STUDENCKI TEATR PANTOMIMY RĄK I PRZEDMIOTÓW „CO TO”
| < Poprzednie | Następne > |
STUDENCKI TEATR RĄK I PRZEDMIOTÓW „CO TO”, funkcjonował w latach 1952–1970, założony przez Romualda Frejera. Pierwsze występy zespołu, rekrutującego się z grona studentów gdańskiej Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych z siedzibą w Sopocie, odbywały się w sopockim Domu Akademickim „Mewa” przy ul. Pułaskiego 18/20, następnie w Klubie Studentów Wybrzeża Żak w Gdańsku przy ul. Wały Jagiellońskie 1. W okresie swojej działalności przygotował i wystawił 10 premier. Jedenastą premierę zapowiadano w prasie wybrzeżowej, ale prawdopodobnie nie została zrealizowana.
Działalność zapoczątkowały indywidualne występy Romualda Frejera, odgrywającego solowe scenki dla przyjaciół-studentów w pracowni rzeźby PWSSP. Autorski teatrzyk szybko zdobył uznanie ze względu na swą oryginalną formę. Aktor, ukryty za parawanem, za którym w pracowni rzeźby przebierały się osoby pozujące studentom, prezentował nad nim grę rąk. Ręce aktorów, zgodnie z figurą pars pro toto, ukazywały to, czego widz doświadcza w tradycyjnym teatrze: ludzkie dramaty, uczucia, komizm. Poetykę etiud teatru rąk tworzyła także muzyka: grana na żywo, bądź odtwarzana z magnetofonu. Tradycje teatralne, z których czerpał teatr rąk, to przede wszystkim teatr lalkowy. W początkowym okresie funkcjonowania jego założyciel i aktorzy korzystali z lalek teatralnych (pacynek, jawajek), nakładali na palce piłeczki pingpongowe lub drewniane. Z czasem zespół kreował scenki coraz bardziej zmetaforyzowane. Wykorzystywane w przedstawieniach rozliczne rekwizyty i przedmioty codziennego użytku w znacznie mniejszym stopniu nawiązywały do rodzajów lalek ożywianych przez animatora, służyły do budowania nastroju, symbolicznej wymowy scenki. Głównym środkiem wyrazu były ręce aktorów wzniesione nad parawanem. Tę formę teatralną definiuje się również jako lalkarstwo dłoni. Przestrzeń sceniczna budowana z wykorzystaniem parawanu lub parawanów (również montowanych od góry) oraz ciemne tło nawiązywały do efektu teatru noir.
Teatr rąk i przedmiotów akcentując znaczenie gestów, gry kolorów i świateł, muzyki budującej emocje, zrezygnował z tekstu, ze słowa. Formuła teatru inspirującego się rzeźbą oraz sztuką niemimetyczną okazała się uniwersalna i czytelna dla odbiorców nie tylko w Polsce, ale i w wielu innych krajach. Z tego powodu teatrzyk z sukcesem występował na wielu studenckich festiwalach krajowych i zagranicznych.
Pierwszą prezentacją festiwalową był występ na II Ogólnopolskim Przeglądzie Teatrów Studenckich we Wrocławiu w 1956. Pierwszy występ zagraniczny odbył się podczas VI Światowego Festiwalu Młodzieży i Studentów w Moskwie w 1957. Przedstawienie oglądał twórca rosyjskiego teatru lalek, Siergiej Obrazcow. Dokonania Obrazcowa, znanego polskiej publiczności z tournée po Polsce oraz z fragmentów przedstawień rejestrowanych przez Polską Kronikę Filmową, były jednym ze źródeł inspiracji Romualda Frejera. Do najlepiej zapamiętanych pierwotnych scenek należy wzorowana na Obrazcowie scenka Pijak, w której tytułową rolę grała animowana przez reżysera pacynka bądź lalka skonstruowana na wzór jawajki.
Tradycyjne programy składane, które zdobywały aplauz widzów w Polsce i w Europie, zawierały zazwyczaj około 20 etiud (numerów) podzielonych na dwie części. Do najpopularniejszych i najczęściej grywanych scenek należały: Jabłko, Świetlik, Arlekin, Romanza, Scherzo, Balet rąk. Scenki Arlekin, Świetlik i Kieliszek (w librettach pantomim tytułowany też Bar) zostały utrwalone w filmie Janusza Morgensterna Do widzenia, do jutra z 1960 (w napisach filmu nie uwzględniono jednak nazwy „Co To” jako pierwowzoru filmowego teatrzyku Tik-Tak, oraz nazwisk występujących w filmie cotowców). Najwcześniej występ teatrzyku zarejestrowała "Polska Kronika Filmowa” nr 28 z 1956, prezentując fragment scenki zatytułowanej Para.
W 1958 teatrzyk został nagrodzony na IV Ogólnopolskim Przeglądzie Studenckich Teatrów Satyrycznych w Gliwicach, tego roku zespół występował również podczas Międzynarodowego Festiwalu Kulturalnego Studentów w Strasburgu, podczas pobytu we Francji grał także w Paryżu. W 1959 zaprezentował się przed publicznością Międzynarodowego Festiwalu Teatrów Studenckich w Parmie, zagrał również w Bolonii i w Palermo, wziął udział w Ogólnopolskim Festiwalu Studentów w Krakowie. W 1960 został zaproszony na występy do Finlandii, w efekcie grał także w Szwecji i Danii, a z teatrem Bim-Bom wystąpił na Festiwalu Teatrów Awangardowych do Brukseli.
W 1961 teatrzyk wystąpił w Gdańsku podczas Ogólnopolskiego Festiwalu Kulturalnego Studentów, na zaproszenie Związku Studentów Szwecji oraz dyrekcji Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Sztokholmie grał, poza stolicą Szwecji, także w Uppsali, Göteborgu i Lund. W 1963 zaprezentował się podczas Ogólnopolskiego Festiwalu Teatrów Studenckich w Łodzi, w roku następnym w Jugosławii, podczas V Festiwalu Małych Form Teatralnych. W 1965 przedstawił tradycyjny program składany podczas Polskiego Tygodnia w Linzu (Austria), w 1966 wziął udział w Międzynarodowym Festiwalu Kulturalnym Studentów organizowanym przez UNEF (Narodowy Związek Studentów Francji) i wystąpił w Teatrze Récamier w Paryżu. W 1968, razem z teatrem „Galeria” Jerzego Krechowicza, wystąpił po raz ostatni poza granicami kraju, uczestnicząc w holenderskim Opening Studium Generale 1968 w Amsterdamie, Utrechcie i Rotterdamie.
W Gdańsku prezentował się najczęściej podczas cyklicznej imprezy klubu „Żak”, zatytułowanej „Spotkania jesienne”, prezentującej corocznie dorobek kultury studenckiej Trójmiasta. W ramach tej imprezy w 1966 odbyło się w „Żaku” jubileuszowe przedstawienie teatrzyku zatytułowane „Benefis”. Druk programu głosił, iż z okazji 11-lecia istnienia zespół prezentuje dziewiątą premierę. Był to wyjątkowy w repertuarze występ, stanowiący adaptację fragmentów opery Piotra Czajkowskiego Dama pikowa, baletu Petruszka Igora Strawińskiego oraz baśni Dziewczynka z zapałkami w opracowaniu muzycznym Andrzeja Głowińskiego. Całość ujęto w ramy operowego przedstawienia na zasadzie motywu teatru w teatrze.
Solowe występy Romualda Frejera zyskały uznanie przyjaciół, pierwszymi pomocnikami założyciela teatru rąk byli: Włodzimierz „Wowo” Bielicki, Ewa Rouba, Tadeusz Boroński. Zespół rozwijał się i dołączali kolejni aktorzy, na ogół liczył od ośmiu do dziesięciu osób. Na przestrzeni dekady, od pierwszych występów Romualda Frejera do 1962, grono aktorów i muzyków zasilali: Ewa Rouba (asystentka reżysera, scenografka, administrowała teatrem, przygotowywała rekwizyty, współtworzyła scenariusze scenek) Tadeusz Boroński, prof. Włodzimierz Łajming, Jerzy Godwod, Teresa Putowska (wcześniej Płażewska), Ryszard Pasek, Bohdan Żuk, Bohdan Sawicki, Edward Bober, Danuta Kosztaluk, Zdzisław Koseda, Rudolf Rogatty, Andrzej Bogucki, Wiesław Dembski, Janusz Hajdun, Elżbieta Chwalibóg-Cybulska (najpierw w "Bim-Bomie", żona aktora Zbigniewa Cybulskiego), Jerzy Derfel, Andrzej Trzaska. Około 1962 dołączyli: Krystyna Filipska-Frejer (żona reżysera), Witold Forkiewicz, Grażyna Krawczyńska, Maciej Zych, Andrzej Głowiński. Ze względu na środowiskowy charakter teatrzyków, tworzonych przez grono zaprzyjaźnionych, znanych sobie studentów, często zdarzały się migracje aktorów między zespołami. Z tego powodu w "Co To" występował Tadeusz Chyła (akompaniament muzyczny), Albin Skowyra, Jerzy Szczepański – występujący w "Bim-Bomie". Niektórzy z członków zespołu pojawiali się na krótko, inni związani byli z "Co To" przez znacznie dłuższy czas niż okres studiów. Ostatnim występem "Co To", wzmiankowanym w materiałach teatrzyku, był udział w programie telewizyjnym „Muzyka i rocznica” z 1970, wyreżyserowanym przez Włodzimierza (Wowo) Bielickiego. Program stanowił podsumowanie dorobku kulturalnego Wybrzeża z minionego ćwierćwiecza.
W 1958 teatrzyk otrzymał nagrodę pieniężną Rady Naczelnej Związku Studentów Polskich (ZSP) za wysoki poziom artystyczny oraz nagrodę Prezydium Stołecznej Rady Narodowej za wysoką kulturę lalkarską podczas IV Ogólnopolskiego Przeglądu Studenckich Teatrów Satyrycznych w Gliwicach. W 1960 założyciel i reżyser teatru otrzymał nagrodę Ministra Kultury i Sztuki za „wybitne osiągnięcia w dziedzinie teatru lalkowego oraz pracę kulturalną wśród młodzieży akademickiej”, w 1961 redakcja pisma studenckiego „itd.” przyznała reżyserowi "Co To" nagrodę indywidualną za osiągnięcia artystyczne, otrzymał również odznakę „Za Zasługi dla Gdańska”. W 1962 teatrzyk znalazł się w gronie teatrów amatorskich wyróżnionych nagrodą centralnej komisji koordynacyjnej do spraw upowszechniania kultury. W 1963 zdobył nagrodę pieniężną Ministerstwa Kultury i Sztuki podczas Ogólnopolskiego Festiwalu Teatrów Studenckich w Łodzi. W 1966, z okazji jubileuszu dziesięciolecia, zespół oraz indywidualnie Romuald Frejer, Ewa Rouba i Włodzimierz Łajming zostali uhonorowani złotymi odznakami ZSP.
Bibliografia:
Źródła:
Dokumentacja teatrzyku Co To, Dział Rękopisów PAN Biblioteka Gdańska.
Literatura:
Afanasjew Jerzy, Sezon kolorowych chmur. Z życia gdańskich teatrzyków 1954-1964, Gdynia 1968.
Nowicka Katarzyna, Poetyzowanie zwyczajności PRL-u w studenckich teatrach Wybrzeża: Co To, Bim-Bom, Cyrk Rodziny Afanasjeff, Gdańsk 2020.
Świąder-Puchowska Barbara, Myślenie obrazem. Gdańskie teatry plastyków w latach 50. i 60. XX wieku, Gdańsk 2018.
