ROGACZEWSKI FRANCISZEK, ksiądz, działacz gdańskiej Polonii, patron ulicy
| < Poprzednie | Następne > |
FRANCISZEK ROGACZEWSKI (23 XII 1892 Lipinki, pow. Świecie – 11 I 1940, Stutthof), proboszcz kościoła Chrystusa Króla, błogosławiony, patron gdańskiej ulicy. Syn mistrza rzeźnickiego Leonarda (1860 – 15 VIII 1921 Lubichowo) i Anny z domu Laskowskiej (1873 – 1 V 1922), starszy brat m.in. Wiktorii. Szkołę powszechną ukończył w Lubichowie, do którego jego rodzice przenieśli się w 1894, uczęszczał w latach 1905–1910 do progimnazjum w Pelplinie (Collegium Marianum), maturę uzyskał w 1913 w Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika w Chełmnie. Od 1913 studiował w seminarium w Pelplinie, podczas I wojny światowej przez rok był sanitariuszem w armii niemieckiej, w szpitalach w Starogardzie, Kwidzynie i Olsztynie. Od 10 XII 1916 subdiakon, od 22 VII 1917 diakon, 16 III 1918 przyjął święcenia kapłańskie. W latach 1918-1920 wikary w Nowym Mieście Lubawskim, gdzie m.in. był współzałożycielem w marcu 1919 Towarzystwa Katolickiej Młodzieży (następnie Klub Sportowy Drwęca), którego był pierwszym prezesem.
Skierowany do Gdańska, od 2 IV 1920 wikary w kościele Najświętszego Serca Jezusowego we Wrzeszczu, od 28 IV 1927 do 3 VIII 1928 wikary w kościele św. Brygidy, od 4 VIII 1928 do 30 I 1930 początkowo drugi, następnie pierwszy wikary w kościele św. Józefa. W chwili powstania II Wolnego Miasta Gdańska (II WMG) przyjął obywatelstwo polskie, od 1927 posiadał obywatelstwo II WMG.
Typ społecznika, działał w polskich organizacjach religijno-społecznych w Gdańsku. Był m.in. w 1923 moderatorem założonej wówczas gdańskiej Sodalicji Mariańskiej, od 1925 prezesem Towarzystwa Śpiewu Kościelnego „Cecylia” w Gdańsku, członkiem-założycielem i prezesem zawiązanego 28 III 1928 Polskiego Towarzystwa Budowy Kościoła Chrystusa Króla w Gdańsku, działał w Towarzystwie Ludowym "Jedność", Towarzystwie św. Zyty (skupiającym głównie polskie dziewczęta i kobiety zatrudnione jako pomoce domowe u niemieckich rodzin), należał do Zarządu Ligi Katolickiej, powołanej 15 XI 1925 i skupiającej inteligencję polską, od 1929 do 1939 był wiceprezesem Macierzy Szkolnej w Gdańsku, od 1934 do 1939 był prezesem Centralnego Komitetu Katolików Polaków Diecezji Gdańskiej.
Od 1 kwietnia do 3 lipca 1927 i od 4 lutego do 30 kwietnia 1930 prefekt w Gimnazjum Polskim, w 1936 w polskich szkołach handlowych. Do 1933 działał w Gminie Polskiej, w jej ramach powołał Komisję Kulturalno-Kościelną, członek Zarządu Gminy Polskiej Związku Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku. Od 1934 do 1938 organizator corocznych pielgrzymek gdańskiej Polonii do sanktuarium w Świętym Wojciechu. W 1938 zorganizował pielgrzymkę do Rzymu, w tym samym roku i w maju 1939 pielgrzymki do Częstochowy.
Od 31 I 1930, z nominacji biskupa gdańskiego Edwarda O’Rourke, proboszcz tytularny planowanego kościoła Chrystusa Króla, którego budowa (od 1928) i uroczyste poświęcenie (30 X 1932) dokonało się z jego inicjatywy. Inicjator utworzenia polskich parafii personalnych – w styczniu 1935 wręczył memoriał w tej sprawie papieżowi Piusowi XI. 7 X 1937 mianowany przez biskupa gdańskiego Carla Spletta proboszczem parafii personalnej Chrystusa Króla; 13 X 1938, w wyniku nacisków gdańskich władz, biskup odwołał ten dekret. Od 1930 etatowy kapelan przy Dyrekcji Kolei w Gdańsku, po jej przeniesieniu do Torunia przy Biurze PKP i Polskich Pocztowców w Gdańsku.
Aresztowany 1 IX 1939 wraz ze swoim wikariuszem, ks. Alfonsem Muzalewskim, więziony w Victoriaschule, następnie osadzony w obozie Stutthof, torturowany pod zarzutem ukrywania broni w kościele Chrystusa Króla, rozstrzelany z grupą Polaków w lesie obok obozu. Szczątki odkryto w 1979 w zbiorowej mogile około 1,5 km od obozu, wraz z innymi ekshumowane i złożone w relikwiarzu Pomnika w Sztutowie.
Podczas mszy odprawionej 13 VI 1999 przez papieża Jana Pawła II w Warszawie zaliczony do błogosławionych Kościoła, w grupie 108 męczenników II wojny światowej (zob. ks. Józef Paner). Od 1945 patron ulicy w Gdańsku- Śródmieściu. 11 X 1959 na murze kościoła Chrystusa Króla odsłonięto poświęconą mu tablicę, po zaliczeniu do kręgu błogosławionych, w 2001 kolejną. Jego nazwisko widnieje na tablicy pamiątkowej polskich nauczycieli zamordowanych i zmarłych podczas II wojny światowej z Wolnego Miasta Gdańska przy ul. Wałowej 21. Jego imię 20 VI 2017 otrzymał gdański tramwaj typ Alstom Citadis 100 nr 1002. 11 XII 2019 przy kościele Chrystusa Króla odsłonięto jego pomnik, 14 V 2022 tamże poświęconą mu tablicę pamiątkową, 21 VI 2023 odsłonięto poświęcony mu pomnik w Nowym Mieście Lubawskim.
Bibliografia:
Drzycimski Andrzej, Franciszek Rogaczewski, w: Działacze polscy i przedstawiciele RP w Wolnym Mieście Gdańsku, Gdańsk 1974, s. 222-231.
Janik Bernard, Życiorysy pracowników Gimnazjum Polskiego w Gdańsku, w: Gimnazjum Polskie Macierzy Szkolnej w Gdańsku 1922–1939. Księga pamiątkowa, Gdańsk 1976, s. 185-186.
Kwiecień Maciej, Ks. Franciszek Rogaczewski, w: tegoż, Leksykon kapłanów wyświęconych w latach 1869-1945 pracujących w diecezji gdańskiej, Gdańsk 2014, s. 47.
Mikos Stanisław, Rogaczewski Franciszek, w: Polski Słownik Biograficzny, 31, 1988, s. 384-386.
Mikos Stanisław, Rogaczewski Franciszek, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 4, Gdańsk 1997, s. 73-74.
Sroczyńska-Wyczańska Krystyna, Nauczyciele Gimnazjum, w: Gimnazjum Polskie Macierzy Szkolnej w Gdańsku 1922–1939. Księga pamiątkowa, Wrocław 1989, s. 314.
