POLAK TADEUSZ CZESŁAW, historyk sztuki, konserwator, patron placu
| < Poprzednie | Następne > |
TADEUSZ CZESŁAW POLAK (1 XII 1927 Łopuszno koło Nowogródka – 25 XI 2001 Warszawa), historyk sztuki, konserwator, architekt, urbanista. Syn Zofii z domu Siedleckiej (1904–1986) i Wawrzyńca (1900–1974) ochotnika-legionisty, podoficera KOP-u (Korpus Ochrony Pogranicza), od 1930 policjanta, wywiezionego na Syberię, następnie w Armii Andersa, uczestnika bitwy o Monte Casino. Młodszy brat Edmunda (ur. 1924), żołnierza wileńskiej Armii Krajowej (AK), uciekiniera z zesłania do Kaługi, żołnierza Wojska Polskiego, w szeregach którego dotarł w 1945 do Berlina.
Do 1939 ukończył sześć klas szkoły powszechnej w Zabrzeziu, tamże wstąpił w 1938 do drużyny harcerskiej im. Stefana Czarnieckiego. Klasę siódmą ukończył w szkole radzieckiej w 1940. Mieszkał z matką u jej rodziny w Gaju w Nowogródzkiem, następnie w pobliskiej Nowojelni był uczniem w kolejowych warsztatach ślusarskich. W czasie ewakuacji zakładów w 1944 zbiegł, zamieszkał u rodziny w Radomiu i Ostrówku. Od sierpnia do listopada 1944 żołnierz AK (ps. Jarzębina) w Górach Świętokrzyskich w oddziałach Szarego, Jędrusia, Zawiszy.
W Gdańsku od lipca 1945, pracował jako uczeń ślusarski w Elektrowni Gdańskiej, zdał eksternistycznie maturę po nauce wieczorowej w ► III Liceum Ogólnokształcącym w 1946, w Gdańskich Technicznych Zakładach Naukowych (► Centrum Kształcenia Ustawicznego) zdobył tytuł technika budownictwa, od 1949 studiował na Wydziale Budownictwa Lądowego ► Politechniki Gdańskiej (Wieczorowa Szkoła Inżynierska PG). Od 1952 pracował w gdańskim oddziale ► Przedsiębiorstwa Państwowe Pracownie Konserwacji Zabytków. Zaangażowany w ruch harcerski (między innymi od 1946 był członkiem Komendy Hufca Harcerskiego Gdańsk-Wrzeszcz), po przekształceniu Związku Harcerstwa Polskiego (ZHP) w Organizację Harcerską Związku Młodzieży Polskiej założył w 1949 tajną organizację harcerską Szczerb, działającą w Gdańsku, Bydgoszczy i Lublinie. Aresztowany 4 XII 1953, więziony w Sztumie, na wolności od 1955 w wyniku obniżenia wyroku ogólnopolską amnestią, ukończył studia za specjalnym zezwoleniem Ministra Nauki. Nadal angażował się w ruch harcerski, po przemianach z 1956 był między innymi (1957–1958) komendantem Hufca ZHP Gdańsk-Śródmieście.
Po 1957 dyrektor oddziału gdańskiego Przedsiębiorstwa Państwowego Pracownie Konserwacji Zabytków. Od 1962 członek PZPR. Zasłużony przy odbudowie Gdańska, kierował między innymi odbudową ► Wielkiego Żurawia, ► Wielkiego Młyna, ► kościoła św. Katarzyny, kierował budową ► kina Leningrad (później Neptun; ► kina). Inicjator powołania Domu Harcerza w odbudowanym ► Dworze Miejskim (otwartego 15 XI 1970). Inicjator prac konserwatorskich na zamkach w Malborku i Słupsku oraz na Wzgórzu Katedralnym we Fromborku.
Od 1965 dyrektor naczelny Przedsiębiorstwa Pracowni Konserwacji Zabytków w Warszawie, między innymi odpowiadał za zakończenie prac przy Zamku Królewskim w Warszawie. Pod jego kierunkiem z ramienia UNESCO prowadzono prace konserwatorskie w Srebrnej Pagodzie w Kambodży i w świątyni Hatszepsut w Egipcie, powołano 14 misji archeologiczno-konserwatorskich, między innymi na Półwyspie Indochińskim, Karaibach i w Afryce Północnej, a przedsiębiorstwo PKZ rozrosło się prawie do 12 000 pracowników. Od połowy lat 70-ych przez niemal dwadzieścia lat nadzorował prace misji archeologicznej w ruinach średniowiecznej twierdzy Markovi Kuli w Prilepie (Macedonia Północna).
W 1976 doktor, 1987 doktor habilitowany, 1994 profesor nadzwyczajny (tytularny), 1996 profesor zwyczajny. Od 1990 kierownik Katedry Architektury i Ochrony Budowli Zabytkowych na Politechnice Świętokrzyskiej w Kielcach. Od 1988 prezes Zarządu Fundacji Kultury Polskiej, która realizowała konserwacje polskich zabytków na Litwie, Ukrainie i Białorusi, m.in. zabytkowych nagrobków na Cmentarz Łyczakowskim we Lwowie i na wileńskiej Rossie, mauzoleum rodzinnego Fredrów w Rudkach koło Lwowa, obrazów barokowych z fary nowogródzkiej, sprowadziła też do kraju prochy króla Stanisława Augusta.
W latach 1988-1990 członek Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Od 1994 pełnomocnik rządu Rzeczypospolitej Polskiej do spraw polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą, w okresie 1994–1997 podsekretarz w Ministerstwie Kultury i Sztuki. Inicjator powołania Muzeum Harcerstwa, pierwszy przewodniczący jego Rady Programowej w 2001.
Autor publikacji poświęconych zabytkom, zwłaszcza polskim na Kresach Wschodnich, także Wspomnień z odbudowy Gdańska (1977). W Gdańsku jego imieniem nazwano placyk przed Domem Harcerza przy ul. Ogarnej i ul. Za Murami, żona (od 1952) Krystyna z domu Kmiecik (ur. 1929), nauczycielka historii, oraz córki Anna (ur. 1953), po mężu Wieczorek, ekonometrystka, Beata (ur. 1956), po mężu Pela, konserwatorka dzieł sztuki i Katarzyna (ur. 1960), po mężu Maciejewska, lekarka, odsłoniły 9 XI 2002 na murze Domu Harcerza poświęconą mu tablicę pamiątkową. Odznaczony m. in. Krzyżem Komandorskim (1999) i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Za Zasługi dla ZHP z Rozetą i Mieczami (1996), Krzyżem Więźnia Politycznego (1997). W 1990 otrzymał wyróżnienie Europa-Preise fűr
Denkmalpflege, w 1998 dyplom uznania za zasługi dla Światowego Związku Żołnierzy AK. Pochowany na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie.
