Znak własnościowy kościoła
św. Bartłomieja
Kościół św. Bartłomieja,
Der Stadt Dantzigk..., 1687
Kościół św. Bartłomieja, Barthel Ranisch, 1695
Kościół św. Bartłomieja, Julius Greth, 1857
Kościół św. Bartłomieja, około 1915
Kościół św. Bartłomieja przed odbudową ze zniszczeń wojennych, fot. K. Lelewicz, 1946
Portal boczny kościoła
św. Bartłomieja
KOŚCIÓŁ ŚW. BARTŁOMIEJA I OPIEKI NAJŚWIĘTSZEJ BOGURODZICY, Stare Miasto, Zaułek św. Bartłomieja 1. Założony pierwotnie (z wezwaniem św. Bartłomieja) na Młodym Mieście, jego budowę przewidziano w akcie lokacyjnym miasta z roku 1380, po raz pierwszy wzmiankowany w 1402. Po wybuchu w 1454 wojny trzynastoletniej i rozbiórce Młodego Miasta (styczeń 1455), przeniesiony na Stare Miasto, w obecne miejsce. Budowę nowego kościoła rozpoczęto w 1456, ukończono prawdopodobnie w 1482. Zbudowany zapewne w konstrukcji szkieletowej, spalił się w 1499 roku, odbudowany jako ceglana, jednonawowa świątynia w 1. połowie XVI wieku, początkowo posiadał odrębną, drewnianą dzwonnicę. Od 1511 proboszczem był doktor prawa Leonhard, brat późniejszego burmistrza Eduarda Niederhofa.
Od roku 1523 kościół należał do luteranów, był także kościołem garnizonowym gdańskich wojsk miejskich. Przed 1617 otrzymał masywną, czterokondygnacyjną wieżę, o gotyckim charakterze elewacji, dzielonych strefowo blendami, z barokowym hełmem. Od strony południowej dobudowano zakrystię z kryształowym sklepieniem, około połowy XVII wieku od strony północnej kaplicę spowiednią. Obok kościoła działała od 1617 roku szkoła, w latach 1639–1640 wybudowano obok kościoła pastorówkę. W 1815, w wyniku wybuchu Baszty Prochowej, utracił stropy, witraże i wyposażenie wnętrza. Do 1821 wokół kościoła znajdował się cmentarz. W roku 1900 gruntownie wyremontowany.
W 1945 kościół został uszkodzony w 85%: zawalił się dach, we wnętrzu chór muzyczny, upadkiem groziła wychylona do środka nawy wieża. Zniszczeniu uległo wyposażenie, m.in. ołtarz z obrazem Isaaka van den Blocka i organami z 1624 roku. Po odbudowie (mury wzmocniono żelbetowym wieńcem, wnętrze nakryto żelbetowym stropem, wieża uzyskała specjalną konstrukcję stabilizującą z wewnętrznych betonowych przypór), czynny od 1960. Odtworzono dach z sygnaturką, w 1972 roku zainstalowano dwunastogłosowe organy, w 1982 zakończono odtwarzanie dawnej bryły: wzniesiono wysoki dach i zrekonstruowano barokowy hełm wieży. Wzniesiony z cegły o wątku gotyckim, świątynia jednonawowa typu salowego, z częścią prezbiterialną zamkniętą ścianą prostą, wieżą od strony zachodniej, kruchtą od południa, od północy kaplicą spowiednią i nowszą zakrystią. We wnętrzu zastosowano system przypór wciągniętych do środka, tworzących przesklepione kaplice połączone arkadami. W kompozycji elewacji wyróżnia się trójkątny szczyt wschodni ze schodkowym układem smukłych lizen przechodzących w sterczyny, częściowo przemurowany już w 1926 oraz szczyty kruchty południowej. Nie zachowały się wewnątrz żadne elementy pierwotnego wyposażenia.
Od 1946 roku kościół był w posiadaniu jezuitów, którzy 15 IX 1990 odstąpili go diecezji gdańskiej w zamian za uzyskany wcześniej kościół św. Krzyża we Wrzeszczu. Świątynia od tego czasu pełniła funkcję Ośrodka Duszpasterstwa Środowisk Twórczych Archidiecezji Gdańskiej. 3 VII 1997 abp Tadeusz Gocłowski przekazał kościół w posiadanie – istniejącej od 1989 roku – parafii greckokatolickiej (parafii katolickiej obrządku bizantyjsko-ukraińskiego (Kościół sui iuris)), po przystosowaniu wnętrza do nowych wymogów (na przykład wystawienie ikonostasu) od 31 I 2001 konkatedra eparchii wrocławsko-gdańskiej (dekanatu słupskiego). JBP BŚ
Rektorzy kościoła św. Bartłomieja i Opieki Najświętszej Bogurodzicy
1947–1951
|
Józef Nowak SJ
|
1951–1965
|
Franciszek Przybylski SJ
|
1965–1976
|
Bernard Karwel SJ
|
1976–1981
|
Edmund Wirkus SJ
|
1981–1989
|
Jan Mendelak SJ
|
1989–1990
|
Mieczysław Beresiński SJ
|
1990–1997
|
ks. Krzysztof Niedałtowski
|
1997–
|
Józef Ulicki (rządca greckokatolicki)
|
AGK
|