STANKIEWICZ JERZY, profesor Politechniki Gdańskiej, patron gdańskiej ulicy
| < Poprzednie | Następne > |
JERZY STANKIEWICZ (11 XI 1923 Wilno – 20 VI 1994 Gdańsk), architekt, konserwator zabytków, historyk architektury, profesor Politechniki Gdańskiej (PG), patron gdańskiej ulicy. Syn Jerzego Emanuela Wiktora (zm. 1923), inżyniera mechanika, i Ireny z Zaleskich (1902–1984), nauczycielki historii i pedagogiki. Od 1931 uczeń szkoły powszechnej w Wilnie, od 1932 w Trokach, od 1936 Gimnazjum im. Zygmunta Augusta w Wilnie. Z powodu choroby Heinego–Medina (która spowodowała nieodwracalny niedowład nogi i ręki), w 1938 przerwał naukę, kontynuował ją w Gimnazjum im. Adama Mickiewicza w Wilnie, uzyskując w 1941 małą maturę. Maturę zdał na tajnych kompletach w Wilnie, po czym – pod kierunkiem matki – sam prowadził tajne nauczanie, początkowo w zakresie szkoły podstawowej, następnie także średniej.
Po opuszczeniu Wilna w kwietniu 1945 zamieszkał w Bydgoszczy, gdzie w tym roku zdał maturę w I Państwowym Liceum i Gimnazjum przy ul. Sowińskiego. Od 12 IX 1945 w Gdańsku-Oliwie, podjął od października studia na Wydziale Architektury PG. Ukończył je w grudniu 1950 pracą magisterską Wczesnośredniowieczne koncepcje kościoła cysterskiego w Oliwie, od września 1951 podjął pracę jako młodszy asystent w Katedrze Historii Architektury PG. Od 1961 doktor na podstawie rozprawy Średniowieczne fortyfikacje Głównego Miasta w Gdańsku (promotor Marian Osiński, druk: „Studia do Historii Sztuki Wojennej”, 1958), od 1963 doktor habilitowany na podstawie dorobku i monografii Kartuzja Gdańska. Dzieje rozwoju układu przestrzennego Kartuz oraz kartuskiego zespołu klasztornego, od 1964 docent, od 3 II 1977 profesor nadzwyczajny (tytularny). W latach 1965–1969 prodziekan ds. naukowych Wydziału Architektury PG, 1968–1994 kierownik Katedry Historii i Teorii Architektury PG, z chwilą odzyskania przez Instytut Architektury i Urbanistyki praw Wydziału – w latach 1971–1975 zastępca dyrektora ds. naukowo-badawczych. Jednocześnie w latach 1975–1982 wykładowca Instytutu Architektury i Urbanistyki Politechniki Łódzkiej.
Należał do nielicznego grona osób zaangażowanych w odbudowę Głównego Miasta, którym zależało na przywróceniu mu historycznej świetności, a zwłaszcza na ratowaniu tego, co pozostało po zniszczeniach w marcu 1945. Już jako młodszy asystent w Katedrze Historii Architektury Polskiej Wydziału Architektury PG wraz z kolegami uchronił od modernistycznej zabudowy ul. Szeroką i okolice kościoła św. Jana, zaangażowany był również w staraniach o zachowanie zabytków Oliwy i Sopotu. Przygotowywał materiały dokumentacyjne, prowadził badania terenowe, studiował zachowane materiały i fotografie przedwojenne, dyskutował z odmiennymi koncepcjami odbudowy Gdańska. W latach 1953-1958, wraz z zespołem ( Janusz Ciemnołoński, Ryszard Massalski, Jadwiga Habela, Jan Kroman, Kazimierz Orłowski i inni), pracował w Katedrze Architektury PG nad tworzeniem dokumentacji kamienic, murów obronnych Głównego Miasta oraz zabudowy Wyspy Spichrzów, a także Starego Miasta w Elblągu. Równolegle zaangażował się w zespołową inwentaryzację zabytków Pomorza, rozpoczynając od delty Wisły: w 1956 w powiecie elbląskim i malborskim (w tym Malborka i nizinnej części Pruszcza Gdańskiego – wspólnie z Franciszkiem Mamuszką), w powiecie sztumskim (z Franciszkiem Mamuszką i Januszem Ciemnołońskim), Elblągu (z Franciszkiem Mamuszką i Ryszardem Massalskim), w 1957 Lęborku i powiecie lęborskim (z Franciszkiem Mamuszką), w 1958 powiecie gdańskim (z Franciszkiem Mamuszką), w 1960 w powiecie złotowskim, w 1962 w powiecie słupskim (w obu wypadkach z Franciszkiem Mamuszką) oraz w 1967 w powiecie człuchowskim (z Franciszkiem Mamuszką i Ryszardem Massalskim).
Prowadził wykłady i ćwiczenia z historii architektury, ochrony i konserwacji zabytków oraz projektowania konserwatorskiego, a także praktyki inwentaryzacyjno-pomiarowe. Prowadził prelekcje „Spotkania z architekturą” (miedzy innymi w latach 1979–1981 na Wydziale Elektroniki PG), wygłaszał odczyty ilustrowane wykonanymi przez siebie przeźroczami.
Badał architekturę i urbanistykę Gdańska i Pomorza Wschodniego oraz zagadnienia związane z ochroną środowiska kulturowego; w tych dziedzinach był niekwestionowanym autorytetem. Autor prac o fundamentalnym znaczeniu dla historii gdańskiej architektury i urbanistyki, m.in.:
Oliwa. Dzieje i zabytki (wraz z Maciejem Kilarskim i Franciszkiem Mamuszką; wyd. Gdańsk 1959), Gdańsk. Rozwój urbanistyczny i architektoniczny oraz powstanie zespołu Gdańsk–Sopot–Gdynia (wraz z Bohdanem Szermerem, wyd. 1: 1959), Rozwój urbanistyczny i architektoniczny Gdańska (w: Gdańsk, jego dzieje i kultura, wraz z Ryszardem Massalskim, 1969). Był współredaktorem dwutomowej encyklopedii historyczno-geograficznej Miasta Polski w Tysiącleciu. Historia miast polskich (Warszawa 1967) w części poświęconej miastom pomorskim i współautorem II i III tomu Historii Gdańska (1982, 1993). W latach 1965–1975 redaktor Zeszytów Naukowych Politechniki Gdańskiej - Seria Architektura. Przyczynił się do przekazania w 1978 roku przez swojego doktoranta, Wolfganga Deurera, obszernej dokumentacji gdańskich zabytków, wykonanej w latach 1943-1944 przez jego ojca, dzięki której odzyskano i zrekonstruowano wiele z nich. Był autorem nazwy dla nowej dzielnicy Gdańska: Zaspy.
Był członkiem Sekcji Architectura Militaris Polskiej Akademii Nauk w Krakowie (od 1969); Sekcji Historii Architektury i Urbanistyki oraz Ochrony Zabytków Komitetu Architektury i Urbanistyki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie (od 1968); Polskiego Komitetu Narodowego ICOMOS (International Council of Monuments and Cities) w Rzymie (od 1973); Polskiego Komitetu Narodowego Międzynarodowej Komisji Historii Wojskowości, European Cathedral Association w Mediolanie, Gdańskiego Towarzystwa Naukowego (od 1962). Działał w Stowarzyszeniu Konserwatorów Zabytków (1981 współtwórca, w latach 1984-1987 wiceprezes Zarządu Głównego, od 1993 członek honorowy), Stowarzyszeniu Architektów Polskich (SARP; od 1952; w latach 1954–1956 sekretarz, 1956–1958 prezes), Towarzystwie Urbanistów Polskich, Towarzystwie Przyjaciół Gdańska, Towarzystwie Przyjaciół Sopotu, Towarzystwie Przyjaciół Fortyfikacji. Był konsultantem urzędów konserwatorskich, członkiem Rady Muzealnej Kaszubskiego Parku Etnograficznego we Wdzydzach (od 1972), Rady Naukowej Muzeum Historii Miasta Gdańska (w kadencjach 1972–1976 i 1977–1984), Rady Naukowej Muzeum Zamkowego w Malborku (od 1972) i Rady Naukowej Państwowego Przedsiębiorstwa Pracownie Konserwacji Zabytków w Warszawie (od 1972). W latach 1984–1986 wchodził w skład Rady Naukowej Biblioteki Gdańskiej PAN.
Odznaczony i uhonorowany Złotym Krzyżem Zasługi (1970), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1979), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1978), odznaką „Za Zasługi dla Gdańska” (1965), Złotą Odznaką "Za opiekę nad Zabytkami" (1967), Złotą Odznaką SARP (1988). Podjętych w maju 1994 starań o nadanie mu Krzyża Oficerskiego OOP nie zdążono zrealizować. W 1973 otrzymał nagrodę kulturalną Przewodniczącego Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Gdańsku, w 1974 nagrodę wojewody gdańskiego za wybitne osiągnięcia w dziedzinie kultury, w 1986 nagrodę Prezydenta Miasta Gdańska.
Rodziny nie założył. Pochowany na cmentarzu w Oliwie ( cmentarze w Oliwie). Jest patronem Nagrody im. prof. Jerzego Stankiewicza, jego imię nadano 14 X 1998 Zespołowi Szkół Budownictwa Komunalnego (Zespołowi Szkół Budowlano-Architektonicznych) przy ul. Powstańców Warszawskich. Od 28 III 2011 jego imię nosi gdański tramwaj typu Pesa Swing 120NaG nr 1021. Od 28 X 2021 patron ulicy w Gdańsku-Jasieniu.
