CHODOWIECKI DANIEL, malarz, rysownik, patron gdańskiej ulicy
| < Poprzednie | Następne > |
DANIEL CHODOWIECKI (16 X 1726 Gdańsk – 7 II 1801 Berlin), malarz, rysownik, patron gdańskiej ulicy. Wnuk Christiana Sereniusa Chodowieckiego (1655–1709, podczas wielkiej epidemii dżumy) z wielkopolskiej kalwińskiej rodziny szlacheckiej, przybyłego około 1680 do Gdańska z Torunia, od 6 X 1685 posiadacza kupieckiego obywatelstwa tego miasta, parającego się handlem przyprawami korzennymi. Od 1702 w Gdańsku mieszkał także jego młodszy brat Johann Serenius Chodowiecki, rektor szkoły św. Piotra i Pawła.
Ze związku Christiana Sereniusa z Sophie von Gent narodziło się pięcioro dzieci, najmłodszym był, kontynuujący początkowo zawód ojca, a następnie kupiec zbożowy Gottfried Chodowiecki (ochrzczony 17 III 1698 Gdańsk – pochowany na cmentarzu kościoła Bożego Ciała w grobie teścia 27 IV 1740 Gdańsk), który 31 VIII 1724 otrzymał kupieckie obywatelstwo gdańskie jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli). 12 IX 1774 poślubił on kościele św. Piotra i Pawła Marie Henriette (chrzest 7 IX 1702 – pochowana 7 VI 1770 wraz z ojcem), córkę kupca Daniela Adriana Ayrera. Ze związku tego pochodzili Ludovica Elisabeth Concordia zwana Luisą (1725 Gdańsk – 1785 Berlin), Daniel, Gotfryd Samuel (1728 Gdańsk – 1781 Berlin), Sara Henrietta (1730 Gdańsk – 1800 Berlin), Michael Alexander (1732 Gdańsk – 1745 Gdańsk) i niepełnosprawny umysłowo Nathaniel Antoine (Gdańsk 1734 – 1775 Berlin, szpital), przebywający pod opieką Daniela.
Miejsce urodzenia. 22 VIII 1780 Christian Nathanael Feldhauer kupił dom Daniela Chodowieckiego przy Heilige-Geist-Gasse 54 ( ul. św. Ducha). Z biegiem lat utrwaliło się przekonanie, że jest to miejsce urodzenia Daniela. Jak dowiodły badania Jerzego Mariana Michalaka, pięćdziesięcioczteroletni artysta i jego młodszy brat Samuel Gottfried (30 I 1728 Gdańsk – 1781 Berlin) otrzymali ten dom w spadku po siostrze ich matki Susanne Justine Ayrer (pochowana 7 XII 1779 Gdańsk), ostatniej spadkobierczyni Daniela Adriana Ayrera. Wszystkie dzieci Gottfrieda Chodowieckiego urodziły się w położonym naprzeciwko domu szewca Martina Godowa (około 1690 – pochowany 24 IV 1750 Gdańsk) przy ul. Grobla I (zapewne pod nr 7). To stamtąd 23 IV 1740 przeniesiono zwłoki Gottfrieda Chodowieckiego do grobu rodziny Ayrerów na cmentarzu kościoła Bożego Ciała. Jakiś czas po pogrzebie wdowa z dziećmi zamieszkała w domu jej matki Jeanne-Louise przy Heilige-Geist-Gasse (ul. św. Ducha, obecnie w ciągu zabudowy między ul. Krowią i Mokrą).
Twórczość. Jednym z pierwszych dzieł Daniela Chodowieckiego był mały portret Stanisława Leszczyńskiego z 1734. Po śmierci ojca podjął pracę w firmie korzennej ciotecznej babki Suzanne Bröllmann (wdowy po Nicolausie, szwagrze babki ojczystej Sophii von Gent i swoim ojcu chrzestnym). W 1743 wyjechał na stałe do Berlina, gdzie w firmie handlu artykułami gospodarstwa domowego wuja Antona Adriana Ayrer (zm. 1764) już wcześniej pracował jego młodszy brat Gotfryd Samuel. Do 1754 również zatrudniony u wuja, wykonywał scenki na tabakierach i innych drobnych przedmiotach, następnie pracował dla gminy hugenockiej w Berlinie. Przełomowym dziełem było Pożegnanie Calasa z rodziną z 1767, które zwróciło na niego uwagę. Prawdziwe sukcesy odniósł jako autor rycin. Specjalizował się w studiach z natury, portretach i scenach życia codziennego, wiele tematów oscylowało wokół motywów polskich. Wykonał liczne prace dla drukarstwa, m.in. w kalendarzach. Pozyskał tak dużo zleceń, że zaczął zatrudniać grupę współpracowników. Brał udział w pracach berlińskiej Akademie der Künste und mechanischen Wissenschaften; od 1790 był jej wicedyrektorem, a od 1797 dyrektorem.
Dla dziejów Gdańska duże znaczenie historyczne mają jego ilustracje z Die Reise von Berlin nach Danzig (Dziennik podróży do Gdańska, Berlin 1773), przedstawiające codzienne życie gdańszczan. Został on napisany w 1773 podczas krótkiego (czerwiec – sierpień) pobytu artysty w tym mieście. W Gdańsku przebywał również w lipcu 1780 w celach załatwienia formalności spadkowych i zabrania do Berlina niezamężnych sióstr Luisy i Henrietty. Z prac Chodowieckiego zachowało się do dzisiaj około 4000 rysunków, 2000 rycin i około 30 obrazów.
Od 13 VII 1755 był żonaty z Jeanne Barez (1728–1875), z francuskiej rodziny hugenockiej osiadłej w Berlinie, córkę hafciarza złotem Jeana Bareza i Jeanne Givery, w domu której zamieszkał. Ojciec Jeanne (1761–1830), Susanne (1763–1819), Louisa Wilhelma (1765–1805), Henriego Isaaca (1767–1830) i Justiny Henrietty (1770–1818).
Jego płaskorzeźbowy wizerunek umieszczono w wykuszu na elewacji budynku banku przy ul. Okopowej 1 (wraz z innym zasłużonymi dla Gdańska postaciami). W okresie II Wolnego Miasta Gdańska,w 1926, na domu, w którym mieszkał zawieszono upamiętniającą go tablicę (zniszczona w 1945), jego imię, Chodowiecki-Weg (obecnie Chodowieckiego), otrzymała jedna z ulic Wrzeszcza. Nosi je do dziś (wchodzi w skład dzielnicy Aniołki). Nosi je również założona przez Güntera Grassa w 1992 fundacja kulturalna: Daniel-Chodowiecki-Stiftung, m.in. przyznająca nagrody twórcom grafiki i rysunku z Polski oraz Niemiec.
W latach 80. XX wieku noszono się z zamiarem upamiętnienia w Gdańsku jego postaci nową tablicą pamiątkową. Projekt przygotował rzeźbiarz Zygfryd Korpalski, tekst konsultował Andrzej Januszajtis. Zgody na jej powstanie nie wyraziła cenzura z powodu niemieckobrzmiącego imienia ojca i panieńskiego nazwiska matki, jak i miejsca śmierci malarza (Berlin). Nie pomogło cytowanie fragmentu jednego z jego listów: „Za zaszczyt sobie mienię być prawdziwym Polakiem, chociaż jako pierwszy z Chodowieckich w Niemczech osiadłem”.
23 V 2009 w Parku im. Ronalda Reagana z inicjatywy Fundacji Wspólnota Gdańska odsłonięto jego popiersie, autorstwa Czesława Fankidejskiego, jako część wystawy stałej "Wielcy Gdańszczanie". Od 26 II 2011 jego imię nosi gdański tramwaj typu PESA Swing 120NaG nr 1018.
Bibliografia:
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. VII, s. 422, 423.
Daniela Chodowieckiego dziennik z podróży do Gdańska z 1773 roku, opracowała Małgorzata Paszylka, Gdańsk 2002.
Michalak Jerzy M., Przy której uliczce stał dom rodzinny Daniela Chodowieckiego?, w: Gdańszczanin w Berlinie. Daniel Chodowiecki i kultura 2. połowy XVIII wieku w Europie Północnej, red. Edmund Kizik, Ewa Barylewska-Szymańska, Wojciech Szymański, Gdańsk 2002.
Oettingen Wolfgang von, Daniel Chodowiecki. Ein Berliner Künstlerleben im achtzehnten Jahrhundert, Berlin 1895.
