SPICHLERZE
| < Poprzednie | Następne > |
SPICHLERZE (1346: miejsce spichlerzy / spicherstetten; 1422: Spichlerze / gran aria; 1430: Speicher, 1591 po pol.; 1782: Wyspa Spichrzów / Speicher-Insul; obecna nazwa od 1949), urzędowa nazwa dawnej dzielnicy magazynów portowych, o powierzchni 24 ha. Od zachodu granicę wyznaczała Motława, w XIV wieku od północnego-wschodu zastoisko wodne (cloaca lacus) Bersen (Brensa), łączące się z Motławą na wysokości Wielkiego Żurawia, sięgające po obecną ul. Stągiewną, od niej na południowy obszar bagien. Biegnąca między nim ul. Stągiewna była najstarszą w tym rejonie, pierwotnie stanowiła szlak wiodący (przez ul. Długie Ogrody) na Żuławy i Mierzeję.
Pierwszym znanym obiektem była założona w 1331 rzeźnia nad Motławą (Kuttelhof, przy obecnej ul. Chmielnej 39–45, mniej więcej obszar obecnego biegu ul. Podwale Przedmiejskie). W 1357 istniał już most Kogi (od 1568 zwany mostem Zielonym), w 1379 most Krowi. W północnej części (naprzeciwko Wielkiego Żurawia) funkcjonowały do 1494 Dwór Popielny i Dwór Smolny, punkty kontroli (brakowania) jakości smoły, chmielu, lnu, konopii itd. Dalej ku południowemu-wschodowi znajdowała się miejska Cieślarnia (na wysokości ul. Chmielnej 112–113, nad Nową Motławą), ku południowemu-zachodowi – między dworami a rzeźnią – wznoszono na wschodnim brzegu Motławy spichrze, jeszcze dalej na południe od rzeźni, od obecnej ul. Owsianej (Mausegasse) do Jaglanej (Kiebitzgasse), w 2. połowie XIV wieku powstały składy drewna.
Na początku XV wieku było 120 spichrzy, usytuowanych przy istniejącym już w 1385 drewnianym pomoście pomocnym w rozładunku i wyładunku, zwanym Długim Pobrzeżem i Długim Mostem. Wszystkie obiekty łączyła ul. Chmielna, będąca główną ulicą dla Spichlerzy. Zastoisko Bersinę przekopano w 1456 w tzw. Nową Fosę z mostem (później mostem Stągiewnym), z broniącą go basztą Stągiewką ( brama Stągiewna). 6 V 1424 zabudowę Spichlerzy zniszczył pożar, w 1494 spłonęły dwory Smolny i Popielny. Oba dwory w 1495 przeniesiono w południową część spichlerzy (obecny obszar ul. Toruńskiej – Grodzy Kamiennej); Dwór Smolny, oddzielony przekopem wodnym, znalazł się na małej wysepce połączonej stałym mostem z ciągiem ul. Chmielnej. W 1499 rejon naprzeciw mostu Kogi uległ spaleniu za sprawą Maternów, w 1515 członkowie ich bandy spalili większość spichrzy (ocalało jedynie pięć), składy drewna i zabudowania od ul. Jaglanej do obecnej ul. Zarzewie (Brandgasse)
(tak nazwanej od czasu pożaru, dziś nieistniejącej, w jej miejscu przechodzi aktualnie ul. Podwale Przedmiejskie). Działania Maternów i spodziewana wojna polsko-krzyżacka (1519–1521) spowodowały wybudowanie w okresie 1517–1519 drewniano-ziemnej fortyfikacji Psiego Wału, chroniącego dostęp od wschodu. Składy drewna przeniesiono na Stare Przedmieście (Targ na Dyle). 29 V 1536 kolejny pożar zniszczył około 300 spichrzów, do 1553 odbudowano 193 (w tym 35 miało własne nazwy, pierwszy spichrz o własnej nazwie notowany był już około 1495).
Po przekopaniu Nowej Motławy w 1576 Spichlerze stały się wyspą. Przeniesiono wówczas na Ołowiankę miejską Cieślarnię, w 1614 budując w jej miejsce Dwór Zapasów. W 1600 istniały prowadzący z obecnej ul. Żytniej na ul. Szopy most i brama Rogoźników. W 1643 na Starej Motławie powstał most Popielny, łączący Spichlerze ze Starym Przedmieściem (Targiem na Dyle), a na Nowej Motławie most Toruński (Kłodowy), łączący z obecną ul. Kamienną Groblą. W 1643 stało na wyspie 315 spichrzy (110 z własnymi nazwami), mieszczących do 250 000 ton zboża. W 1649, przy ul. Motławskiej 5, róg Żytniej, wzniesiono Starą Pakownię (skład drobnicy). W 1809 liczba spichrzy wzrosła do 359. Podczas ostrzału Gdańska przez wojska rosyjskie w październiku–listopadzie 1813, pożar zniszczył 197. Nie wszystkie odbudowano, w 1854 było ich 175.
Po zasypaniu w 1852 połączenia między Starą i Nową Motławą, na miejscu zlikwidowanego dworów Smolnego i Popielnego wzniesiono pierwszy w Gdańsku dworzec kolejowy ( kolej) i pierwszą gazownię. W 1884 na ul. Chmielnej ułożono tory bocznicy kolei spichrzowej. W 1936 ścięto północny cypel (likwidując magazyn śledziowy), poszerzając w tym miejscu koryto Motławy i tworząc obrotnicę dla statków o długości do 62,5 m (przy odpowiednich manewrach mogły tu zawrócić nawet statki do 89 m długości).
W 1914 na wyspie stały 294 budynki, z których 121 pełniło nadal funkcję magazynów, zachowując historyczne nazwy. Rok 1945 przetrwały trzy: Steffen, Deo (elewator z zespołu Soli Deo Gloria; zob. Motława) i Wisłoujście (przed 1776 Błękitny Baranek). Dotychczas odbudowano na różne cele 36 spichrzów (w tym 18 na cele mieszkalne przy ul. Stągiewnej). Z pozostających w ruinie najcenniejsze są: Daleka Droga, Woli Łeb, Trupia Czaszka, Biały Rumak, Czerwony Lew, Książę i Węgier (wszystkie przy ul. Chmielnej), Turek (przy ul. Motławskiej), Narożny i Kamienny Miś (przy ul. Basztowej) oraz Kuźnia, Arka Noego i Czerwony Kur (przy ul. Żytniej). Ruiny spichrza Woli Łeb rozebrano w 2014.
Przy ul. Pszennej nr 1 od 29 I 1976 działa hotel Novotel. 6 VI 1995 wmurowano kamień węgielny pod 42 stylizowane kamienice, budowane przez Międzyzakładową Własnościową Spółdzielnię Mieszkaniową „Stągiewna” (według projektu architektów: Kazimierza Jarosza, Stanisława Michela), Stefana Philippa i Andrzeja Sotkowskiego) w południowej pierzei ul. Stągiewnej; oddane oficjalnie do użytku 21 V 1999. Kamienice otrzymały nazwy od dawnych spichrzy. W 2015 oddano do użytku przy ul. Stągiewnej 26 Hotel Puro, rozpoczynając nim odbudowę północnej pierzei tej ulicy.
Od grudnia 2012 do lipca 2014 wokół północnego cypla wyspy (od ulicy Stągiewnej na północ) staraniem Dyrekcji Rozbudowy Miasta Gdańska umocniono nabrzeża, przeznaczając je na ciąg spacerowy (szerokości 4 m). Zachodnia część (długości 258,65 m) została przeznaczona na pomost-ciąg spacerowy, od strony Motławy obity drewnem dębowym. W latach 2016–2019, między ul. Chmielną, drewnianą promenadą nad Motławą, Mostem Zielonym i spichlerzem „Deo”, przy ul. Chmielnej 10-25, wybudowano zespół apartamentowo-hotelowo-usługowy Deo Plaza, dalej na północ powstał zespół Granaria. 18 IV 2024 północno-zachodnia część (nad starą Motławą, od Mostu Zielonego i dalej, za kładkę obrotową) otrzymała nazwę Nabrzeże Hanzy, a uroczyste odsłonięcie tablicy z nazwą odbyło się 15 czerwca, podczas 44. Zjazdu Hanzy w Gdańsku.
| Ulica | Nazwy historyczne | Informacje o nazwie współczesnej | Uwagi |
|---|---|---|---|
| Basztowa | 1410 via versus lacum circa curiam civitatis (droga w stronę jeziorka koło Dworu Miejskiego) | obecna nazwa od 1945 | |
| 1553 de gasse dar der Tymmerhov gelegen ist (uliczka, gdzie leży Cieślarnia) | |||
| 1643 arcta platea prima (ulica Wąska I) i Zimmerhof (Cieślarnia) | |||
| 1688 arcta platea prima | |||
| 1710 Andere Quergasse (Druga Poprzeczna) i Zimmergasse (Ciesielska) | |||
| 1820–1945 – Turmgasse (Basztowa) – od spichlerza Baszta, który istniał już w 1620 (od 1709 pod nazwą Turek) | |||
| bulwar nad Starą Motławą | 1385 pons longus (Długi Pomost – tzn. Nabrzeże) | ||
| około 1400 acies iuxta pontem liburnorum (uliczka przy moście Kogi) | |||
| 1553 acies circa pontem liburnorum (uliczka koło mostu Kogi) | |||
| 1606 Langer Lauf (Długi Bieg, albo Daleka Droga – od spichlerza Lange Loop na cyplu, istniejącego już w 1490) | |||
| 1643 An der Langen Brücke (na Długim Pomoście), An der Mottlau (Nad Motławą) i nach dem Aschhoff werts (w stronę Dworu Popielnego) | |||
| 1710 längs der Brücken am Wasser (wzdłuż pomostu nad wodą) później bez nazwy | |||
| Chmielna | 1385 bez nazwy od Dworu Smolnego i Popielnego (do 1494 na cyplu) do mostu Krowiego | obecna nazwa od 1945 | |
| 1410 a) do mostu Kogi acies (ostrze, kąt = droga), b) dalej do mostu Krowiego acies ascendendo versus pratum (w górę w stronę łąki), c) dalej do końca ex opposito ascendendo (na przeciwko w górę) i continuando versus ligna (dalej w stronę składów drewna) | |||
| 1440 a) versus strues lignorum (w stronę stosów drewna) – od Cieślarni, która istniała tam w latach 1385–1576, b) zwischen beiden Brücken (między dwoma mostami) | |||
| 1553 a) versus strues lignorum, Lange Gasse (Długa), b) Steynbrükke (Kamienna) – od nawierzchni, c) acies versus curiam lignorum (w stronę Dworu Drzewnego, tj. składów drewna) i ex opposito Küttelhof (na przeciwko rzeźni, która była tu od 1331) | |||
| 1643 a) hinder der langen Brücken (za Długim Pomostem, tj. Nabrzeżem) i longa platea (Długa) oraz Auf dem alten Stadtzimmerhof (Na starej Cieślarni Miejskiej), b) Fuhrort (miejsce fur, czyli postój wozów), Flachsgasse (Lniana) – od wagi lnu i Hopfengasse (Chmielna), c) Hopfengasse | |||
| 1688 a) Alte Zimmerhofgasse (Starocieślarska), b) Fuhrort (miejsce fur, czyli postój wozów), Flachsgasse (Lniana) i Hopfengasse, c) Aschhofgasse (Popielnicza – od Dworu Popielnego, przeniesionego w 1494 na południowy koniec Spichlerzy) i Hopfengasse | |||
| 1710 a) Hopfengasse, b) Fuhrort i Hopfengasse, c) Hopfengasse | |||
| 1805–1945 Hopfengasse (1820 Lange Hopfengasse Długa Chmielna) | |||
| Ciesielska | 1410 versus lacum (w stronę jeziora) | obecna nazwa od 1945 | |
| 1440 ander gasse (Druga) | |||
| 1553 de ander gasse vom Tymmerhov (Druga od Cieślarni) | |||
| 1643 arcta platea secunda (Wąska II) i Zimmerhoff (Cieślarnia) | |||
| 1688 arcta platea secunda | |||
| 1710 Erste Quergasse am Graben (Pierwsza Poprzeczna przy Fosie) | |||
| koniec XVIII wieku Schleifengasse – od pochylni do wyciągania drewna | |||
| 1805 Schleifen-oder Zimmergasse | |||
| 1820–1945 Schleifengasse | |||
| Jaglana | 1410 twergasse (Poprzeczna) | obecna nazwa od 1945 | |
| 1440 platea septima (uliczka VII) | |||
| 1553 Twergasse (Poprzeczna) i via (droga) | |||
| 1643 i 1688 arcta platea septima (Wąska VII) i vierte Brandgasse (Czwarta Spalona) | |||
| 1710 die erste Quergasse (Pierwsza Poprzeczna) | |||
| 1805–1945 Kiebitzgasse (Czajcza) – od spichlerza Czajka, który istniał już w 1678 (nr 8) | |||
| Motławska (bulwar nad Nową Motławą) | 1361 i 1378 cloaca albo priveta (ściek) | obecna nazwa od 1945 | |
| 1456 nova fossa (Nowa Fosa) | |||
| 1553 a) Am Newen Graben (Nad Nową Fosą) – od Cieślarni do Stągiewnej, b) By albo längs dem Walle (Przy Wale albo Wzdłuż Wału) – dalej na południe | |||
| 1643 a) Am Newen Graben, b) Hundewall (Psi Wał) – od wału, usypanego w latach 1517–1598 | |||
| 1710 Im albo längs dem Graben (Przy albo Wzdłuż Fosy) | |||
| 1792 a) Am Graben, b) Hundewall | |||
| 1820–1945 An der Neuen Mottlau (Nad Nową Motławą) | |||
| Owsiana | 1410 strona południowa: versus nemus (w stronę lasku) | obecna nazwa od 1945 | |
| 1440 arta platea quinta (Wąska V) | |||
| 1553 in der achten gasse (przy ósmej uliczce) | |||
| 1643 i 1688 arcta platea quinta | |||
| koniec XVIII wieku Einhorngasse (Jednorożca), od spichrza Jednorożec (nr 5 – istniał już w 1643) | |||
| 1805–1945 Mausegasse (Mysia), od spichlerza Mysz (nr 6/8 – istniał już w 1646) | |||
| Pożarnicza | 1410–1643 via usque ad aquam (droga do wody) | obecna nazwa od 1945 | |
| koniec XVIII wieku verlorene Gasse (Zagubiona) | |||
| 1805–1945 Leitergasse (Drabiniasta), od przechowywanego tu sprzętu pożarniczego | |||
| Pszenna | 1410 ex opposito kuttelhof (na przeciwko rzeźni), od rzeźni przy ul. Chmielnej 45–47 | obecna nazwa od 1945 | |
| 1422 arta platea tertia ex opposito Kuttelhof (Wąska III na przeciwko rzeźni) | |||
| 1514 Adebargasse (Bociania), od spichrza Bociek (nr 7) | |||
| 1553 de VI Gasse vom Tymmerhov (VI od Cieślarni) i Adebahrgasse | |||
| 1643 Arcta platea tertia (Wąska III) i Adebahrgasse | |||
| 1688 Adebargasse | |||
| 1710 die fünfte Quergasse (Piąta Poprzeczna) i Adebargasse | |||
| od końca XVIII wieku do 1945 Adebargasse (Bociania) | |||
| Stągiewna | 1361 usque cloacam (do ścieku) | obecna nazwa od 1945 | |
| 1378 agger sicut itur ad privetam (grobla prowadząca do ścieku) | |||
| 1385 via versus insulam (droga w stronę Żuław) | |||
| 1410 a) odcinek przy moście Kogi acies versus insulam (w stronę Żuław), b) dalszy ciąg strona południowa acies versus civitatem (ku miastu), c) strona północna acies ascendendo versus lacum (w górę ku jezioru) | |||
| 1553 a) acies jodengasse (uliczka Żydowska), b) do nr 16 acies hoppenschune descendendo (Chmielarnia w dół), nr 17–23 drodde gasse (Trzecia), c) ascendendo (w górę) | |||
| 1643 – a) Judengasse (Żydowska), b) Milchkannen descendendo (Stągwie Mleczne w dół, Brama Stągiewna), c) Milchkannen ascendendo (Stągwie Mleczne w górę) | |||
| 1688 a) Juden Gasse (Żydowska), b) i c) Hopfengasse (Chmielna) | |||
| 1710 Hopfengasse (Chmielna) | |||
| 1805 Milchkannengasse oder Lange Reihe (Stągiewna albo Długi Rząd) | |||
| 1820–1945 Milchkannengasse | |||
| Spichrzowa | 1410 strona północna ascendendo versus civitatem (w górę w stronę miasta), strona południowa acies twergasse versus paludem (Poprzeczna w stronę bagna) | obecna nazwa od 1945 | |
| 1442 arta platea prima (Wąska I) | |||
| 1553 de vierde Gasse vom Tymmerhov (Czwarta od Cieślarni) | |||
| 1643 Arcta platea prima i kleine Hopfengasse (Mała Chmielna) | |||
| 1688 Arcta platea prima | |||
| 1710 die siebente Quergasse (Siódma Poprzeczna) | |||
| 1752–1936 Judengasse (Żydowska) | |||
| 1936–1945 Speichergasse (Spichrzowa) | |||
| Toruńska | 1643 i 1688 zweite Brückengasse (Druga Mostowa – Pierwsza była na Dolnym Mieście) | obecna nazwa od 1945 | |
| 1710 Thornsche Gasse (Toruńska), od mostu Toruńskiego | |||
| 1763–1945 Thornscherweg (Toruńska Droga) | |||
| Wspornikowa | 1410 via (droga) | obecna nazwa od 1945 | |
| 1440 twergasse (Poprzeczna) | |||
| 1553 Twergasse – via of neunte Gasse (Poprzeczna – droga albo Dziewiąta uliczka) | |||
| 1643 i 1688 Arcta platea sexta (Wąska VI) | |||
| 1710 die andere Gasse (Druga uliczka) i Stützengasse (Podporowa) | |||
| 1764 niekiedy Wassergasse (Wodna) | |||
| 1792–1945 Stützengasse | |||
| Zarzewie | 1410 twergasse versus paludem (Poprzeczna w stronę bagna) | polska nazwa od 1945 | |
| 1440 arta platea quarta (Wąska IV) | |||
| 1553 de VII Gasse vom Tymmerhov (VII ulica od Cieślarni) i Branndtgasse (Spalona) – od pożaru w 1515, albo Brandtgasse – od Georga i Salomona Brandtów | |||
| 1643 Arcta platea quarta i Brandtgasse | |||
| 1688 Brandgasse | |||
| 1710 die vierte Quergasse (Czwarta Poprzeczna) i Brandgasse | |||
| 1820–1945 Brandgasse | |||
| Żytnia | 1410 strona południowa twergasse descendendo versus paludem (w dół w stronę bagna) | obecna nazwa od 1945 | |
| 1422 arta platea II (Wąska II) | |||
| 1553 föffte Gasse vom Tymmerhov (Piąta od Cieślarni); Mönkengasse (Mnisia), od spichlerza Mnich (nr 12) należącego już w 1385 do cystersów oliwskich | |||
| 1643 Arcta platea secunda, Münchengasse | |||
| 1688 Münchengasse | |||
| 1710 die sechste Quergasse bey der Flachsgasse (Szósta Poprzeczna przy Lnianej), od wagi lnu | |||
| 1820–1945 Münchengasse | |||
