PRZEDSIĘBIORSTWA I ZAKŁADY PRZEMYSŁOWE
| < Poprzednie | Następne > |
PRZEDSIĘBIORSTWA I ZAKŁADY PRZEMYSŁOWE. Wiosną 1814 roku weszła w Gdańsku w życie pruska ustawa z 8 XI 1810 znosząca przymus cechowy ( cechy) w gospodarce. Otworzyło to nowe możliwości w organizacji życia gospodarczego w produkcji gotowych wyrobów, prowadzenia warsztatów remontowo-naprawczych. Organizacje cechowe działały już jako związki branżowe i samopomocowe poprzez prowadzenie głównie kas ubezpieczeń na życie. Mistrzowie prowadzili szkolenia kadr. Ustawa pozwoliła przedsiębiorczym ludziom na zakładanie firm produkcyjnych, nieskrępowanych przepisami cechowymi. Ożywiło to w Gdańsku życie gospodarcze. System pracy opierał się na zasadach kapitalistycznych: pracodawca–pracobiorca. Przykładem było założenie w 1827 roku przez braci Klawitter ( Johann Klawitter) stoczni na Brabancji ( Stocznia Klawittera). Warunkiem rozpoczęcia działalności było zarejestrowanie firmy w sądzie handlowo-morskim (Commerzial- und Admiralitäts-Kollegium), a po roku 1880 w sądowej Izbie Handlowej (Amtsgericht für Handelssachen). Zasada rejestru sądowego: wpis i wypis firmy, obowiązywała do 1945. Decyzje publikowano w dziennikach urzędowych władz administracyjno-sądowych. Ważnym elementem działalności gospodarczej było powoływanie w 2. połowie XIX wieku branżowych, partyjnych oraz religijnych związków zawodowych, reprezentujących interesy pracobiorców wobec pracodawców. Pracodawcy również tworzyli swoje organizacje, pozwalające na wspólne rozwiązywanie problemów. Przykładem był działający w 1871 roku Związek Budowniczych Okrętów (Die Innung der Schiffbaumeister), zrzeszający także właścicieli gdańskich stoczni. Wielu przedsiębiorców było członkami powstałej w roku 1822 Korporacji Kupców (od 1919 Izby Handlowej) lub Związku Przemysłowców Wschodnioniemieckich (Verband Ostdeutscher Industrieller e.V.), założonego w 1898. W roku 1934 hitlerowskie władze Gdańska powołały pod swoją kuratelą Izbę Handlowo-Przemysłową (Industrie- und Handelskammer), do której przynależność wszystkich działających wówczas firm była obligatoryjna. Wielu właścicieli mniejszych przedsiębiorstw należało do cechów branżowych. O właściwym rozwoju przemysłu w Gdańsku możemy mówić dopiero w 2. połowie XIX wieku, kiedy upowszechniły się maszyny parowe do napędu urządzeń (pierwsze, o małej mocy 0,6 KM, zainstalowano w 1846 w młynie olejowym Wilhelma Theodora Behrenda przy Steindamm 26 (ul. Kamienna Grobla) i rafinerii cukru Heinricha Burcharda Abegga przy Böttchergasse 3 (ul. Bednarska)). Dalsze uruchomiono w zakładach metalowych Carla Steimmiga przy Weidengasse (ul. Łąkowa) i powstającej Stoczni Królewskiej. Wcześniej zakłady przemysłowe: hamernie, młyny, wytwórnia broni działały wzdłuż Potoku Oliwskiego i potoku Strzyża, które zapewniały im napęd dla maszyn i urządzeń. Podobnie było z młynami działającymi nad kanałem Raduni. Obok maszyn parowych w 2. połowie XIX wieku zaczęto stosować motory na gaz, ale rewolucja nastąpiła dopiero po wprowadzeniu silników elektrycznych początkowo na prąd stały, a po roku 1898 na prąd zmienny dostarczany przez miejską elektrownię. Zaczęły powstawać zakłady budowy maszyn i konstrukcji stalowych, używające do napędu maszyn silników elektrycznych. Znajdujące się na obrzeżach miasta tartaki i zakłady obróbki drewna do lat 20. XX wieku opierały działalność na maszynach parowych, zarówno ze względu na brak dostępu do prądu, jak i koszt jego zakupu.
Ważnym wydarzeniem w życiu gospodarczym Gdańska było powstanie w 1876 wykorzystującego istniejący już młyn olejowy, dużego kombinatu olejowo-młynarskiego firmy Peter Patzig & Co. przy Steindamm 25/26 (ul. Kamienna Grobla), a w 1870 wytwórni chemicznej (w tym fabryki nawozów sztucznych, superfosfatu, w rejonie Młynisk). W tym czasie zaczęły się kształtować nowe centra przemysłowe Gdańska. Stocznie działały nad Martwą Wisłą ( Wisła) i na Polskim Haku, zakłady przemysłowe w rejonie Młyniska i na Wyspie Spichrzów ( Spichlerze, gdzie na ten cel adaptowano część dawnych spichlerzy zbożowych) oraz w Nowym Porcie (na zapleczu portu w rejonie Wilhelmstraße (ul. Wolności)). Na przełomie XIX i XX wieku znaczenie ponadregionalne miały, obok stoczni pracujących głównie na rzecz niemieckiej marynarki wojennej: fabryka karabinów (Weidengasse (ul. Łąkowa)), fabryka wagonów (Broschkischerweg (ul. Wiślna)) oraz rafinerie cukru w Nowym Porcie i Spichlerzach (przerabiające cukier trzcinowy z Ameryki i surowy, sprowadzany z zaboru rosyjskiego). Większość ich produkcji przeznaczona była na eksport (w tym czasie wysyłano z portu gdańskiego ponad 300 tysięcy ton cukru rocznie). Inne zakłady zaspokajały swą produkcją miejscowe potrzeby. Zatrudniały one przeciętnie od 10 do kilkudziesięciu osób, np. fabryka mebli Hansa w roku 1908: 81, wytwórnia drutu i lin Claassenów: 22, wytwórnia mydła Bergena: 15. Słowo „fabryka” w nazwie firmy nie zawsze oddawało więc stan faktyczny, ale zapewniało prestiż tak właścicielom, jak i odbiorcom ich produkcji.
| Nazwa zakładu | Rok 1893 | Rok 1897 | Rok 1908 |
|---|---|---|---|
| Stocznia Cesarska | 1480 | 3056 | |
| Stocznia Schichaua | 1920 | 1900 | |
| Fabryka karabinów | 977 | 908 | |
| Warsztaty artyleryjskie | 486 | 1280 | 477 |
| Rafineria cukru Nowy Port | 447 | 611 | 370 |
| Stocznia i fabryka maszyn J. Klawittera | 395 | 550 | 500 |
| Fabryka wagonów | 533 | ||
| Młyny olejowy i zbożowy Petter, Patzig & Co. | 419 | 302 | 260 |
| Fabryka maszyn P. Merten | 246 | 223 | |
| Drukarnia i wytwórnia papieru J. Sauer | 146 | 187 | 350 |
| Rafineria cukru O. Wanfried | 125 | 122 | 230 |
| Fabryka śrub i nitów | 312 | ||
| Fabryka maszyn i odlewnia C. Steimmig | 120 | 210 | |
| Wytwórnia pieców Wiesenberg-Steinhaue | 77 | 108 | 150 |
| Tartak i fabryka parkietu Schönberg-Domansky | 102 | 180 | 150 |
| Fabryka zapałek K. Bunkowski | 75 | 120 | |
| Ed. Pfannenschmidt – lakier | 41 | ||
Okres I wojny światowej skoncentrował całą działalność gdańskich firm na produkcji na rzecz wojska, zaopatrzeniu ludności w podstawowe artykuły żywnościowe i przemysłowe. Borykały się one przy tym z postępującym z każdym rokiem wojny brakiem potrzebnych surowców. Koniec wojny i zamęt w sprawach społeczno-politycznych był okresem zastoju (1919–1920), życie gospodarcze ożywiło powstanie II Wolnego Miasta Gdańska (WMG) i napływ emigrantów, głównie Żydów z Rosji, hamowane było jednak przez szalejącą w Gdańsku, Niemczech i Polsce hiperinflację. Sytuację ustabilizowało wprowadzenie 1 I 1924 nowej waluty, guldena gdańskiego opartego na parytecie złota.
W latach 1920–1925 powstały w Gdańsku tysiące nowych firm handlowych i produkcyjnych, wiele z nich (z braku kapitału i dochodowego zbytu produkcji) ogłaszało jednak upadłość po krótkim okresie działania; często zmieniane były formy ich własności z pryw. poprzez spółkę akcyjną do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. 18 X 1928 sąd zarejestrował np. firmę „Borvis” Danzig-Polnische Kunstseiden AG, fabrykę jedwabiu syntetycznego koncernu Borvisk. Zamknął ją po likwidacji 26 X 1938, ale brak śladów, by kiedykolwiek działała, a tym bardziej prowadziła produkcję. Nie zdążyła podjąć przed II wojną światową produkcji zarejestrowana w sądzie handlowym 6 X 1937 firma J.B. Pette Kakao- und Schokoladenfabrik. Brak było stabilnego kapitału gwarantującego długofalową politykę inwestycyjną. Podawane częste przykłady inwestowania w Gdańsku przez kapitał zagraniczny ograniczały się w praktyce do zakładania niewielkich wytwórni metalowych, budowy maszyn, przerobu ropy naftowej na oleje przemysłowe i spożywcze czy produkcję środków spożywczych. Zatrudniały one najczęściej po kilkadziesiąt osób, działając w pomieszczeniach dzierżawionych od władz miejskich, głównie w dawnych obiektach wojskowych: fabryce karabinów (Weidengasse 35/38), Warsztatach Artyleryjskich (Reitergasse 13/15 (ul. Ułańska)), koszarach (Samtgasse 6/8 (ul. Aksamitna); 1939 koszary policji, firmy eksmitowano; Herrengarten (ul. Sadowa)). Kolejne zakłady koncentrowały swoją działalność po 1920 roku w nowo powstałych lub rozbudowanych centrach przemysłowych usytuowanych wzdłuż prawej strony obecnej al. Grunwaldzkiej (od obecnej Alei Wojska Polskiego do Oliwy) oraz w rejonie obecnych ulic Klinicznej, Twardej, Wiślnej, a także w dawnych spichrzach ( Spichlerze). Kilka zakładów działało na przedmieściach: na Oruni (obecna ul. Sandomierska, Trakt św. Wojciecha), w Nowy Porcie (obecna ul. Wolności), oraz na Stogach (obecna ul. Sienna i ul. Nowotna). Niewiele z nich wznosiło nowe, murowane, trwałe obiekty. Adaptowano przeważnie stare, istniejące budynki lub stawiano nowe tanią techniką szachulcową. W latach 1920–1945 nie powstał w Gdańsku zakład o znaczeniu ponadregionalnym. Gospodarka Gdańska odczuła także skutki kryzysu światowego z roku 1929. Zamknięto zakłady produkcji zbrojeniowej, a stocznie, wcześniej nastawione na produkcję okrętów wojennych, miały wielkie kłopoty z pozyskaniem zamówień, co zmuszało je do przestawienia się na inny profil produkcji lub ulegały likwidacji (stocznia Klawitterów, 1932). Dotyczyło to także fabryki wagonów i kolejowych zakładów remontowych. Żywiołowo powstające w okresie 1920–1922 niewielkie zakłady produkcji wyrobów tytoniowych uległy likwidacji po wprowadzeniu w 1927 Monopolu Tytoniowego w II WMG. Koniunkturalny był także eksport do Polski wyrobów czekoladowych oraz tłuszczowych (oleje spożywcze, margaryny, przetwory owocowo-warzywne). Przemysł spirytusowy nastawiony był na przemyt do krajów skandynawskich. W XIX wieku i w okresie II WMG efektywnie działał przemysł drzewny wykorzystujący sprowadzany z Polski surowiec. Działały liczne tartaki, zakłady produkcji tarcicy, skrzyń i opakowań drewnianych. Większość produkcji przeznaczona była na eksport, natomiast fabryki mebli nastawione były na zaopatrzenie rynku miejscowego. W branży spożywczej na uwagę zasługują zakłady produkcji margaryny i oleju spożywczego (Amada, Union, Oleo, van der Bergh’s) oraz przetwórstwa rolno-spożywczego (Dagoma, Degner und Ilgner), eksportujące część produkcji do Polski i Niemiec.
Sytuację handlu i przemysłu Gdańska w latach 1920–1939 obrazuje zestawienie ukazujące kwestię powstawania i likwidacji przedsiębiorstw (w wyborze), ich wielkość (małe zakłady, niezdolne do działalności ponadregionalnej). W 640 zakładach zatrudniających od 5 do kilkuset osób pracowały w Gdańsku w 1929 roku we wszystkich ujętych w statystyce branżach 27 723 osoby, czyli w każdym z nich średnio 43,3 osoby.
| Rok | Firmy zarejestrowane | Firmy zlikwidowane |
|---|---|---|
| 1921 | 636 | 332 |
| 1923 | 945 | 407 |
| 1925 | 297 | 788 |
| 1926 | 234 | 354 |
| 1930 | 167 | 162 |
| 1933 | 119 | 116 |
| 1935 | 215 | 117 |
| 1938 | 119 | 149 |
Po wybuchu II wojny światowej, po włączeniu Gdańska w skład III Rzeszy, niemiecki skarb państwa przejął bez odszkodowania wszystkie działające w mieście polskie, angielskie, francuskie i żydowskie firmy, w tym przemysłowe. Zarząd nad nimi powierzono powołanemu dla okręgu Rzeszy Prusy Zachodnie urzędowi powierniczemu (Treuhandstelle) z osobnym wydziałem do spraw byłego II WMG. Część zakładów została zlikwidowana, inne sprzedano lub działały nadal pod dawnymi nazwami. W okresie II wojny światowej nie odnotowano powstania w Gdańsku znaczących zakładów produkcyjnych. Zmienił się natomiast profil produkcji wielu zakładów, dostosowany do wymogów i potrzeb wojny. Stocznie włączyły się w produkcję głównie okrętów podwodnych i mniejszych jednostek wojennych, inne wytwarzały elementy uzbrojenia i wyposażenia wojskowego. Robotników powołanych do służby wojskowej na frontach zastępowały kobiety, robotnicy przymusowi i jeńcy wojenni z całej okupowanej przez Niemcy Europy. W roku 1944 w stoczniach zatrudniono więźniów obozu koncentracyjnego Stutthof (w tym kobiety żydowskie), tworząc w Gdańsku jego podobozy w Kokoszkach, na Przeróbce i na terenie stoczni ( obóz Stutthof, podobozy w Gdańsku). Dla robotników przymusowych zbudowano osiedla baraków ( obozy pracy w Gdańsku w okresie II wojny światowej), m.in. przy obecnej ul. Chrobrego, przy obecnej al. Zwycięstwa (na tzw. Polu Majowym przed obecną Państwową Operą Bałtycką), obozy w Narwiku. Działania wojenne w marcu 1945 doprowadziły do poważnych zniszczeń również w infrastrukturze przemysłowej miasta (większość zakładów uległa zniszczeniu, z innych wywieziono co cenniejsze maszyny i urządzenia do Niemiec, a wiosną i latem 1945 roku znajdujące się w trakcie budowy w gdańskich stoczniach okręty podwodne zostały wywiezione do ZSRR, tam też trafiła część maszyn). Pierwsze polskie zakłady zaczęły działać już w roku 1945 w ocalałych przedwojennych fabryczkach na obrzeżu miasta. Latem przejęto od Rosjan zarząd w połowie zniszczonych dawnych stoczni: Gdańskiej i Schichaua, połączono je następnie w Stocznię Gdańską ( stocznie po 1945). Przemysł stoczniowy był do lat 80. XX wieku główną branżą gdańskiego przemysłu, na jego rzecz pracowały liczne nowe firmy, np. Hydroster, Elmor. Obok Stoczni Gdańskiej działała powstała w miejscu zniszczonej fabryki wagonów Stocznia Północna, specjalizująca się w budowie dużych statków rybackich i okrętów wojennych, Stocznia Remontowa na Ostrowiu i Stocznia Wisła w Płoni Wielkiej. W branży tej w latach 70. XX wieku pracowało kilkadziesiąt tysięcy osób. Kolejnymi wiodącymi zakładami przemysłowymi były zakłady telewizyjne (początkowo zwane T–18, następnie Unimor) z bazą w dawnych koszarach przy ul. Rzeźnickiej, zakłady mechaniki precyzyjnej w Oliwie przy ul. Beniowskiego 5, łożysk ślizgowych Bimet w Oliwie przy al. Grunwaldzkiej. Wznowiły działalność w dawnych zabudowaniach: fabryka czekolady i cukierków Bałtyk w Oliwie i we Wrzeszczu, Zakłady Rybne przy Siennej Grobli, fabryka margaryny i oleju jadalnego przy ul. Wiślnej, przetwórnia owocowa-warzywna nawiązująca w swej nazwie do przedwojennej Dagomy przy ulicach: Angielska Grobla 1 i Toruńska 10. Wiele lat działała fabryka mebli przy al. Grunwaldzkiej 217 oraz wytwórnia wyrobów papierniczych przy al. Grunwaldzkiej 205. Uruchomiona została ponownie fabryka nawozów sztucznych przy ul. Kujawskiej (nad kanałem portowym), rozbudowana nast. w Gd. Zakłady Nawozów Fosforowych. Powstało też wiele nowych zakładów przemysłowych pracujących na rzecz stoczni, budownictwa mieszkaniowego i rolnictwa (przy al. Grunwaldzkiej, w Letniewie, Nowym Porcie i na Oruni). Po zmianie ustroju państwa w 1990 roku oraz kierunków rozwoju gospodarczego kraju większość wyżej wymienionych zakładów z różnych powodów uległa likwidacji.
Przedsiębiorstwa i zakłady przemysłowe w latach 1800–1945. Wybór. Prezentowane w tabelach zestawienia pozwalają śledzić rozwój różnych form produkcji przemysłowej także w układzie chronologicznym, np. rozwój gdańskiego przemysłu cukierniczego – poczynając od fabryki przy Breitgasse 54/55 (ul. Szeroka) Augusta Lindemanna z 1844 roku, producenta m.in. wyrabianych techniką domową cukierków ze słodu i tarczownicy islandzkiej oraz kulek marcepanowych, która to firma w związku z popytem rozpoczęła w 1898 roku produkcję maszynową czekolady i galanterii czekoladowej w nowej fabryce przy Sandgrube (ul. Rogaczewskiego), poprzez przedsiębiorstwo Georga Friedricha Mixa, produkujące czekolady, następnie konfitury i marcepany, a za czasów jego syna Georga Ernsta także keksy i pierniki (zob. Mix).
| Lp. | Nazwa firmy | Specjalność | Adres | Lata działalności | Właściciel (lub forma działalności) | Liczba pracowników |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. | Acetylen- und Sauerstoffwerke AG | wytwórnia tlenu i acetylenu | 1923–1945 Hopfengasse 74 (ul. Chmielna) | 1923–1945 | 1923–1945 AG (spółka akcyjna) | |
| 1928–1945 filia: Hauptstraße 311 (al. Grunwaldzka) | ||||||
| 2. | Adler Seifenfabrikation | wytwórnia mydła | Broschkischerweg 22 (ul. Wiślna) | 1930–1936 | 1930–1936 GmbH (spółka z o.o.) | |
| 3. | B.K. Allert Seifenfabrik | wytwórnia mydła | Dienergasse 31/33 (ul. Służebna) | 1892–1908 | 1892–1908 Bruno Karl Allert (1865–1915) | |
| 4. | Anglotraden Seifen- und Parfümeriefabrik | wytwórnia mydła i perfum | 1927 Hochstrieß 13 (ul. Słowackiego) | 1927–1939 | 1927–1939 GmbH (spółka z o.o) | |
| 1939 Ferberweg 12 (ul. Miszewskiego) | ||||||
| 5. | Johann Friedrich Wilhelm Gamm | wytwórnia mydła | Hundegasse 58/59 (ul. Ogarna) | 1814–1846 | 1814–1846 Johann Wilhelm Gamm (1791–1858) | 1896 – 18 1897 – 15 1907 – 15 |
| J.J. Berger Seifenfabrik | 1846–1926 | 1846–1906 Johann Isidor Emanuel Berger (1824–1906) | ||||
| 1906–1926 Felix Berger (1864–1926) | ||||||
| J.J. Berger AG Seifenfabrik | 1926–1945 | 1926–1945 AG (spółka akcyjna) dyr. Franz Berger | ||||
| 6. | Chemische Produktenfabrik Pommerensdorf GmbH | fabryka chemiczna, nawozy sztuczne | Kaiserhafen 2 (Kanał Kaszubski, ul. Kujawska) | 1913–1921 | 1913–1920 GmbH (spółka z o.o.) | |
| Chemische Werke GmbH | 1922–1945 | 1921–1945 GmbH (spółka z o.o.) | ||||
| 7. | Chemische Industrie und Papierfabrik AG | fabryka chemiczna i wytwórnia papieru | Fort Kronprinz, Weichselmünde (Wisłoujście) | 1923–1932 | 1923–1932 AG (spółka akcyjna) | |
| 8. | Celoika Danziger Celluloid-Kamm- und Kunstwarenfabrik | wytwórnia galanterii i wyrobów z tworzyw sztucznych | 1931 Mühlenhofer Weg 3A (ul. Wiatraczna) | 1923–1939 | 1923–1939 GmbH (spółka z o.o.) | |
| 1939 Weidengasse 35/38 (ul. Łąkowa) | ||||||
| 9. | Color Leim- und Kittfabrik | wytwórnia wyrobów chemicznych | Weidengasse 35/38 (ul. Łąkowa) | 1922–1932 | 1922–1932 GmbH (spółka z o.o.) | |
| Color Fabrik chemisch-technischer Artikel | 1933–1945 | 1935–1945 GmbH (spółka z o.o.) | ||||
| 10. | Chemische Fabrik | wytwórnia wyrobów chemicznych | Weißmönchen-Kirchengasse 10 (ul. Bielańska) | 1921 | 1921 Willi Frischbutter | |
| 11. | Chemische Fabrik Felix Kloss und Dr. Schubert | wytwórnia wyrobów chemicznych | Schellmühl (Młyniska) | 1908–1914 | 1908–1914 Felix Kloss | 1907 – 33 |
| 12. | Chemische Fabrik | wytwórnia wyrobów chemicznych | Langgarten 64 (ul. Długie Ogrody) | 1905 | 1905 Richard Kunert | |
| 13. | Chemische Fabrik Gedania | wytwórnia wyrobów chemicznych | Steindamm 31 (ul. Kamienna Grobla) | 1926–1928 | 1926–1928 inż. Teodor Grobelski (1889–1929) | |
| Chemische Industrie | ||||||
| 14. | Chemische Fabrik | fabryka chemiczna, nawozy sztuczne | Broschkischerweg 12/13 (ul. Wiślna) | 1870–1905 | 1870–1898 Otto Robert Petschow (1822–1898) | 1893 – 12 1894 – 15 1907 – 220 |
| 1870–1905 Gustav Davidsohn (1836–1903) | ||||||
| 1898–1905 dr Georg Petschow (1863–1944) | ||||||
| Chemische Fabrik AG vorm. Moritz Milch & Co. | 1905–1945 | 1905–1945 AG (spółka akcyjna) | ||||
| 15. | Danziger Chemisch-Pharmazeutische Werke Bojar | wytwórnia wyrobów chemicznych i farmaceutycznych | Hochstrieß 1 (ul. Słowackiego) | 1922–1927 | 1922–1927 AG (spółka akcyjna) | |
| 16. | Danziger Feinseifen- und Kerzenfabrik | wytwórnia mydła i świec | 1928–1935 Große Schwalbengasse 20 (ul. Jaskółcza) | 1922–1939 | 1922–1939 William Fach | |
| 1939 Am Sande 2 (ul. Na Piaskach) | ||||||
| 17. | Kohlensäurewerk | wytwórnia kwasu węglowego | Grabengasse 2B (ul. Przykopowa) | 1902–1906 | 1891–1906 GmbH (spółka z o.o.) | 1907 – 12 |
| Kohlensäurewerk C.G. Rommenhöller | Hopfengasse 9 (ul. Chmielna) | 1907–1910 | 1907–1921 GmbH (spółka z o.o.) | |||
| Danziger Kohlensäure | 1911–1921 | 1911–1921 GmbH (spółka z o.o.) | ||||
| Ostdeutsches Sauerstoffwerk | 1921–1924 | 1921–1924 GmbH (spółka z o.o.) | ||||
| Danziger Kohlensäurewerke Rommenhöller GmbH | Hopfengasse 7/9 (ul. Chmielna) | 1924–1944 | 1924–1944 GmbH (spółka z o.o.) | |||
| 18. | Danziger Kunstseide-Verwertung AG Gebr. Spaer | wytwórnia sztucznego jedwabiu | Kaserne Roggen, Langgarter Hintergasse 8 (część ul. Sadowej, obiekt nie istnieje) | 1928–1932 | 1928–1932 AG (spółka akcyjna) | |
| 19. | Danziger Ölfabrik Wroclawski Birnebaum & Co. | wytwórnia olejów technicznych | Reitergasse 13/15 (ul. Ułańska) | 1929 | 1929 spółka handlowa: Mordka Wrocławski | |
| Danziger Ölfabrik M. Wroclawski & Co. | 1930–1937 | Mordka Mendel Birnebaum 1930–1937 GmbH (spółka z o.o.) | ||||
| 20. | Deofa Danziger Ölfabrik | wytwórnia farb olejnych i lakieru | 1923 Wallgase 21B (ul. Wałowa) | 1922 | 1922 GmbH (spółka z o.o.) | |
| Danziger Öl- und Lackfarbenfabrik | 1937 Adolf-Hitler-Straße 94 (al. Grunwaldzka) | 1923–1939 | 1923–1939 AG (spółka akcyjna) | |||
| 21. | Daol Danzig-Olivaer Lackfabrik | wytwórnia farb olejnych i lakieru | Colbatzer Straße 104 (ul. Bora-Komorowskiego) | 1922–1925 | 1922–1925 GmbH (spółka z o.o.) | |
| Daol Aktiengesellschaft für Lack- und Farbenfabrikation | 1925–1945 | 1925–1945 AG (spółka akcyjna) | ||||
| 22. | Danziger Seifenwerk Gebr. Karpienkel | wytwórnia mydła | Baumgartsche Gasse 41 (ul. Heweliusza) | 1924–1945 | GmbH (spółka z o.o.) | |
| 23. | Eos Chemische Fabrik | wytwórnia chemiczna | 1924 Vorstädtischer Graben 6 (ul. Podwale Przedmiejskie) | 1923–1939 | 1923–1939 dr Alfred Kroner | |
| Eos Chemische Werke | 1928–1942 Langgarten 57/58 (ul. Długie Ogrody) | 1940–1945 | 1940–1945 Hans Joachim Arnold | |||
| 24. | Fischer und Nickel | handel hurtowy zbożem | Hopfengasse 26/28 (ul. Chmielna) | 1886–1924 | 1886–1924 Carl Paul Fischer (1859 – po 1944) | |
| 1886–1900 Carl Ferdinand Nickel | ||||||
| Fischer und Nickel Fabrik chemisch-technischer Artikel Technische Öle und Fette |
wytwórnia olejów technicznych | 1924–1945 | 1900–1924 Oskar Robert Fischer (1866–1930) | |||
| 1924–1945 Heinrich Fischer (1892 – po 1944) | ||||||
| 25. | Galkar Danziger Mineralölprodukte-Vertrieb | wytwórnia olejów technicznych | Hopfengasse 94 (ul. Chmielna) | 1932–1945 | 1932–1945 GmbH (spółka z o.o.) | |
| 26. | Johann Carl Gamm Seifenfabrik | wytwórnia mydła | Breitgasse 138 (ul. Szeroka) | 1818–1841 | 1818–1841 Johann Carl Gamm (1794–1841) | |
| 27. | Carl Friedrich Hohnfeldt Seifenfabrik | wytwórnia mydła i środków piorących | 1825–1858 1. Damm 6/7 (ul. Grobla I) | przed 1800–1825 | 1800–1823 Carl Friedrich Hohnfeldt (1739–1823) | 1896 – 8 1897 – 8 1907 – 13 |
| 1823–1825 spadkobiercy | ||||||
| Johann Eduard Gamm Seifenfabrik | 1858–1865 Breitgasse 2 (ul. Szeroka) | 1825–1865 | 1825–1865 Johann Eduard Gamm (1801–1874) | |||
| Oscar Gamm Seifenfabrik | 1865–1945 Breitgasse 131/132 (ul. Szeroka) | 1865–1893 | 1865–1893 Friedrich Oscar Gamm (1835–1893) | |||
| Karl Gamm Seifenfabrik | 1893–1945 | 1893–1915 Berta Elisabeth Gamm (1835 – po 1925), wdowa, i 1909–1915 Bruno Allert (1865–1915) | ||||
| 1915–1945 Karl Gamm (1890 – po 1945) | ||||||
| 28. | Städtische Gasanstalt | gazownia miejska | 1852 (gazownia I) Thornsche Gasse 14 (ul. Toruńska) | 1852–1925 | 1852–1945 władze Gdańska | 1895 – 125 1897 – 149 1907 – 235 |
| 1904 (gazownia II) Hohe Seigen 37 (ul. Rybaki Górne) | 1904–1945 | |||||
| 29. | Gummiwerke Danzig | wytwórnia wyrobów gumowych | Weidengasse 51, potem 55 (ul. Łąkowa) | 1925–1945 | 1928–1939 GmbH (spółka z o.o.) | |
| 1939–1945 Hans Lemke | ||||||
| 30. | Gurma Öl-Raffinerie | rafineria oleju | Schellmühler Wiesedamm 6 (ul. Twarda) | 1935 | 1935 GmbH (spółka z o.o.) | |
| 31. | Paul Gräser & Co. Seifenfabrik Hansa | wytwórnia mydła | Ringstraße 5B (ul. Kościuszki) | 1923–1926 | 1923–1926 spółka handlowa: Paul Gräser i Samuel Józefowicz | |
| Hansa Seifenfabrik GmbH | 1926–1939 | 1926–1939 GmbH (spółka z o.o.) | ||||
Tabela: Przemysł cukierniczy
| Lp. | Nazwa firmy | Specjalność | Adres | Lata działalności | Właściciel (lub forma działalności) | Liczba pracowników |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. | C. A. Sack & Co. | rafineria cukru | Sandgrube 23 (ul. Rogaczewskiego) | do 1839 | do 1839 C. A. Sack & Co. | |
| C. L. Botzon Zuckerraffinerie | 1839 | 1839 Carl Louis Bozon (1798–1854) | ||||
| 2. | Georg Mallison & Co. Zuckerraffinerie | rafineria cukru | Böttchergasse 3 (ul. Bednarska) | do 1838 | do 1838 Georg Mallison (1781–1858) | |
| Heinrich Burghard Abegg Zuckerraffinerie | 1838 | 1838 Heinrich B. Abegg | ||||
| 3. | Westpreuβische Zuckerraffinerie Otto Wanfried | rafineria cukru | Kiebitzgasse 5 (ul. Jaglana) | 1892–1929 | 1892–1910 Otto Friedrich Wanfried | 1893 – 125 1894 – 120 1895 – 120 1896 – 120 1897 – 122 1907 – 230 |
| 1910–1929 Gustav Adolf Wanfried (1879–1931) | ||||||
| 1910–1929 Margaretha Wanfried (1855–1942) | ||||||
| 4. | Zuckerraffinerie Danzig | rafineria cukru | Lotsenweg 1 (ul. Przemysłowa) | 1892–1920 | 1892–1920 GmbH (spółka z o.o.) | 1893 – 447 1894 – 415 1895 – 493 1896 – 499 1897 – 611 1907 – 370 |
| Baltische Zuckerraffinerie AG | 1921–1929 | 1921–1929 AG (spółka akcyjna) | ||||
Tabela: Przemysł drzewny. Tartaki
Tabela: Przemysł drzewny. Zakłady przeróbki drewna
| Lp. | Nazwa firmy | Specjalność | Adres | Lata działalności | Właściciel (lub forma działalności) | Liczba pracowników |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. | DAFA Danziger Akkumulatorenfabrik | wytwórnia akumulatorów samochodowych | Mirchauer Weg 38/40 (ul. Partyzantów) | 1932–1945 | 1932–1945 Wilhelm Denker | |
| 2. | Daimon Fabrik elektrotechnicher Apparate | wytwórnia urządzeń i aparatów elektronicznych | Weidengasse 35/38 (ul. Łąkowa) | 1923–1934 | 1923–1945 GmbH (spółka z o.o.) | |
| Daimon Fabrik elektrischer Apparate | 1935–1945 | |||||
| 3. | Danziger Akkumulatorenfabrik Gottfried Hagen | wytwórnia akumulatorów samochodowych | 1935 St. Elisabeth-Kirchengasse 10 (ul. Elżbietańska) | 1931–1945 | 1931–1945 GmbH (spółka z o.o.) | |
| 1939–1945 Adolf-Hitler-Straße 489 (al. Grunwaldzka) | ||||||
| 4. | Elektrizitätswerke | elektrownia miejska | Bleihof 1 (ul. Ołowianka) | 1899–1945 | 1899–1945 Danziger Städtische Werke | 1907 – 45 |
Tabela: Przemysł maszynowy (budowa maszyn i pojazdów)
Tabela: Przemysł materiałów budowlanych. Cegielnie
Tabela: Przemysł materiałów budowlanych. Wytwórnie papy dachowej
Tabela: Przemysł materiałów budowlanych. Wytwórnie pieców
Tabela: Przemysł materiałów budowlanych. Inne
Tabela: Przemysł meblarski
Tabela: Przemysł metalowy
Tabela: Przemysł młynarsko-piekarniczy
Tabela: Przemysł papierniczy. Papiernie
Tabela: Przemysł papierniczy. Wyroby papiernicze
Tabela: Przemysł skórzany
Tabela: Przemysł spożywczy. Przetwórnie rybne
Tabela: Przemysł spożywczy. Przetwórnie owocowo-warzywne
Tabela: Przemysł spożywczy. Przetwory mięsne
Tabela: Przemysł spożywczy. Wytwórnie octu, musztardy, żelatyny
Tabela: Przemysł spożywczy. Wytwórnie drożdży, esencji, olejków zapachowych i proszków do pieczenia
Tabela: Przemysł spożywczy. Wytwórnie wód mineralnych
Tabela: Przemysł stoczniowy
Tabela: Przemysł tłuszczowy
Tabela: Przemysł włókienniczy. Worki, plandeki, sieci
Tabela: Przemysł włókienniczy. Wyroby dziewiarskie
Tabela: Przemysł zbrojeniowy
Tabela: Wytwórnie sprzętu muzycznego. Organy
Tabela: Wytwórnie sprzętu muzycznego. Pianina
Tabela: Wytwórnie sprzętu optyczno-medycznego
Tabela: Wytwórnie wyrobów z bursztynu
Przedsiębiorstwa i zakłady przemysłowe w latach 1945–1990. Wybór
Tabela: Przemysł chemiczny
Tabela: Przemysł cukierniczy
Tabela: Przemysł drzewny
Tabela: Przemysł elektryczny i elektrotechniczny
Tabela: Przemysł maszynowy
Tabela: Przemysł materiałów budowlanych
Tabela: Przemysł metalowy
Tabela: Przemysł papierniczy
Tabela: Przemysł spożywczy
Tabela: Przemysł stoczniowy
Tabela: Przemysł włókienniczy
Tabela: Zakłady budownictwa morskiego
Tabela: Zakłady różne
Tabela: Zakłady użyteczności publicznej
