SZYMAŃSKI TADEUSZ, harcmistrz, przedstawiciel gdańskiej Polonii
| < Poprzednie | Następne > |
TADEUSZ SZYMAŃSKI (19 XI 1912 Nisko nad Sanem – 1 II 1979 Gdańsk), urzędnik, harcmistrz, przedstawiciel gdańskiej Polonii. Syn inspektora celnego Kazimierza i Heleny z domu Przedpełskiej. Brat księdza Stefana, Edwarda (1904–1966), Marii primo voto Jankowskiej, secundo voto Narewskiej (1908–1995), Stanisława, Janiny po mężu Rozum (1917–1988), Mieczysławy po mężu Francuzowicz (1918–1999).
Od 1924 mieszkał z rodziną w Gdańsku-Siedlcach przy Kaniuchenberg 5 (obecnie nie istnieje). Uczęszczał do Gimnazjum Polskiego, w 1935 ukończył Polską Wyższą Szkołę Handlową ( Polskie Szkoły Handlowe w II Wolnym Mieście Gdańsku). Odbył staż w Stoczni Gdańskiej. Od 1936 pracował w British and Polish Trade Bank, od 1938 do wybuchu II wojny światowej był zatrudniony w Inspektoracie Ceł w Gdańsku.
Od czasów gimnazjalnych związany z harcerstwem. Należał do I Gdańskiej Drużyny Harcerskiej im. Zygmunta Augusta. W 1929 był członkiem delegacji gdańskich harcerzy na III Międzynarodowym Jamboree Skautów (3rd World Scout Jamboree) w Arrowe Park w Wielkiej Brytanii, gdzie prezentował broszurę propagandową Gdańsk a Polska o polskich korzeniach miasta i prawach do niego Rzeczypospolitej, wydaną także w języku angielskim (zob. Michał Urbanek, Jadwiga Frankowska). Latem 1931 ukończył kurs „Wodzów Zuchowych” nad jeziorem Wigry, prowadzony przez hm. Aleksandra Kamińskiego. W 1933 mianowany drużynowym IV Drużyny Harcerzy im. Zawiszy Czarnego, działającej przy Polskich Szkołach Handlowych, wziął udział w odbywającym się w sierpniu tegoż roku IV Międzynarodowym Jamboree Skautów w Gödöllö koło Budapesztu, gdzie pełnił funkcję kwatermistrza reprezentacji gdańskich harcerzy. W sierpniu 1934 przewodził reprezentacji gdańskich zuchów na Zlocie Harcerstwa Zagranicznego w Warszawie. Podczas stażu w Stoczni Gdańskiej (1935) założył tam pierwszą w historii ZHP drużynę harcerską składającą się z młodocianych robotników.
W 1936 odbył służbę wojskową w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie, zakładając w tym czasie drużynę harcerską dla dzieci oficerów i podoficerów ze swojej jednostki. W 1937 został mianowany podharcmistrzem i komendantem I Hufca w Gdańsku i pełnił tę funkcję do wybuchu wojny. W 1938 otrzymał stopień harcmistrza i został skierowany do Polski na kurs dywersji pozafrontowej. Po powrocie do Gdańska zaprzysiężony do tajnej organizacji wojskowej, został mianowany dowódcą jednego z trzech konspiracyjnych zespołów dywersyjnych wchodzących w skład Harcerskich Oddziałów Bojowych na terenie II Wolnego Miasta Gdańska. W marcu 1939, spodziewając się puczu niemieckiego w Gdańsku, zarządził alert bojowy, rozdając broń i amunicję do obrony polskich placówek na terenie miasta. Do przewrotu jednak wówczas nie doszło.
31 VIII 1939 otrzymał zaszyfrowany rozkaz wojskowy i wyjechał do Gdyni, gdzie zameldował się w Komendzie Rejonu Uzupełnień. Został przydzielony do Dowództwa Obrony Wybrzeża jako oficer łącznikowy, następnie wcielony do I Batalionu Rezerwowego (nazywanego też III Batalionem) 2. Morskiego Pułku Strzelców. Po śmierci w boju kpt. Chwalimira Pochwałowskiego, dowódcy batalionu, przejął dowodzenie jednostką. Ranny 15 IX pod Dębogórzem w Gdyni, został ewakuowany do szpitala w Babich Dołach. Po kapitulacji wojsk polskich dostał się do niewoli. 2 X przetransportowano go w grupie najciężej rannych statkiem szpitalnym „Wilhelm Gustloff” do II Reserve Lazaret Schleswig-Holstein. Po ośmiu miesiącach rekonwalescencji przeniesiony do Oflagu X A/Z Itzehoe, następnie do Stalagu X B Sandbostel, gdzie spotkał byłego komendanta Chorągwi Warszawskiej ZHP i zastępcę naczelnika Głównej Kwatery Męskiej ZHP hm. Tadeusza Maresza. Razem z nim prowadził w obozie tajne kursy na stopień podharcmistrza i harcmistrza. Osadzony w obozie Gross-Born, wziął pod koniec stycznia 1945 udział w marszu ewakuacyjnym jeńców do Lubeki. Dotarł tam 25 IV, 2 V uczestniczył w rozbrajaniu strażników obozowych, tuż przed wkroczeniem wojsk alianckich.
Po wyzwoleniu został adiutantem komendanta obozu przejściowego dla Polaków w Lubece, w brytyjskiej strefie okupacyjnej. Do Gdańska przyjechał pod koniec 1945 z prośbą o zgodę rodziców na małżeństwo, następnie wrócił do Niemiec, aby 2 II 1946 wziąć ślub w Lubece. W wrześniu 1947, za namową brata Stanisława, powrócił z żoną do Gdańska i zamieszkał u niego przy ul. Batorego 21 (następnie mieszkał przy ul. Marynarki Polskiej nr 134). W wrześniu 1947 został zatrudniony w Centrali Węglowej i związał się zawodowo z gospodarką morską. Pracował w Zarządzie Portów Gdańsk–Gdynia (1950–1958), następnie do przejścia na emeryturę na kierowniczych stanowiskach w Zarządzie Głównym Związku Zawodowego Marynarzy i Portowców w Gdańsku (1958–1978).
Po reaktywacji w 1957 ZHP należał do Komisji Historycznej Chorągwi Gdańskiej, w 1970 wszedł w skład nowo utworzonego Kręgu Harcerzy Wolnego Miasta Gdańska przy Hufcu Gdańsk-Śródmieście, w którym aktywnie działał z bratem Stanisławem . Często odwiedzał drużyny i szczepy, którym opowiadał o przedwojennej działalności harcerzy w Gdańsku. W 1976 obaj bracia wstąpili do Harcerskiego Kręgu Seniorów „Korzenie” Chorągwi Gdańskiej.
Przed wojną, oprócz ZHP, należał do Związku Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku, Gdańskiej Macierzy Szkolnej, Związku Oficerów Rezerwy, Związku Zawodowego Pracowników Skarbowych, Chóru Moniuszko. Odznaczony Srebrnym i Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari (1972), Krzyżem „Za zasługi dla ZHP”, Medalem 50-lecia Gminy Polskiej w Gdańsku, odznakami „Zasłużonym ziemi gdańskiej”, „Za zasługi dla Gdańska”, złotą odznaką „Zasłużony Pracownik Morza”.
2 II 1946 poślubił w Lubece Marię z domu Zalipka (12 II 1924 Rohatyń koło Stanisławowa (obecnie Ukraina) – 20 V 1991 Gdańsk), w 1944 wywiezioną na roboty do Niemiec. Ojciec Marty, po mężu Zamojskiej(ur. 1947), Teresy, zamężnej Boroś (ur. 1953), Tadeusza (ur. 1949). Pochowany na cmentarzu św. Jadwigi w Gdańsku-Nowym Porcie.
Bibliografia:
Danielewicz Gabriela, W kręgu Polonii Gdańskiej, Gdańsk 1996.
Danielewicz Gabriela, Koprowska Maria, Walicka Mirosława, Polki w Wolnym Mieście Gdańsku, Gdańsk 1985.
Gąsiorowski Andrzej, Szare Szeregi na Pomorzu 1939–1945, Toruń 1998.
Jarzębowski Kazimierz, Kuprianowicz Ludmiła, Harcmistrzynie i harcmistrze, Kraków 2006.
Puchała Stanisław, Poczet harcmistrzów i harcmistrzyń, t. II, Warszawa 2014.
Woźniak Robert, Harcerstwo polskie w Wolnym Mieście Gdańsku, Warszawa 1977.
Zwarra Brunon, Gdańsk 1939, Gdańsk 1984 (wznowienie 2020).
