyły się w Ratuszu Głównego Miasta, towarzyszyła jej specjalnie opracowana przez Kniewela kantata, z tekstem Abrahama Friedricha Blecha, wykonana w dwóch cześciach, na początku uroczystości i przed ich zakończeniem.
W 1827 wykryto zagrażające bezpieczeństwu pęknięcia ścian, zajęcia przeniesiono w latach 1827–1832 do wynajętych sal w domach przy Langgasse 25 (ul. Długa), następnie nr 35, Jopengasse (ul. Piwna) i do domu rektora (ul. Szewska 2), aż wreszcie w 1837 do nowego gmachu Gimnazjum Miejskiego przy Lastadii. Grożące zawaleniem pomieszczenia wykorzystywano od 1827 na wojskowe warsztaty, w 1830 rozebrano budynek tylny, frontowy, przy Podkramarskiej 4, z kolumnową aulą na I piętrze, wykorzystywany jako szkoła dla pauperów, przetrwał do 1945.
| 1539–1540 | Andreas Aurifaber |
| 1545 | Tesmarus Alebeke |
| 1551 | Ignatius Schulz |
| 1553 | Andreas Menius |
| 1557–1565 | Martin Pretor (Praetorius) |
| 1566–1569 | Michael Hecht |
| 1569–1602 | Valentinus Schreck |
| 1603–1629 | Johann Martinus (Martini) (zm. w marcu 1629, w wieku 71 lat), pochodził z Koszalina, w szkole początkowo konrektor, na stanowisko rektora wprowadzony 30 I 1603 przez sekretarza miejskiego Hermanna Fredera, żonaty był z Catheriną, córką pastora kościoła św. Piotra i Pawła Adriana Pauli (1548–1611) |
| 1629–1648 | Nicolaus Rudovius (1571 Havelberg, Brandenburgia – 7 V 1648 Gdańsk), w czerwcu 1595 zapisany został do gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, od 1601 nauczyciel (Collega) w szkole mariackiej, od 163 konrektor |
| 1648–1671 | Jakob Zetzkius |
| 1672–1678 | Friedrich Wagner (zm. 1681, w wieku 72 lat), pochodził z Papenbergu w Dolnej Saksonii lub z miasta Pirna koło Drezna, poprzednio od 1644 rektor szkoły w Malborku, od 1651 tutaj konrektor, w 1679 decyzją przełożonych przeszedł w stanu spoczynku |
| 1678–1707 | Johann Krieg |
| 1707–1738 | Daniel Kolb |
| 1738–1755 | Bernhard Ludolph Kemna (20 VIII 1712 Lüneburg – 11 II 1758 Danzig), po studiach w Lipsku rektor szkoły mariackiej, od 1755 do śmierci diakon (drugi pastor) w kościele św. Barbary |
| 1756–1761 | Johann Gerber |
| 1762–1770 | Michael Mündel, poprzednio konrektor |
| 1771–1780 | Samuel Friedrich Unselt |
| 1780–1786 | Samuel Gottlieb Weickhmann |
| 1786–1792 | Heinrich Eduard Höchster |
| 1793 | Michael Baumann |
| 1795–1804 | Johann Jakob Czolbe |
| 1806 | Gottfried Heinrich Pobowski (1773 Gdańsk – 1833 Gdańsk), syn pastora Carla Gottfrieda Pobowskiego |
| 1807–1809 | Georg Wilhelm Cosack |
| 1810–1817 | Theodor Friedrich Kniewel |
