MUZEUM PROWINCJI ZACHODNIOPRUSKIEJ (Westpreußisches Provinzialmuseum) w latach 1880–1920, następnie w 1920–1945 Państwowe Muzeum Przyrodnicze i Prehistoryczne (Staatliches Museum für Naturkunde und Vorgeschichte). Utworzone z inicjatywy nadburmistrza Leopolda von Wintera i przewodniczącego Towarzystwa Przyrodniczego Theodora Karla Baila. Decyzja o powołaniu muzeum zapadła w parlamencie prowincji Westpreußen (Prusy Zachodnie) w 1879; 4 I 1880 mianowano pierwszego dyrektora muzeum, Hugona Conwentza, który do września 1880 utworzył wystawy przyrodnicze w dolnych kondygnacjach przeznaczonej na siedzibę muzeum Bramy Zielonej. Uroczyste otwarcie nastąpiło 18 IX 1880, przy okazji 53. Ogólnokrajowego Zjazdu Niemieckich Przyrodników i Lekarzy w Gdańsku. Zarząd nad muzeum sprawowała komisja parlamentu prowincji Westpreußen, działająca pod przewodnictwem nadburmistrza Leopolda von Wintera.
W 1887, po remoncie górnych pomieszczeń, muzeum przejęło na funkcje wystawiennicze całą Zieloną Bramę. Składało się z czterech działów: geologiczno-paleontologicznego, prehistorycznego, zoologicznego i botanicznego. Ich podstawą były przejęte w depozyt zbiory Towarzystwa Przyrodniczego, w tym kolekcje: ptaków – pastora Karla Leopolda Boecka (1803–1875), bursztynu Franza Antona Mengego i gdańskiego Zachodniopruskiego Towarzystwa Botaniczno-Zoologicznego. W 1888 muzeum otrzymało status instytutu zarządzającego na terenie całej prowincji Westpreußen kwestiami muzealnymi oraz inwentaryzacją zabytków sztuki i architektury. Gromadziło zbiory związane ze sztuką, etnografią i historią Prus Zachodnich, pozyskując między innymi cenne zbiory bursztynu Ottona Helma i Paula Dahmsa. W latach 1904–1910 przejęło zbiory gdańskiego oddziału Państwowego Urzędu Opieki nad Zabytkami w Prusach. W 1913 parlament prowincji powziął decyzję o rozbudowaniu muzeum, do czego nie doszło z powodu wybuchu I wojny światowej.
W latach 1884–1920 muzeum użyczało swoich pomieszczeń na przechowywanie części zbiorów i na miejsce spotkań Towarzystwu Upiększania Malborka (Verein für die Ausschmückung der Marienburg). Należało do niego wielu gdańszczan, członkami pierwszego Zarządu byli Leopold von Winter i Richard Theodor Damme.
W 1920 przyjęło nazwę Państwowe Muzeum Przyrodnicze i Prehistoryczne i 1 IV 1923 uzyskało status muzeum państwowego. W 1938 większość zbiorów przyrodniczych (zwłaszcza kolekcje bursztynów) przeniesiono do Złotej Kamieniczki, tworząc Okręgowe Muzeum Przyrodnicze. Część zbiorów pozostała w magazynach w Wielkiej Zbrojowni. W 1945 większość zbiorów zaginęła. Zbiory archeologiczne między 15 X a 15 XII 1939 przeniesiono z Zielonej Bramy do budynku zdelegalizowanej loży masońskiej Zur Einigkeit przy Neugarten 8 (ul. Nowe Ogrody). Dział ten, uzupełniony podczas II wojny światowej o eksponaty przywiezione z Gdyni i Grudziądza, także o zabytki pomorskie z innych zbiorów muzeów, głównie z Królewca i Poznania, stworzył w 1942 Okręgowe Muzeum Prehistoryczne (Gaumuseum für Vorgeschichte), po przeniesieniu zbiorów jesienią 1941 do siedziby przy Langgarten 74 (ul. Długie Ogrody), w dawnym Konsulacie Generalnym Imperium Rosyjskiego. Z uwagi na czas wojenny nie zdołało urządzić pomieszczeń wystawienniczych, od 1944 zbiory i archiwum wywożono poza Gdańsk, m.in. do Przyjaźni i Suchego Dębu; w większości przepadły, to, co pozostało, w posiadaniu obecnego Muzeum Archeologicznego. BŚ
