PIECZĘCIE
| < Poprzednie | Następne > |
PIECZĘCIE. Pieczęć miasta na prawie lubeckim ( Stare Miasto). Powstała po lokacji w 1226, znana z odcisku (78 mm) z 1299. Przedstawiała płynącą na falach (w lewo dla patrzącego) kogę o kadłubie klepkowym, z blankowanymi nadbudówkami (kasztelami) na dziobie i rufie, blankowaną strażnicą (bocianim gniazdem), masztem zakończonym flagą w pasy, złączonym z pokładem takielunkiem: 6 linami (wantami), ze sterem rufowym. Ponad dziobem kogi ośmioramienna gwiazda. Napis otokowy: SIGILLVM BVRGENSIUM IN DANTZIKE („Pieczęć mieszczan z Gdańska”). Motyw zaczerpnięty z ogólnej symboliki miast portowych (statek jako element charakterystyczny dla tych miast i jednocześnie statek jako symbol chrześcijaństwa: wiary i Kościoła), wzorowany (także w napisie otokowym) na pieczęci Lubeki.
Pieczęcie Głównego Miasta. Po zniszczeniu miasta lubeckiego w latach 1308–1309, tłok jego pieczęci przejęli Krzyżacy, zwracając w końcu lat 20. XIV wieku mieszczanom nowo osiedlającym się na Głównym Mieście, do 1342 korzystającym z prawa lubeckiego. Używana była do 1399. Po lokacji na prawie chełmińskim sporządzono mniejszą (52 mm), sekretną (do pieczętowania korespondencji bieżącej), z wyobrażeniem kogi i gwiazdy, dodając elementy nawiązujące do władztwa zakonu krzyżackiego: krzyże na prostokątnych banerach, które zastąpiły flagę z pasami i bocianie gniazdo. Pierwsze użycie znane z 1352; wykorzystywana była do 1398.
Na dalszy rozwój wyobrażeń godła pieczęci wpłynęło ukształtowanie się pod wpływem zakonu krzyżackiego herbu Głównego Miasta ( herby miasta Gdańska i dzielnic), wyobrażającego dwa krzyże. Wizerunek herbowy (pojawiający się na wspólnej pieczęci celnej Głównego Miasta i Torunia w latach 60. XIV wieku) wprowadzano do pieczęci miejskich pod naciskiem zakonu ostatecznie w początku XV wieku, rezygnując z dotychczasowych, z wyobrażeniem kogi. Od 1402 do 1454 znany jest szereg małych pieczęci (od 26 do 32 mm), także sygnetowych (15 mm) z przedstawieniem herbowym. Próby powrotu do umieszczania w pieczęci Głównego Miasta wizerunku okrętu następowały w chwilach buntu mieszczan przeciwko Krzyżakom.
Po złożeniu hołdu królowi polskiemu Władysławowi Jagielle w 1410, sporządzono pieczęć sekretną (54 mm), w której kogę zastąpiono nowocześniejszym holkiem, dwa krzyże kładąc tylko na banderze (w słup) i na tarczy pod kasztelem rufowym (w pas), zachowując gwiazdę. W początku wojny trzynastoletniej sporządzono pieczęć wielką (80 mm), z precyzyjnie oddanym wizerunkiem holku i z gwiazdą. Udostojnienie 25 V 1457 przez króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka herbu gdańskiego nadało mu kształt aprobowany przez mieszczan; od tej pory herb stał się głównym motywem umieszczanym na pieczęci. Od 1457, także nadaniem Kazimierza Jagiellończyka, pieczęcie mogły być odciskane w czerwonym, królewskim wosku, który zastąpił najczęściej dotychczas wykorzystywany wosk zielony.
Pieczęcie Starego Miasta. Duża (55 mm), znana z odcisków z lat 1404–1449, wyobrażała ujętą w tarczę herbową patronkę kościoła parafialnego św. Katarzynę z Aleksandrii w koronie, z mieczem i zębatym kołem, symbolem swego męczeństwa, z kulącym się u jej stóp cesarzem Maksymiusem Dają, za którego panowania (305–313) została umęczona. Mniejsza (52 mm) pieczęć sekretna, używana w okresie 1434–1450, powtarzała ten motyw (umieszczając dodatkowo świętą w niszy i pod baldachimem). Po włączeniu do Głównego Miasta w 1454 zaniechano używania pieczęci Starego Miasta. W 1593 władze Głównego Miasta zleciły ich poszukiwanie, w 1594 odnaleziono rozbity tłok pieczęci mniejszej, w 1794 srebrny tłok pieczęci większej, który, oddany do zbiorów sądu gdańskiego, zaginął.
Pieczęć Młodego Miasta. Duża (52 mm), znana z lat 1387–1429, przedstawiała w tarczy herbowej patrona kościoła parafialnego, św. Bartłomieja, obnażonego, stojącego w niszy pod baldachimem między dwoma orłami, ze wzniesionym w prawej ręce mieczem, symbolem swego męczeństwa, i własną, odartą skórą w lewej. Motyw powtarzała pieczęć mniejsza (48 mm), sekretna. Po zniszczeniu Młodego Miasta w 1454 obie zaginęły.
Pieczęcie po 1457. Po zniszczeniu Młodego Miasta i podporządkowaniu Starego Miasta najważniejszemu Głównemu Miastu używana przez to ostatnie symbolika heraldyczna, znajdująca bezpośrednie odzwierciedlenie na pieczęci, rozciągnięta została na całą aglomerację. Pierwszy odcisk nowej pieczęci Głównego Miasta (sygnet), z herbem ustanowionym przez Kazimierza Jagiellończyka (tarcza z dwoma krzyżami pod koroną, podtrzymywana przez dwa lwy) posłużył w 1457 jako kontrasigillum (znak uwierzytelniający) na odwrocie wielkiej pieczęci okrętowej, przyjętej w 1454. Pieczęcie okrętowe dawnego Głównego Miasta wykorzystywano w następnych wiekach jako uroczyste, do szczególnie ważnych aktów, wystawianych w imieniu całego miasta, rady, ławników i stanu trzeciego. Pieczęć z 1410 powróciła w czasach polskich i funkcjonowała do 1582, pieczęć z 1457 wyszła z użycia dopiero w XIX wieku, przywrócono ją w 1923 w II Wolnym Mieście Gdańsku (WMG). Wizerunki z okrętem pojawiały się też na pieczęciach „resortowych”, agend władz gdańskich (tzw. certyfikacyjna, wprowadzona uchwałą 11 V 1582 dla poświadczeń metrykalnych mieszkańców, ale także statków; celna z lat 1628–1635 do pieczętowania przywożonego sukna angielskiego). Od XVI wieku przeważają pieczęcie sygnetowe.
Najważniejsze dwa srebrne tłoki pieczęci, o wysokim kunszcie artystycznym, wykonał w 1531 złotnik Jobst Freudener z Ulm. Pierwszy, z rączką w kształcie delfina, wprowadzony został uchwałą Rady Miejskiej 22 I 1533, początkowo jako tzw. pieczęć podróżna (Reisesiegel), od 1588 w wyłącznej dyspozycji pierwszego sekretarza Rady, do osobistego pieczętowania dokumentów powstałych za wiedzą Rady lub burmistrza. Drugi tłok, funkcjonujący do końca XVIII wieku, zwany sygnetem miejskim lub kamlarii, używany był w sprawach gospodarczych. W XVII wieku, z uwagi na funkcjonowanie starszych, wybito tylko kilka pieczęci, w tym zwłaszcza tłok zastępujący powstały w latach 1531–1533, dostarczony 21 V 1616 przez miejskiego rytownika Dawida Hegenbergera, który także sprowadził z Augsburga specjalną prasę do odciskania pieczęci. Odciski z tego tłoka służyły do uwierzytelniania akt Rady i dokumentów wystawianych na zewnątrz; sam tłok pozostawał początkowo pod opieką zaprzysiężonego sekretarza, od XVIII wieku – burmistrza. Zastąpił go w 1781 tłok przygotowany przez złotnika gdańskiego Friedricha Wilhelma Sponholtza.
Po przejściu Gdańska w ręce pruskie, niektóre pieczęcie w XIX wieku przedstawiały herb Gdańska z pruskim orłem nad tarczą. II WMG uchwałą Senatu z 12 I 1923 za pieczęć wielką państwową, służącą do potwierdzania aktów uroczystych i układów międzynarodowych, formalnie uznało okrętową z 1457. Faktycznie używana była ona w tym charakterze już wcześniej. W 1920 po raz pierwszy w historii tłok tej pieczęci opuścił Gdańsk i posłużył do opieczętowania 9 listopada tego roku w Paryżu konwencji polsko-gdańskiej, po raz drugi użyty został poza Gdańskiem 25 X 1921 w Warszawie, przy pieczętowaniu umowy gospodarczej polsko-gdańskiej.
Pieczęć średnią (40 mm) wykonano na wzór podróżnej z 1531 (czyli z herbem miasta), z napisem otokowym DER SENAT DER FREIEN STADT DANZIG. Używano też pieczęci sygnetowej w licznych odmianach dla poszczególnych urzędów i instytucji. Pieczęć okrętową dla swoich agend w II WMG proponowała także strona polska ( Rada Portu i Dróg Wodnych w WMG, projekt Stanisława Sławskiego). Aktualna urzędowa pieczęć (62 mm), przyjęta w 1996, zawiera herb miasta i napis otokowy „Miasto Gdańsk”.
