CONWENTZ HUGO WILHELM, dyrektor Muzeum Prowincji Zachodniopruskiej w Gdańsku
| < Poprzednie | Następne > |
HUGO WILHELM CONWENTZ (20 I 1855 Święty Wojciech – 12 V 1922 Berlin), przyrodnik, prekursor ekologii, dyrektor Muzeum Prowincji Zachodniopruskiej w Gdańsku. Pochodził z rodziny menonickiej z Dordrecht w Niderlandach, od XVII wieku osiadłej na Żuławach. W 1816 jego dziadek, Dirk, nabył gospodarstwo w Świętym Wojciechu. Syn Alberta Abrahama Wilhelma, mieszkającego w Świętym Wojciechu, następnie przy Frauengasse 28 (ul. Mariacka), właściciela firmy „Möllerschen und Kohlenhandlung” (handel opałem: drewnem i węglem) z kantorem przy Hopfengasse 91 (ul. Chmielna), oraz poślubionej mu w 1845 Augusty Dyck z domu Saalfeld. Miał sześcioro rodzeństwa, troje zmarło w dzieciństwie. Jego siostra Anna Susanna ( 17 V 1848 Gdańsk – 7 V 1912 Berlin) była publicystką i pisarką, m.in. powieści rozgrywającej się w Gdańsku w 1638 Erinnerungen eines Danziger Klosterbruders (Wspomnienia gdańskiego zakonnika; 1891).
W latach 1862–1873 uczył się w średniej szkole realnej św. Jana, studiował (stypendium Towarzystwa Pokoju) na uniwersytecie we Wrocławiu, dwa semestry w Getyndze i ponownie we Wrocławiu. Dyplom i doktorat uzyskał w 1876, pracując we wrocławskim Ogrodzie Botanicznym. Do 1879 asystent na uniwersytecie we Wrocławiu.
W 1879 powierzono mu w Gdańsku funkcję organizatora nowego Muzeum Prowincji Zachodniopruskiej. Od 4 I 1880 do 1910 był jego dyrektorem (do kwietnia 1882 komisarycznym). Prowadził badania nad bursztynem ( bursztyn bałtycki), na podstawie pracy Monographie der baltischen Bernsteinbäume od 1890 profesor. Od 1881 członek Akademii Leopoldina (Halle). W 1904 opublikował głośny memoriał (cztery wydania niemieckie, przekład na język angielski) zawierający uzasadniony naukowo projekt mecenatu państwowego nad ochroną przyrody. Zainicjował akcję inwentaryzacji torfowisk i skupisk roślinnych na Pomorzu Gdańskim; doprowadził do otoczenia ich ochroną prawną, powstania rezerwatów i pomników przyrody.
W 1906 na polecenie rządowe utworzył w Gdańsku Państwowy Urząd do spraw Ochrony Pomników Przyrody w Prusach (Staatliche Stelle für Naturdenkmalpflege in Preußen), który m.in. wyznaczył rezerwaty przyrody na terenie Pomorza Wschodniego ( rezerwat Ptasi Raj). Po przeniesieniu urzędu 1 X 1910 do Berlina opuścił Gdańsk.
Od 1907 redaktor periodyków „Naturdenkmäler” i „Beiträge zur Denkmalpflege”. Prowadził w Niemczech i w innych krajach (Anglia, Rosja, Włochy, Belgia, Szwecja, Norwegia, Polska) działalność naukową i popularyzatorską (odczyty, wykłady i publikacje) na rzecz ochrony przyrody, wykłady z botaniki i bursztynu. Od 4 VIII 1919 żonaty był bezdzietnie ze Szwedką Gretę Ekelöf (1882–1933), bibliotekarką Szwedzkiej Biblioteki Narodowej w Sztokholmie. W 1922 z żoną odwiedził Gdańsk.
Zmarł nagle w wyniku komplikacji (zakażenie gronkowcem) po operacji czyraka. Po zmianach własnościowych berlińskich gruntów jego grób przeniesiono na cmentarz Südwestkirchhof w Berlinie-Stahnsdorf, gdzie został pochowany wraz z siostrą Anną; od 1952 do 2014 grób ten miał status Honorowego Grobu Miasta Berlina, po czym znalazł się pod pieczą Fundacji Historii Ochrony Przyrody z Königswinter (Nadrenia Północna-Westfalia). Dzięki zabiegom żony jego zbiory nabyła i przechowuje Biblioteka Krajowa w Linköping (Szwecja). W 1910 jego przyjaciel, szwedzki przyrodnik, geolog i badacz polarny Alfred Gabriel Nathorst (1850–1921), nazwał jego imieniem (Conwentzodden) jeden z przylądków w Van Mijenfjord na Spitzbergenie. Od 1986 Federalny Związek Pracowników Ochrony Przyrody (Bundesverband Beruflicher Naturschutz) corocznie funduje medal jego imienia („Hugo-Conwentz-Medaille“) dla osób zasłużonych w ochronie przyrody i krajobrazu. W maju 2005 w Plagefenn (Brandenburgia), pierwszym niemieckim obszarze przyrody chronionej (Naturschutzgebiet), odsłonięto poświęcony mu pamiątkowy głaz. W Białowieskim Parku Narodowym, obok Dębu Jagiełły i Dębu Cara, jego imieniem nazwano dąb szypułkowaty, liczący sobie ok. 450 lat.
W Gdańsku do 1956 na Zielonej Bramie (siedzibie Muzeum Prowincji Zachodniopruskiej) znajdowała się poświęcona mu tablica pamiątkowa (usunięta, zaginęła). Od 30 VIII 2011 jego imię nosi gdański tramwaj Pesa Swing 120NaG nr 1035. W 2013 w Puszczy Białowieskiej odsłonięto tablicę upamiętniającą jego zasługi. Ma także ulicę swego imienia na przedmieściu Monachium (Thalkirchen).
14 XII 2023 Rada Miasta Gdańska nadała nazwę Skwer im Hugo Conwentza, skwerowi położonemu między Kanałem Raduni, ul. Inspektorską i ul. Stromą w dzielnicy Orunia–Św. Wojciech–Lipce.
Bibliografia:
Hoffmann Mirosław, Hugo Conwentz (1855–1922) – w 150-lecie urodzin, w: XIV Sesja Pomorzoznawcza, red. Mirosław Fudziński i Henryk Paner, 1, 2005, s. 43-52.
Katarzyna Kwiatkowska, Hugo Conwentz – archeolog, Bursztynisko”, 31, 2008, s. 46-49.
Langowska Kinga Alina, Hugo Wilhelm Conwentz, organizator i dyrektor Muzeum Prowincji Zachodniopruskiej w latach 1879–1910, w: Teraźniejszość i przeszłość. Muzealnictwo i historiografia w Gdańsku i na Pomorzu do roku 1945, red. Ewa Barylewska-Szymańska, Gdańsk 2021, s. 146-160.
Momber Albert, Conwentz Hugo Wilhelm, w: Altpreussische Biographie, Bd. 1, Königsberg 1941, s. 112.
Pielińska Alicja, Hugo Wilhelm Conwentz (1855-1922) - twórca, kustosz i badacz gdańskiej kolekcji inkluzji roślinnych w bursztynie, „Bursztynisko”, 31, 2008, s. 44-46.
Szews Jerzy, Conwentz Hugo Wilhelm, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Suplement I, Gdańsk 2002 s. 54-55.
