STRZYŻA
| < Poprzednie | Następne > |
STRZYŻA, jedna z dzielnic Gdańska ( administracyjny podział). Wedle statutu dzielnicy z 2014 jej granica biegnie od torów kolejowych przy wiadukcie przystanku Szybkiej Kolei Miejskiej Gdańsk–Zaspa, wzdłuż torów do al. Grunwaldzkiej przy nr 244, dalej w kierunku zachodnim do al. Wojska Polskiego. Stąd biegnie w kierunku południowym do ul. Polanki (bez tej ulicy) wzdłuż ul. Gomółki i ul. Arciszewskiego, dalej ul. Kolberga do ul. Hubala i ul. Szymanowskiego do al. Grunwaldzkiej. Następnie al. Grunwaldzką i wzdłuż ul. Braci Lewoniewskich (bez tej ulicy) do torów kolejowych na wysokości rozpoczynającego opis wiaduktu.
Pierwotnie wieś z zabudową wzdłuż potoku Strzyża (przy obecnej ul. Słowackiego) na odcinku od obecnej al. Grunwaldzkiej i ul. Chrzanowskiego, przy głównej drodze z Gdańska do Oliwy, przed wybudowaniem w 1823 drogi, obecnego odcinka al. Grunwaldzkiej, od ul. Słowackiego do ul. Opata Rybińskiego w Oliwie. Część przy obecnej ul. Staszica i Kołłątaja, gdzie już w 1342 notowano istnienie mostu nad potokiem, nazwanego Strzyżą Dolną (Leegstrieß), okolice obecnego skrzyżowania ul. Słowackiego i Chrzanowskiego nazywano Strzyżą Górną (Hochstrieß). Należące do mieszkańców wsi pola uprawne zlokalizowane były w kierunku północnym do obecnej ul. Polanki.
Wieś założona przez cystersów z klasztoru w Oliwie ( opactwo cystersów oliwskich), wzmiankowana od 1342. W 1543 sołtysem był tu Cissow. W 1555 opat oliwski Lambert Schlieff zapisał na wieczne czasy Lazaretowi przy Bramie Oliwskiej ( Szpital Miejski) drewno opałowe z lasów leżących między Strzyżą a siedzibą klasztoru oraz rocznie pięć fur siana, które mieszkańcy wsi mieli dostarczać własnymi wozami. W 1570 Strzyża należała do parafii kościoła św. Jakuba w Oliwie, obejmowała około 638 ha, trzy ogrody i karczmę (m.in. w 1612 karczmarz kupił za 1000 florenów dla klasztoru oliwskiego srebra wyprzedawane po wyprawie moskiewskiej, za co pozwolono mu warzyć piwo i sprzedawać w karczmie). Wieś rozwijała się, wykorzystując pracujące nad potokiem zakłady przemysłowe, oddawane przez cystersów w dzierżawę i tworzące zespoły przemysłowo–rezydencjonalne zwane dworami, numerowanymi w dół potoku Strzyża. W 1552 istniała tu tzw. fabryka strzyska (Fabrica Striessensis), zapewne kuźnica miedzi, należąca m.in. do gdańskich rodzin Schachmannów, Brandesów i Kerschensteinów. W 1622 malarz Herman Han kupił lub otrzymał od cystersów oliwskich (u których pracował) Dwór I, przy skrzyżowaniu obecnych ulic Słowackiego, Chrzanowskiego i Partyzantów.
Wieś niszczona w czasie wojen w latach 1577, 1656 i 1734. W 1770 było w niej dziewięć dworów. Właścicielami Dworu I były między innymi rodziny szlacheckie Przebendowskich i Sułkowskich, VII Dwór należał m.in. do Schachmannów, VIII Dwór między innymi do Uphagenów (produkowano tu potaż), IX Dwór między innymi do rodzin szlacheckich Grudzińskich i Wejherów. Dwór II (obecnie okolice al. Żołnierzy Wyklętych, ul. Partyzantów i ul. Obywatelskiej), wziął w dzierżawę od cystersów w 1610 Nicolaus Friedland, w 1645 właścicielem był Christian Kerschenstein.
W 1761 przejął dwór (wraz z zabudowaniami i dwoma łanami ziemi uprawnej) gdański kupiec Franza Rottenburg (zm. 9 III 1799). Za jego czasów założono niewielki ogród, uchodzący za jeden ze wspanialszych. Opisał go Daniel Chodowiecki, podając, że pośrodku parku znajdowała się fontanna z ustawionymi dookoła trzema kamiennymi rzeźbami przedstawiającymi porwanie Aretuzy, autorstwa działającego w Gdańsku rzeźbiarza Johanna Heinricha Meissnera. Dwór II po Franzie Rottenburgu kupił na licytacji 22 V 1800 Paul Schnaase (ojciec Paula Heinrich Schnaase), ale natychmiast odkupił go syn zmarłego, kupiec Paul Julius Rottenburg. Po zniszczeniu posiadłości w okresie napoleońskim i bankructwie Paula Juliusa (zm. 8 XII 1817), ponownie wystawiono dwór w 1816 na licytację. Nabywcą był Anton Franz Matthy, syn Johanna Magdaleny z domu Rottenburg (siostry Paula Juliusa) i Antona Ignaca de Matthy. Od 7 IX 1818 nowym właścicielem był Carl Gottlieb Hartmann, królewski radca rządowy. W połowie XIX wieku właścicielką dworu była Christine Louise z domu Heyden, wdowa po kapitanie statku Richardzie Jacobie Domansky, matka Carla Wilhelma Domanskiego i pastora Waltera, babka malarza Arthura Bendrata, który tu się wychowywał. Wraz z wytyczeniem w 1885 ul. Obywatelskiej, łączącą (obecnie) al. Żołnierzy Wyklętych i ul. Partyzantów, dwór rozebrano.
W 1709 w Strzyży Dolnej założono cmentarz katolicki (obecnie skrzyżowanie al. Grunwaldzkiej i ul. Kościuszki; cmentarze we Wrzeszczu. Strzyża). Po zniszczeniach w czasie wojen napoleońskich, 17 III 1814 Strzyżę Dolną włączono w granice administracyjne miasta Gdańska jako część dzielnicy Wrzeszcz. W latach 1891–1893 między obecnymi ulicami Kościuszki a Miedzianą powstały magazyny zaopatrzeniowe dla koszar we Wrzeszczu (przy obecnej ul. Słowackiego), w 1897–1906 powstała tu jedna z kolonii domów robotniczych Fundacji Abegga. W 1864 w Strzyży Górnej znajdowało się 60 zabudowań, w tym 28 domów mieszkalnych i sześć przemysłowych, mieszkało tu 436 osób. W 1894 wybudowano przy obecnej ul. Szymanowskiego koszary dla batalionu saperów oraz magazyn ich sprzętu pontonowego przy obecnej al. Grunwaldzkiej (obecnie teren klubu studentów Żak).
Sąsiedztwo z rozwijającym się Gdańskiem spowodowało, że w Strzyży Górnej przybywało mieszkańców pracujących w gdańskich zakładach (w 1902 – aż 2565 osób). Władze Gdańska uważały, że mieszkańcy korzystają z miejskich usług i pożytków bez zasilania kasy miasta podatkami, w 1898 doprowadziły do włączenia w granice miasta (dzielnicy Wrzeszcz) części Strzyży Górnej, a 1 IV 1902 – pozostałej części. Z tą chwilą zanikła samodzielność Strzyży, na jej byłe tereny rozciągnięto nazwę dzielnicy Wrzeszcz. Po rozparcelowaniu gruntów w początku XX wieku, wytyczono ulice przy obiektach koszarowych, nadając im związane z huzarami nazwy. W części należącej obecnie do Wrzeszcza były to: Hennersdorfer Weg (ul. Małachowskiego) – na pamiątkę udziału huzarów pruskich w zwycięskiej bitwie z 1745 pod obecnymi Jędrzychowicami koło Zgorzelca w wojnie prusko-austriackiej; Heilsberger Weg (ul. Dekerta) – na pamiątkę udziału huzarów pruskich w bitwie pod Lidzbarkiem Warmińskim w 1807; Coselweg (ul. Staszica) – od nazwiska dowódcy huzarów z okresu walk z Napoleonem majora Dietricha C.G. von Cosel; Prittwitzweg (ul. Kołłątaja) – od nazwiska gen.-mjr. Siegmunda Moritza von Prittwitz, dowodzącego huzarami w okresie wojen napoleońskich; Lossowweg (ul. Obywatelska) – również od nazwiska dowodzącego tą formacją (w wypadku ulic w obecnej Strzyży zob. tabelę poniżej).
Istniejącą obecnie zabudowę ulic Szymanowskiego, Karłowicza, Żeleńskiego, Chopina, Wojska Polskiego i innych wznoszono od lat 20. XX wieku. Od końca lat 20. XX wieku budownictwo rozwijało się w części północnej, głównie przy Friedrichallee (ul. Wojska Polskiego) i Kronprinzenallee (ul. Wita Stwosza).
W 1929 utworzono nową parafię ewangelicką z kościołem św. Pawła (Pauluskirche, kino Znicz). W okresie II wojny światowej w rejonie obecnych ulic Arciszewskiego i Gomółki zamierzano wybudować duży kompleks placówki edukacyjnej Wehrmachtu (Heeres-Kriegsschule). Od 1946 działa w Strzyży Zgromadzenie Zmartwychwstania Pana Naszego Jezusa Chrystusa ( Zmartwychwstańcy). W 1954 oddano do użytku budynek szkolny przy ul. Nowotki 8 (obecnie ul. Wilka-Krzyżanowskiego; zob. osiedle Wojska Polskiego). 12 VII 1958 wmurowano kamień węgielny pod budowę Osiedla Nauczycielskiego przy ul. Wojska Polskiego (według projektu Haliny Witanis: 4 bloki, 132 mieszkania).
Na obszarze Strzyży Dolnej (przy ul. Grunwaldzkiej 195/197) od listopada 2001 mieści się (przeniesiony z ul. Wały Jagiellońskie) Klub Żak. Ponownie administracyjnie wyodrębniono Strzyżę w 1992, w okrojonych granicach, innych niż Strzyża historyczna (zwłaszcza w części południowej, przez odsunięcie od dającego jej nazwę potoku Strzyża).
17 IV 1995 o godzinie 5.50 w jedenastokondygnacyjnym wieżowcu przy ul. Wojska Polskiego 39 (zbudowanym w 1972, 77 mieszkań) doszło do wybuchu gazu, zapadły się trzy dolne kondygnacje, zginęły 22 osoby, 12 osób zostało rannych; grożący zawaleniem budynek wysadzono 18 kwietnia tegoż roku. 18 IV 2005 na odbudowanym (1997) budynku odsłonięto tablicę pamiątkową.
| Ulica | Nazwa historyczna | Informacje o nazwie współczesnej | Uwagi |
|---|---|---|---|
| Krzysztofa Arciszewskiego | od 10 X 1973 | upamiętnia generała artylerii wojsk holenderskich i polskich, który zginął pod Gdańskiem (1592–1656) | |
| Fryderyka Chopina | Winterfeldweg | obecna nazwa od 1945 | upamiętnia kompozytora i pianistę (1810–1849) |
| Bernarda Chrzanowskiego | Hubertusburger Allee, w 1936 włączona w obręb Pelonken Weg |
obecna nazwa od 1945 | od nr. 15 do końca, upamiętnia działacza społecznego, kuratora szkolnego, inspiratora powieści Wiatr od morza Stefana Żeromskiego (1861–1944) |
| Grzegorza Fitelberga | od 6 XI 1953 | upamiętnia dyrygenta, kompozytora i skrzypka (1879–1953) | |
| skwer prof. Pawła Gałuszki | od 25 III 2010 | upamiętnia lekarza psychiatrę, specjalistę w zakresie medycyny paliatywnej, pracownika Akademii Medycznej w Gdańsku (zm. 1996) | |
| Michała Glinki | od 6 XI 1953 | upamiętnia rosyjskiego kompozytora polskiego pochodzenia (1804–1857) | |
| Mikołaja Gomółki | Schlüterweg, na pamiątkę gdańskiego rzeźbiarza Andreasa Schlütera |
obecna nazwa od 1945 | upamiętnia renesansowego kompozytora i instrumentalistę (około 1535– około 1609) |
| al. Grunwaldzka | od nr. 203 do nr. 244 | ||
| mjr. Hubala | Obberghenweg, na pamiątkę Antoniego van Obberghena, od 1945 Wincentego Witosa, działacza ludowego i premiera II RP (1874–1945), od 16 X 1953 Małgorzaty Fornalskiej, działaczki komunistycznej (1902–1944) |
obecna nazwa od 25 IX 1990 | upamiętnia mjr Henryka Dobrzańskiego, pierwszego polskiego partyzanta podczas II wojny światowej (1897–1940) |
| Mieczysława Karłowicza | Torgauer Weg, na pamiątkę bitwy pod Torgau 3 XI 1760 podczas trzeciej wojny Prus z Austrią o Śląsk |
obecna nazwa od 1945 | upamiętnia kompozytora i dyrygenta (1876–1909) |
| Jana Kiepury | od 30 VI 1976 | upamiętnia śpiewaka i aktora (1902–1966) | |
| Stefana Kisielewskiego | Zorndorfer Weg, na pamiątkę bitwy na Śląsku pod Zorndorf (Sarbinowem) 25 VIII 1758 między Prusami a Rosją, od 1945 Ignacego Paderewskiego, kompozytora i pianisty, działacza niepodległościowego, premiera II RP (1860–1941), od 16 X 1953 Bronisława Wesołowskiego, działacza komunistycznego (1870–1919) |
obecna nazwa od 16 II 1993 | upamiętnia prozaika, publicystę i krytyka (1911–1991) |
| Kmieca | Strackwitzweg, na pamiątkę Hansa Strakowskiego |
obecna nazwa od 1945 | |
| Oskara Kolberga | Kramerweg | obecna nazwa od 1945 | upamiętnia etnografa, folklorystę i kompozytora (1814–1890) |
| Samuela Lindego | od 10 X 1973 | upamiętnia polskiego językoznawcę, tłumacza i bibliografa, autora Słownika języka polskiego (1771–1847) | |
| Karola Lipińskiego | od 3 X 1972 | upamiętnia kompozytora, skrzypka i pedagoga (1790–1861) | |
| Ludowa | Blockweg, na pamiątkę rodziny Blocków |
obecna nazwa od 1945 | |
| Stanisława Moniuszki | Zietenweg, na pamiątkę Hansa Joachima von Zietena, generała, dowódcy huzarów (1699–1786) |
upamiętnia kompozytora i dyrygenta, autora Halki i Strasznego dworu (1819–1872) | |
| Feliksa Nowowiejskiego | Seydlitzweg, na pamiątkę pruskiego generała Friedricha Wilhelma von Seydlitz (1721–1773), 1945–1947 ul. Roty |
upamiętnia kompozytora, dyrygenta i pedagoga (1877–1946) | |
| pl. gen. Stanisława Maczka | Friedrichs-Platz | obecna nazwa od 4 X 1989 | upamiętnia generała WP, honorowego obywatela Holandii, kawalera Orderu Orła Białego (1892–1994) |
| Ogrodowa | Alfredstraße | polska nazwa od 1945, zanikła w latach 1963-1965, łączyła obecną ul. Wita Stwosza z obecną al. Grunwaldzką wzdłuż nasypu kolejowego, obecnie nazwa ulicy w Brętowie | |
| pl. marsz. Józefa Piłsudskiego | od 19 XII 1988 | ||
| Rolna | Ranischweg | obecna nazwa od 1945 | |
| Ludomira Różyckiego | od 14 VII 1978 | upamiętnia kompozytora, przedstawiciela Młodej Polski w muzyce (1883–1953) | |
| skwer Krzysztofa Kolbergera | od 23 IV2012 | ||
| Bernarda Sychty | Mollwitzweg, na pamiątkę bitwy pod Mollwitz (Malujowicami) w Opolskiem 10 IV 1741 między Prusami a Austrią, od 1945 Śmiała, od 7 III 1954 Zygmunta Modzelewskiego, ekonomisty i ministra spraw zagranicznych (1900–1954) |
obecna nazwa od 19 XII 1990 | |
| Tadeusza Sygietyńskiego | od 30 VI 1976 | upamiętnia kompozytora i dyrygenta, założyciela Zespołu Ludowego Pieśni i Tańca „Mazowsze” (1896–1955) | |
| Karola Szymanowskiego | do 1937 An der Kurve Hohenfriedbergerweg, na pamiątkę zwycięskiej bitwy pod Hohenfriedberg (Dobromierz pod Świdnicą) 4 VI 1754 między Prusami a Austrią, w której uczestniczyli huzarzy ( koszary) |
obecna nazwa od 1945 | upamiętnia kompozytora, pianistę i pisarza (1882–1937) |
| Wita Stwosza | Kronprinzallee, w 1945 al. Sprzymierzonych |
obecna nazwa od 6 XI 1953 | nr 75, 77, 81 i od nr. 108 do nr. 112, parzyste, upamiętnia pracującego w Polsce rzeźbiarza, malarza i grafika z Norymbergii, jednego z najwybitniejszych przedstawicieli gotyku w rzeźbie (około 1448 – 1533) |
| płk. Aleksandra Wilka-Krzyżanowskiego | Lignitzweg, na pamiątkę bitwy pod Legnicą 15 VIII 1760 między Prusami a Austrią, w której uczestniczyli huzarzy ( koszary), po 1945 Macieja Rataja, działacza ludowego, marszałka Sejmu RP (1884–1940), od 20 III 1953 Marcelego Nowotki, działacza komunistycznego (1883–1942) |
obecna nazwa od 25 IX 1990 | upamiętnia pułkownika WP, komendanta Okręgu Wileńskiego AK (1895–1951) |
| al. Wojska Polskiego | Friedrich-Allee | obecna nazwa od 1945 | |
| Ludwika Zamenhofa | Rossbachweg, na pamiątkę zwycięskiej bitwy wojsk pruskich pod Rossbach 5 XI 1757 z wojskami Rzeszy i Francji, 1945–1959 Potokowa, w 1959 Wojciecha z Brudzewa, na pamiątkę astronoma, matematyka i dyplomaty (około 1446 – 1495) |
obecna nazwa od 20 V 1960 | upamiętnia lekarza okulistę, inicjatora opracowania języka esperanto (1859–1917), do 20 V 1960 nazwę tę nosiła obecna ul. Królikarnia na Dolnym Mieście |
| Żeglarska | Leuthenweg, na pamiątkę zwycięskiej bitwy wojsk pruskich z Austrią 5 XII 1757 na Śląsku, pod obecną Lutynią |
obecna nazwa od 1945 | |
| Władysława Żeleńskiego | Kesseldorfweg, na pamiątkę zwycięskiej bitwy wojsk pruskich z Austrią 15 XII 1745 |
obecna nazwa od 1945 | upamiętnia kompozytora, pianistę i organizatora życia muzycznego (1837–1921) |
| Rok | Liczba ludności |
|---|---|
| 2010 | 5821 |
| 2011 | 5769 |
| 2012 | 5714 |
| 2013 | 5622 |
| 2014 | 5550 |
| 2015 | 5507 |
| 2016 | 5420 |
| 2018 | 5361 |
