POLAK TADEUSZ CZESŁAW, historyk sztuki, konserwator, patron placu
| < Poprzednie | Następne > |
TADEUSZ CZESŁAW POLAK (1 XII 1927 Łopuszno koło Nowogródka – 25 XI 2001 Warszawa), historyk sztuki, konserwator, architekt, urbanista. Syn Zofii z domu Siedleckiej (1904–1986) i Wawrzyńca (1900–1974) ochotnika-legionisty, podoficera KOP-u (Korpus Ochrony Pogranicza), od 1930 policjanta, wywiezionego na Syberię, następnie w Armii Andersa, uczestnika bitwy o Monte Casino. Młodszy brat Edmunda (ur. 1924), żołnierza wileńskiej Armii Krajowej (AK), uciekiniera z zesłania do Kaługi, żołnierza Wojska Polskiego, w szeregach którego dotarł w 1945 do Berlina.
Do 1939 ukończył sześć klas szkoły powszechnej w Zabrzeziu, tamże wstąpił w 1938 do drużyny harcerskiej im. Stefana Czarnieckiego. Klasę siódmą ukończył w szkole radzieckiej w 1940. Mieszkał z matką u jej rodziny w Gaju w Nowogródzkiem, następnie w pobliskiej Nowojelni był uczniem w kolejowych warsztatach ślusarskich. W czasie ewakuacji zakładów w 1944 zbiegł, zamieszkał u rodziny w Radomiu i Ostrówku. Od sierpnia do listopada 1944 żołnierz AK (ps. Jarzębina) w Górach Świętokrzyskich w oddziałach Szarego, Jędrusia, Zawiszy.
W Gdańsku od lipca 1945, pracował jako uczeń ślusarski w Elektrowni Gdańskiej, zdał eksternistycznie maturę po nauce wieczorowej w III Liceum Ogólnokształcącym w 1946, w Gdańskich Technicznych Zakładach Naukowych ( Centrum Kształcenia Ustawicznego) zdobył tytuł technika budownictwa, od 1949 studiował na Wydziale Budownictwa Lądowego Politechniki Gdańskiej (Wieczorowa Szkoła Inżynierska PG). Od 1952 pracował w gdańskim oddziale Przedsiębiorstwa Państwowe Pracownie Konserwacji Zabytków. Zaangażowany w ruch harcerski (między innymi od 1946 był członkiem Komendy Hufca Harcerskiego Gdańsk-Wrzeszcz), po przekształceniu Związku Harcerstwa Polskiego (ZHP) w Organizację Harcerską Związku Młodzieży Polskiej założył w 1949 tajną organizację harcerską Szczerb, działającą w Gdańsku, Bydgoszczy i Lublinie. Aresztowany 4 XII 1953, więziony w Sztumie, na wolności od 1955 w wyniku obniżenia wyroku ogólnopolską amnestią, ukończył studia za specjalnym zezwoleniem Ministra Nauki. Nadal angażował się w ruch harcerski, po przemianach z 1956 był między innymi (1957–1958) komendantem Hufca ZHP Gdańsk-Śródmieście.
Po 1957 dyrektor oddziału gdańskiego Przedsiębiorstwa Państwowego Pracownie Konserwacji Zabytków. Od 1962 członek PZPR. Zasłużony przy odbudowie Gdańska, kierował między innymi odbudową Wielkiego Żurawia, Wielkiego Młyna, kościoła św. Katarzyny, kierował budową kina Leningrad (później Neptun; kina). Inicjator powołania Domu Harcerza w odbudowanym Dworze Miejskim (otwartego 15 XI 1970). Inicjator prac konserwatorskich na zamkach w Malborku i Słupsku oraz na Wzgórzu Katedralnym we Fromborku.
Od 1965 dyrektor naczelny Przedsiębiorstwa Pracowni Konserwacji Zabytków w Warszawie, między innymi odpowiadał za zakończenie prac przy Zamku Królewskim w Warszawie. Pod jego kierunkiem z ramienia UNESCO prowadzono prace konserwatorskie w Srebrnej Pagodzie w Kambodży i w świątyni Hatszepsut w Egipcie, powołano 14 misji archeologiczno-konserwatorskich, między innymi na Półwyspie Indochińskim, Karaibach i w Afryce Północnej, a przedsiębiorstwo PKZ rozrosło się prawie do 12 000 pracowników. Od połowy lat 70-ych przez niemal dwadzieścia lat nadzorował prace misji archeologicznej w ruinach średniowiecznej twierdzy Markovi Kuli w Prilepie (Macedonia Północna).
W 1976 doktor, 1987 doktor habilitowany, 1994 profesor nadzwyczajny (tytularny), 1996 profesor zwyczajny. Od 1990 kierownik Katedry Architektury i Ochrony Budowli Zabytkowych na Politechnice Świętokrzyskiej w Kielcach. Od 1988 prezes Zarządu Fundacji Kultury Polskiej, która realizowała konserwacje polskich zabytków na Litwie, Ukrainie i Białorusi, m.in. zabytkowych nagrobków na Cmentarz Łyczakowskim we Lwowie i na wileńskiej Rossie, mauzoleum rodzinnego Fredrów w Rudkach koło Lwowa, obrazów barokowych z fary nowogródzkiej, sprowadziła też do kraju prochy króla Stanisława Augusta.
W latach 1988-1990 członek Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Od 1994 pełnomocnik rządu Rzeczypospolitej Polskiej do spraw polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą, w okresie 1994–1997 podsekretarz w Ministerstwie Kultury i Sztuki. Inicjator powołania Muzeum Harcerstwa, pierwszy przewodniczący jego Rady Programowej w 2001.
Autor publikacji poświęconych zabytkom, zwłaszcza polskim na Kresach Wschodnich, także Wspomnień z odbudowy Gdańska (1977). W Gdańsku jego imieniem nazwano placyk przed Domem Harcerza przy ul. Ogarnej i ul. Za Murami, żona (od 1952) Krystyna z domu Kmiecik (ur. 1929), nauczycielka historii, oraz córki Anna (ur. 1953), po mężu Wieczorek, ekonometrystka, Beata (ur. 1956), po mężu Pela, konserwatorka dzieł sztuki i Katarzyna (ur. 1960), po mężu Maciejewska, lekarka, odsłoniły 9 XI 2002 na murze Domu Harcerza poświęconą mu tablicę pamiątkową. Odznaczony m. in. Krzyżem Komandorskim (1999) i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Za Zasługi dla ZHP z Rozetą i Mieczami (1996), Krzyżem Więźnia Politycznego (1997). W 1990 otrzymał wyróżnienie Europa-Preise fűr
Denkmalpflege, w 1998 dyplom uznania za zasługi dla Światowego Związku Żołnierzy AK. Pochowany na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie.
