CZIRENBERG JOHANN, burmistrz Gdańska, patron gdańskiej ulicy
| < Poprzednie | Następne > |
JOHANN CZIRENBERG (1 IX 1574 Gdańsk – 21 IV 1642 Gdańsk), ► burmistrz Gdańska, patron gdańskiej ulicy. Syn burmistrza ► Daniela Czirenberga, jednego z głównych przywódców obozu ► kalwińskiego w Gdańsku, oraz poślubionej 9 XII 1571 w ► kościele Najświętszej Marii Panny (NMP) Anny (1 VIII 1555 Gdańsk – 21 VIII 1616 Gdańsk), córki ławnika Kaspra Schachmanna (8 IV 1520 Gdańsk – 9 VIII 1573 Gdańsk). W lipcu 1585, razem z bratem Casparem, rozpoczął naukę w ► Gimnazjum Akademickim. od 1589 obaj studiowali na uniwersytecvie w Krakowie, od 1590 na luterańskim uniwersytecie w Lipsku.
Od 1603 był ławnikiem, w 1612 seniorem ► Ławy Miejskiej. W 1615 został ► rajcą, w 1617 ► sędzią. Od 1630 był burmistrzem, wyboru gratulował mu m.in. wierszowanym utworem lektor ► Martin Deyk. Urząd pierwszego burmistrza pełnił w 1631, 1635 i 1639, drugiego w 1630, 1634, 1638 i 1642, trzeciego w 1633, 1637 i 1641, czwartego w 1632, 1636 i 1640. W 1625, 1626 i 1636 był ► burgrabią królewskim w Gdańsku, w latach 1637–1642 ► protoscholarchą.
Do Ławy Miejskiej został powołany tuż po śmierci ojca, jednak ze względu na konflikt wyznaniowy w Gdańsku pomiędzy ► luteranami a kalwinistami, w którym stopniowo brała górę opcja luterańska, jego kariera urzędnicza rozwijała się wolniej, aniżeli można się było tego spodziewać. Zostawszy po 25 latach oczekiwania burmistrzem, zgodnie z obawami swoich wyznaniowych adwersarzy zaangażował się w obronę interesów kalwinizmu na gdańskim terytorium. M.in. udaremnił w 1630 próbę urządzenia luterańskiej kaplicy w miejskiej posiadłości Grabiny-Zameczek, czego inicjatorem był burmistrz ► Eggert von Kempen.
W 1631 zaproponował innemu luterańskiemu burmistrzowi, ► Johannowi Ernestowi Schröerowi, odbycie dysputy między teologami kalwińskimi a luterańskimi o istotę sakramentu Wieczerzy Pańskiej. Dysputa miała propagandowo przeciwdziałać przejęciu władzy rektorskiej w Gimnazjum Akademickim przez luteranina ► Johanna Botsacka.
W 1635 podczas negocjacji pokojowych w Sztumskiej Wsi, kończących pierwszą fazę konfliktu polsko-szwedzkiego, jako pierwszy (prezydujący) burmistrz często spotykał się z delegacjami mediującymi w sporze. Członek poselstwa francuskiego ► Charles Ogier przedstawił go jako czarującego towarzysza rozmów i oficjalnych spotkań, człowieka „bystrego” i jako kalwinistę „zgoła nie tak łatwowiernego”.
W 1637 przewodniczył delegacjom gdańskim na sejmiki generalne pruskie odbywające się w maju i w sierpniu w Malborku. Gdańszczanie, wśród nich także ówczesny rajca ► Nicolaus Pahl, zabiegali wprawdzie o ograniczenie wysokości podatków i taks od towarów, skupili się jednak na sporze ze szlachtą Prus Królewskich o nabywanie i posiadanie przez mieszczan dóbr ziemskich. W interesie inwestujących w ziemię patrycjuszy, do których należał, organizował wspólne stanowisko wielkich miast pruskich w tej sprawie. W październiku 1637 w Toruniu podpisał porozumienie z przedstawicielami szlachty i uzyskał ich zgodę na nabywanie ziemi przez wybrane rodziny Gdańska, Torunia i Elbląga.
Od czerwca do grudnia 1637 główną kwestią debat stało się z kolei nałożenie nowych ceł morskich na handel gdański, a następnie próba blokady portu przez flotę w służbie króla polskiego Władysława IV. Odbył wówczas szereg konferencji z przedstawicielami Torunia i Elbląga oraz pozostawał w kontakcie z miastami Prus Książęcych, w tym z Królewcem, którego nowa taryfa celna także miała dotyczyć. Zabiegał również o interwencję księcia pruskiego, elektora brandenburskiego Jerzego Wilhelma Hohenzollerna oraz króla Anglii Karola I Stuarta. Celem tych działań było wywarcie presji na polskiego monarchę i polubowne rozwiązanie problemu. Ponadto aktywnie monitorował wysokość strat, jakie blokada spowodowała w handlu gdańskim w tym okresie. W grudniu 1637 zdjęcie embarga wymusiła eskadra okrętów duńskich. Po tych wydarzeniach wraz z rajcą Nicolausem Pahlem reprezentował Gdańsk – postawiony przed sąd królewski – na sejmiku generalnym w Grudziądzu (luty 1638) oraz na sejmie walnym w Warszawie (marzec 1638). W następnych latach udało się załagodzić konflikt z monarchą i Rzeczpospolitą. W 1637 prowadził także negocjacje z ► cystersami oliwskimi w sprawie rozgraniczenia posiadłości miejskich i zakonnych w majątku Grabiny na Żuławach Steblewskich.
Wśród jego zasług o charakterze kulturalnym należy wymienić ofiarowanie książek na rzecz ► Biblioteki Rady Miejskiej w 1598. Nosiły one specjalny ekslibris herbowy rodu i zostały wpisane do pierwszego, zachowanego do dziś katalogu książek tej placówki bibliotecznej. W 1623, z bratem Casparem, ufundował epitafium w gdańskim kościele NMP, upamiętniające zasługi wybitnego kalwińskiego filozofa i wykładowcy w Gimnazjum Akademickim ► Bartholomäeusa Keckermanna. W 1641, mimo że był zwalczającym przyozdabianie świątyń kalwinistą, jako zarządca Żuław Steblewskich zezwolił ► witrykom na ufundowanie nowego ołtarza do kościoła w Kiezmarku.
Był właścicielem kamienicy przy Langgasse 29 (ul. Długa), około 1620 gruntownie przebudowanej i wyposażonej we wzorowaną na niderlandzkim manieryzmie fasadę, przypuszczalnie według projektu ► Abrahama van den Blocka, a od 1630 posiadłości w Oruni (zob. szerzej ► Park Oruński), której położeniem i urządzeniem zachwycał się wspomniany Charles Ogier.
15 VII 1600 ożenił się z Anną (30 I 1582 Gdańsk – 30 III 1638 Gdańsk), córką Michaela Kerla (1542 Gdańsk – 30 XII 1586 Gdańsk), rajcy (od 1577), siostrą burmistrza ► Ernesta Kerla. Z ich siedmiorga dzieci wieku w pełni dojrzałego dożyło dwoje. Syn 1/ Gottfried (2 IV 1611 Gdańsk – pochowany 27 XII 1689 wraz z żoną), kupiec, w 1663 ławnik, od 1687 rajca i w 1689 sędzia, spadkobierca parku w Oruni, a po matce – parku w Kolibkach, z poślubionej 10 II 1637 Elisabeth Haverat(h) (pochowana 30 VIII 1678 w wieku 60 lat w kościele NMP w grobie nr 450) ojciec trzech córek, był ostatnim męskim przedstawicielem rodziny. Córka 2/ ► Constantia była trzecią żoną rajcy ► Sigismunda Kerschensteina. Czterech innych synów umarło w wieku młodzieńczym: pierworodny 3/ Daniel (ur. 1602) w roku urodzenia zmarł na dżumę; 4/ Johann (21 V 1603 – 22 IX 1626), w styczniu 1618 zapisany do Gimnazjum Akademickiego, od 7 VIII 1620 studiujący w Lejdzie (Leyden), 5/ Ernst (11 VII 1608 – 20 X 1627), w maju 1614 zapisany do Gimnazjum Akademickiego, zmarł we Włodawie, gdzie uczył się języka polskiego, 6/ Nathaniel (3 V 1616 – 15 I 1639) podczas pobytu w Paryżu; 7/ Heinrich (19 VI 1622 – 21 IV 1642) jako kawaler.
Pośmiertny utwór żałobny dedykował mu m.in. konrektor ► szkoły św. Jana Georg Culmann. Od 19 XII 1990 patron ulicy w Gdańsku-►Oruni Górnej.
Bibliografia:
Akta do Dziejów Polski na Morzu, t. VII, , cz. 2A, Gdańsk 1959.
Album studiosorum Academiae Lugduno-Batavae MDLXXV–MDCCCLXXV. Accedunt nomina curatorum et professorum per eadem secula, ed. Willem N. Du Rieu, Hagae Comitum 1875, s. 148.
Album Studiosorum Universitatis Cracoviensis, t. III, wyd. Adam Chmiel, Kraków 1904, s. 163.
Annales Monasterii Olivensis, Toruń 1916–1919.
Hanow Michael Christophorus, Wspomnienie zasług protoscholarchów i protobibliotekarzy w: Gdańskie Gimnazjum Akademickie, t. 3, Gdańsk 2008, s. 483.
Karola Ogiera dziennik podróży po Polsce 1635–1636, Gdańsk 1950–1953.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 47, 94, s. 104.
Schelwig Samuel, O początkach Biblioteki Gdańskiej, w: Gdańskie Gimnazjum Akademickie, t. 3, Gdańsk 2008.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.-18. Jahrhundert–Schwentine 1986-1992, Bd. 1, 499; 2, 376.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342-1792 i 1807-1814, t. II, Gdańsk 2008, s. 385.
