SZPITALE, DOMY OPIEKI DO KOŃCA XVIII WIEKU

Z Encyklopedia Gdańska
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania

< Poprzednie Następne >
Lazaret, Der Stadt Dantzigk…, 1687

SZPITALE, DOMY OPIEKI DO KOŃCA XVIII WIEKU. Stacjonarne zakłady opieki, początkowo nad ubogimi, starymi, chorymi, pielgrzymami i podróżnymi, dziećmi. W średniowieczu powstawały głównie na obrzeżach Głównego, Starego i Młodego Miasta. Początkowo wymagały legitymizacji Kościoła. Po reformacji (1525) doszło do oddzielenia szpitali od prawa kościelnego i podporządkowania prawu świeckiemu (prywatnemu, w mniejszym stopniu karnemu).

Do 1454 szpitale gdańskie podlegały zakonowi krzyżackiemu (wyjątek szpital św. Ducha po 1382), po 1454 – Radzie Miejskiej. Najwięcej szpitali założono w XV wieku, w okresie późniejszym aktywność Rady Miejskiej w tym zakresie była niewielka. Początkowo zarządzali szpitalami prowizorzy (Vorsteher) lub pojedynczy zarządzający, tzw. szpitalnicy (Spitler). Z powodu nadużyć tych ostatnich, po 1545 bezpośrednią władzę nad każdym szpitalem sprawowało 3-8 prowizorów, nadzorowanych przez panów szpitalnych, powoływanych przez Radę Miejską. Prowizorom podlegał zarządca (Hofmeister), temu niższy personel: szafarz (Speisevater), szafarka (Speisemutter), pisarz-księgowy (Buchhalter, Amtsschreiber), opiekunka(i) chorych (Krankenmutter, Siegmägde), pachołek koszowy (Korbknecht), pachołek urzędu aprowizacji (Speiseknecht), woźnica (Fuhrknecht), odźwierny (Torschließer), piekarz (Becker), świniarek (Schweinhirt), kantor przyszpitalnej świątyni (Vorsinger), kalikant (Calcant), grabarz (Totengräber), dzwonnik (Glöckner), a w instytucjach opiekujących się dziećmi – nauczyciel (Lehrer). Oprócz ubogich przyjmowały także odpłatnie (za tzw. wkupne, Einkaufsgeld) ludzi starych i samotnych, w celu zapewnienia im dożywotniej opieki (prebendariusze). Zjawisko to budziło wątpliwości moralne (zajmowanie miejsc przeznaczonych z założenia dla ubogich), ale próby wyeliminowania takich praktyk, podejmowane od reformacji, okazały się nieskuteczne, ponieważ szpitale osiągały dzięki nim znaczne dochody. Działania medyczne ograniczano do doraźnych interwencji.

Do szpitali wykonujących zabiegi medyczne należały lazaret i Szpital na Zapleczu, tamże pracował stały personel medyczny: cyrulik (Barbier) i lekarz, istniał rozbudowany system opiekunek chorych, od 1755 działała w lazarecie apteka. Liczba pacjentów szpitali do XVII wieku pozostaje nieznana, w XVII–XVIII wahała się od 36 ( szpital Wszystkich Bożych Aniołów) do 481 (lazaret). W latach 1692–1793 przebywało rocznie w szpitalach od 734 do 1078 osób (bez pensjonariuszy domu dziecka).

Wzrost liczby pacjentów pod koniec XVIII wieku oraz problemy polityczno-finansowe Gdańska spowodowały zubożenie fundacji i w początku XIX wieku ograniczenie lub zawieszenie funkcjonowania niektórych. Działalność finansowa fundacji szpitalnej polegała na: 1) wydzierżawianiu nieruchomości należących do szpitala, 2) sprzedaży bądź wydzierżawianiu nieruchomości przekazanych przez prebendariuszy, 3) lokowaniu uzyskanych pieniędzy w nieruchomościach, 4) zabezpieczaniu pieniędzy na obligacjach kas miejskich ( kamlaria, kasa funduszy posiłkowych), 5) udzielaniu pożyczek pod zastaw hipoteczny, 6) sprzedaży mienia po zmarłych pensjonariuszach, 7) organizowaniu zbiórek pieniędzy (puszka przyszpitalna lub kościelna, działalność pachołka koszowego). Początkowo szpitale finansowano dzięki nadaniom zakonu krzyżackiego i legatom testamentowym (zwłaszcza u schyłku XV wieku). Po 1454 do działań wspomagających przez Radę Miejską należało m.in. zwalnianie z podatków, zezwalanie na nieodpłatne użytkowanie gruntów miejskich, na kwestowanie w mieście, a pod koniec XVIII wieku – wobec kryzysu finansów publicznych – także obowiązkowe opodatkowanie obywateli Gdańska.

Niektóre szpitale (lazaret, Dom Dobroczynności, dom dziecka) pełniły od XVII wieku również funkcje domów pracy (manufaktury włókiennicze). W XIX wieku szpitale powstałe w średniowieczu pełniły funkcję przytułków, poza lazaretem przeznaczonym odtąd wyłącznie do diagnostyki i leczenia chorych (tzw. proces medykalizacji). ASZ

Szpitale powstałe do 1793
Nazwa szpitala Data erygowania Data zakończenia działalności Przeznaczenie
Szpital św. Ducha
(Heiligen-Geist-Hospital)
przed 1333 1945 dla ubogich, starych i chorych
Szpital św. Gertrudy
(St. Gertruden-Hospital)
przed 1342 1945 początkowo dla pielgrzymów, potem dla ubogich, starych i chorych
Szpital Wszystkich Aniołów Bożych
(Hospital Aller Gottes Engel oder St. Michael-Hospital)
około 1370 1945 dla ubogich, starych i chorych
Szpital św. Jerzego
(St. George-Hospital)
przed 1355 połowa XV wieku (połączony ze szpitalem Wszystkich Aniołów Bożych) dla trędowatych, następnie dla ubogich, starych i chorych
Szpital Bożego Ciała
(Heiligen-Leichnam-Hospital)
przed 1380 1945 początkowo dla trędowatych, potem dla ubogich, starych i chorych
Szpital św. Barbary
(St. Barbara-Hospital)
1385–1387 (?) 1945 dla ubogich, starych i chorych
Szpital św. Elżbiety
(St. Elisabeth-Hospital)
1394 1945 dla ubogich, starych i chorych
Szpital św. Jakuba
(St. Jakobs-Hospital)
1414 1945 dla ubogich, starych i chorych członków gildii szyprów
Szpital św. Rocha
(St. Rochus-Hospital)
przed 1435 połowa XV wieku dla chorych zakaźnie
Dom dla Chorych Zakaźnie
(Pestilenzhaus)
1454 2. połowa XVII wieku dla chorych zakaźnie
Lazaret
(Lazaret oder Pockenhaus)
przed 1492 od 1911 jako Szpital Miejski, od 1935 jako Akademia Medycyny Praktycznej, od 1945 jako Akademia Lekarska, następnie Akademia Medyczna, obecnie Gdański Uniwersytet Medyczny początkowo dla chorych zakaźnie, od XVI wieku dla ubogich i starych, dla chorych wewnętrznie, chorych zewnętrznie, chorych umysłowo, także jako sierociniec; po 1802 szpital miejski, bez funkcji przytułku
Szpital na Zapleczu
(Hinterspital)
połowa XVI wieku (?) 1688 dla ubogich, starych, potem zwłaszcza dla chorych
Dom Dziecka
(Kinderhaus)
1541 1945 sierociniec
Szpital bonifratrów
(Hospital der Barmherzigen Brüder)
1646 1807 dla ubogich, starych i chorych
Dom dla chorych zakaźnie na Dolnym Mieście
(Pestilenzhaus)
połowa XVII wieku  ? dla chorych zakaźnie
Dom Dobroczynności
(Spendhaus)
1699 1945 dom pracy i sierociniec
Fundacja Barbary Renner
(Renner-Barbara-Stift)
1724 1945 dla ubogich wdów po kupcach
Instytut Ubogich
(Armeninstitut)
1788 1945 dom pracy
ASZ
⇦ WRÓĆ
Osobiste
Przestrzenie nazw

Warianty
Widok
Działania