ROGACZEWSKI FRANCISZEK, ksiądz, działacz gdańskiej Polonii, patron ulicy
| < Poprzednie | Następne > |
FRANCISZEK ROGACZEWSKI (23 XII 1892 Lipinki, pow. Świecie – 11 I 1940, Stutthof), proboszcz ► kościoła Chrystusa Króla, błogosławiony, patron gdańskiej ulicy. Syn mistrza rzeźnickiego Leonarda (1860 – 15 VIII 1921 Lubichowo) i Anny z domu Laskowskiej (1873 – 1 V 1922), starszy brat m.in. Wiktorii. Szkołę powszechną ukończył w Lubichowie, do którego jego rodzice przenieśli się w 1894, uczęszczał w latach 1905–1910 do progimnazjum w Pelplinie (Collegium Marianum), maturę uzyskał w 1913 w Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika w Chełmnie. Od 1913 studiował w seminarium w Pelplinie, podczas I wojny światowej przez rok był sanitariuszem w armii niemieckiej, w szpitalach w Starogardzie, Kwidzynie i Olsztynie. Od 10 XII 1916 subdiakon, od 22 VII 1917 diakon, 16 III 1918 przyjął święcenia kapłańskie. W latach 1918-1920 wikary w Nowym Mieście Lubawskim, gdzie m.in. był współzałożycielem w marcu 1919 Towarzystwa Katolickiej Młodzieży (następnie Klub Sportowy Drwęca), którego był pierwszym prezesem.
Skierowany do Gdańska, od 2 IV 1920 wikary w ► kościele Najświętszego Serca Jezusowego we ► Wrzeszczu, od 28 IV 1927 do 3 VIII 1928 wikary w ► kościele św. Brygidy, od 4 VIII 1928 do 30 I 1930 początkowo drugi, następnie pierwszy wikary w ► kościele św. Józefa. W chwili powstania ► II Wolnego Miasta Gdańska (II WMG) przyjął obywatelstwo polskie, od 1927 posiadał ► obywatelstwo II WMG.
Typ społecznika, działał w polskich organizacjach religijno-społecznych w Gdańsku. Był m.in. w 1923 moderatorem założonej wówczas gdańskiej Sodalicji Mariańskiej, od 1925 prezesem Towarzystwa Śpiewu Kościelnego „Cecylia” w Gdańsku, członkiem-założycielem i prezesem zawiązanego 28 III 1928 Polskiego Towarzystwa Budowy Kościoła Chrystusa Króla w Gdańsku, działał w Towarzystwie Ludowym "Jedność", Towarzystwie św. Zyty (skupiającym głównie polskie dziewczęta i kobiety zatrudnione jako pomoce domowe u niemieckich rodzin), należał do Zarządu Ligi Katolickiej, powołanej 15 XI 1925 i skupiającej inteligencję polską, od 1929 do 1939 był wiceprezesem Macierzy Szkolnej w Gdańsku, od 1934 do 1939 był prezesem Centralnego Komitetu Katolików Polaków ► Diecezji Gdańskiej.
Od 1 kwietnia do 3 lipca 1927 i od 4 lutego do 30 kwietnia 1930 prefekt w ► Gimnazjum Polskim, w 1936 w ► polskich szkołach handlowych. Do 1933 działał w ► Gminie Polskiej, w jej ramach powołał Komisję Kulturalno-Kościelną, członek Zarządu ► Gminy Polskiej Związku Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku. Od 1934 do 1938 organizator corocznych pielgrzymek gdańskiej Polonii do sanktuarium w ► Świętym Wojciechu. W 1938 zorganizował pielgrzymkę do Rzymu, w tym samym roku i w maju 1939 pielgrzymki do Częstochowy.
Od 31 I 1930, z nominacji biskupa gdańskiego ► Edwarda O’Rourke, proboszcz tytularny planowanego kościoła Chrystusa Króla, którego budowa (od 1928) i uroczyste poświęcenie (30 X 1932) dokonało się z jego inicjatywy. Inicjator utworzenia polskich parafii personalnych – w styczniu 1935 wręczył memoriał w tej sprawie papieżowi Piusowi XI. 7 X 1937 mianowany przez biskupa gdańskiego ► Carla Spletta proboszczem parafii personalnej Chrystusa Króla; 13 X 1938, w wyniku nacisków gdańskich władz, biskup odwołał ten dekret. Od 1930 etatowy kapelan przy ► Dyrekcji Kolei w Gdańsku, po jej przeniesieniu do Torunia przy Biurze PKP i Polskich Pocztowców w Gdańsku.
Aresztowany 1 IX 1939 wraz ze swoim wikariuszem, ks. Alfonsem Muzalewskim, więziony w ► Victoriaschule, następnie osadzony w ► obozie Stutthof, torturowany pod zarzutem ukrywania broni w kościele Chrystusa Króla, rozstrzelany z grupą Polaków w lesie obok obozu. Szczątki odkryto w 1979 w zbiorowej mogile około 1,5 km od obozu, wraz z innymi ekshumowane i złożone w relikwiarzu Pomnika w Sztutowie.
Podczas mszy odprawionej 13 VI 1999 przez papieża Jana Pawła II w Warszawie zaliczony do błogosławionych Kościoła, w grupie 108 męczenników II wojny światowej (zob. ► ks. Józef Paner). Od 1945 patron ulicy w Gdańsku-► Śródmieściu. 11 X 1959 na murze kościoła Chrystusa Króla odsłonięto poświęconą mu tablicę, po zaliczeniu do kręgu błogosławionych, w 2001 kolejną. Jego nazwisko widnieje na tablicy pamiątkowej ►polskich nauczycieli zamordowanych i zmarłych podczas II wojny światowej z Wolnego Miasta Gdańska przy ul. Wałowej 21. Jego imię 20 VI 2017 otrzymał gdański tramwaj typ Alstom Citadis 100 nr 1002. 11 XII 2019 przy kościele Chrystusa Króla odsłonięto jego ► pomnik, 14 V 2022 tamże poświęconą mu tablicę pamiątkową, 21 VI 2023 odsłonięto poświęcony mu pomnik w Nowym Mieście Lubawskim.
Bibliografia:
Drzycimski Andrzej, Franciszek Rogaczewski, w: Działacze polscy i przedstawiciele RP w Wolnym Mieście Gdańsku, Gdańsk 1974, s. 222-231.
Janik Bernard, Życiorysy pracowników Gimnazjum Polskiego w Gdańsku, w: Gimnazjum Polskie Macierzy Szkolnej w Gdańsku 1922–1939. Księga pamiątkowa, Gdańsk 1976, s. 185-186.
Kwiecień Maciej, Ks. Franciszek Rogaczewski, w: tegoż, Leksykon kapłanów wyświęconych w latach 1869-1945 pracujących w diecezji gdańskiej, Gdańsk 2014, s. 47.
Mikos Stanisław, Rogaczewski Franciszek, w: Polski Słownik Biograficzny, 31, 1988, s. 384-386.
Mikos Stanisław, Rogaczewski Franciszek, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 4, Gdańsk 1997, s. 73-74.
Sroczyńska-Wyczańska Krystyna, Nauczyciele Gimnazjum, w: Gimnazjum Polskie Macierzy Szkolnej w Gdańsku 1922–1939. Księga pamiątkowa, Wrocław 1989, s. 314.
