SZYMAŃSKI TADEUSZ, harcmistrz, przedstawiciel gdańskiej Polonii
TADEUSZ SZYMAŃSKI (19 XI 1912 Nisko nad Sanem – 1 II 1979 Gdańsk), urzędnik, harcmistrz, przedstawiciel gdańskiej Polonii. Syn inspektora celnego Kazimierza i Heleny z domu Przedpełskiej. Brat księdza Stefana, Edwarda (1904–1966), Marii primo voto Jankowskiej, secundo voto Narewskiej (1908–1995), Stanisława, Janiny po mężu Rozum (1917–1988), Mieczysławy po mężu Francuzowicz (1918–1999).
Od 1924 mieszkał z rodziną w Gdańsku-Siedlcach przy Kaniuchenberg 5 (obecnie nie istnieje). Uczęszczał do Gimnazjum Polskiego, w 1935 ukończył Polską Wyższą Szkołę Handlową ( Polskie Szkoły Handlowe w II Wolnym Mieście Gdańsku). Odbył staż w Stoczni Gdańskiej. Od 1936 pracował w British and Polish Trade Bank, od 1938 do wybuchu II wojny światowej był zatrudniony w Inspektoracie Ceł w Gdańsku.
Od czasów gimnazjalnych związany z harcerstwem. Należał do I Gdańskiej Drużyny Harcerskiej im. Zygmunta Augusta. W 1929 był członkiem delegacji gdańskich harcerzy na III Międzynarodowym Jamboree Skautów (3rd World Scout Jamboree) w Arrowe Park w Wielkiej Brytanii, gdzie prezentował broszurę propagandową Gdańsk a Polska o polskich korzeniach miasta i prawach do niego Rzeczypospolitej, wydaną także w języku angielskim (zob. Michał Urbanek, Jadwiga Frankowska). Latem 1931 ukończył kurs „Wodzów Zuchowych” nad jeziorem Wigry, prowadzony przez hm. Aleksandra Kamińskiego. W 1933 mianowany drużynowym IV Drużyny Harcerzy im. Zawiszy Czarnego, działającej przy Polskich Szkołach Handlowych, wziął udział w odbywającym się w sierpniu tegoż roku IV Międzynarodowym Jamboree Skautów w Gödöllö koło Budapesztu, gdzie pełnił funkcję kwatermistrza reprezentacji gdańskich harcerzy. W sierpniu 1934 przewodził reprezentacji gdańskich zuchów na Zlocie Harcerstwa Zagranicznego w Warszawie. Podczas stażu w Stoczni Gdańskiej (1935) założył tam pierwszą w historii ZHP drużynę harcerską składającą się z młodocianych robotników.
W 1936 odbył służbę wojskową w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie, zakładając w tym czasie drużynę harcerską dla dzieci oficerów i podoficerów ze swojej jednostki. W 1937 został mianowany podharcmistrzem i komendantem I Hufca w Gdańsku i pełnił tę funkcję do wybuchu wojny. W 1938 otrzymał stopień harcmistrza i został skierowany do Polski na kurs dywersji pozafrontowej. Po powrocie do Gdańska zaprzysiężony do tajnej organizacji wojskowej, został mianowany dowódcą jednego z trzech konspiracyjnych zespołów dywersyjnych wchodzących w skład Harcerskich Oddziałów Bojowych na terenie II Wolnego Miasta Gdańska. W marcu 1939, spodziewając się puczu niemieckiego w Gdańsku, zarządził alert bojowy, rozdając broń i amunicję do obrony polskich placówek na terenie miasta. Do przewrotu jednak wówczas nie doszło.
31 VIII 1939 otrzymał zaszyfrowany rozkaz wojskowy i wyjechał do Gdyni, gdzie zameldował się w Komendzie Rejonu Uzupełnień. Został przydzielony do Dowództwa Obrony Wybrzeża jako oficer łącznikowy, następnie wcielony do I Batalionu Rezerwowego (nazywanego też III Batalionem) 2. Morskiego Pułku Strzelców. Po śmierci w boju kpt. Chwalimira Pochwałowskiego, dowódcy batalionu, przejął dowodzenie jednostką. Ranny 15 IX pod Dębogórzem w Gdyni, został ewakuowany do szpitala w Babich Dołach. Po kapitulacji wojsk polskich dostał się do niewoli. 2 X przetransportowano go w grupie najciężej rannych statkiem szpitalnym „Wilhelm Gustloff” do II Reserve Lazaret Schleswig-Holstein. Po ośmiu tygodniach rekonwalescencji przeniesiony do Oflagu X A/Z Itzehoe, następnie do Stalagu X B Sandbostel, gdzie spotkał byłego komendanta Chorągwi Warszawskiej ZHP i zastępcę naczelnika Głównej Kwatery Męskiej ZHP hm. Tadeusza Maresza. Razem z nim prowadził w obozie tajne kursy na stopień podharcmistrza i harcmistrza. Osadzony w obozie Gross-Born, wziął pod koniec stycznia 1945 udział w marszu ewakuacyjnym jeńców do Lubeki. Dotarł tam 25 IV, 2 V uczestniczył w rozbrajaniu strażników obozowych, tuż przed wkroczeniem wojsk alianckich.
Po wyzwoleniu został adiutantem komendanta obozu przejściowego dla Polaków w Lubece, w brytyjskiej strefie okupacyjnej. Do Gdańska przyjechał pod koniec 1945 z prośbą o zgodę rodziców na małżeństwo, następnie wrócił do Niemiec, aby 2 II 1946 wziąć ślub w Lubece. W wrześniu 1947, za namową brata Stanisława, powrócił z żoną do Gdańska i zamieszkał u niego przy ul. Batorego 21 (następnie mieszkał przy ul. Marynarki Polskiej nr 134). W wrześniu 1947 został zatrudniony w Centrali Węglowej i związał się zawodowo z gospodarką morską. Pracował w Zarządzie Portów Gdańsk–Gdynia (1950–1958), następnie do przejścia na emeryturę na kierowniczych stanowiskach w Zarządzie Głównym Związku Zawodowego Marynarzy i Portowców w Gdańsku (1958–1978).
Po reaktywacji w 1957 ZHP należał do Komisji Historycznej Chorągwi Gdańskiej, w 1970 wszedł w skład nowo utworzonego Kręgu Harcerzy Wolnego Miasta Gdańska przy Hufcu Gdańsk-Śródmieście, w którym aktywnie działał z bratem Stanisławem . Często odwiedzał drużyny i szczepy, którym opowiadał o przedwojennej działalności harcerzy w Gdańsku. W 1976 obaj bracia wstąpili do Harcerskiego Kręgu Seniorów „Korzenie” Chorągwi Gdańskiej.
Przed wojną, oprócz ZHP, należał do Związku Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku, Gdańskiej Macierzy Szkolnej, Związku Oficerów Rezerwy, Związku Zawodowego Pracowników Skarbowych, Chóru Moniuszko. Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari (1972), Krzyżem „Za zasługi dla ZHP”, Medalem 50-lecia Gminy Polskiej w Gdańsku, odznakami „Zasłużonym ziemi gdańskiej”, „Za zasługi dla Gdańska”, złotą odznaką „Zasłużony Pracownik Morza”.
2 II 1946 poślubił w Lubece Marię z domu Zalipka (12 II 1924 Rohatyń koło Stanisławowa (obecnie Ukraina) – 20 V 1991 Gdańsk), w 1944 wywiezioną na roboty do Niemiec. Ojciec Marty, po mężu Zamojskiej(ur. 1947), Teresy, zamężnej Boroś (ur. 1953), Tadeusza (ur. 1949). Pochowany na cmentarzu św. Jadwigi w Gdańsku-Nowym Porcie.
Bibliografia:
Danielewicz Gabriela, W kręgu Polonii Gdańskiej, Gdańsk 1996.
Danielewicz Gabriela, Koprowska Maria, Walicka Mirosława, Polki w Wolnym Mieście Gdańsku, Gdańsk 1985.
Gąsiorowski Andrzej, Szare Szeregi na Pomorzu 1939–1945, Toruń 1998.
Jarzębowski Kazimierz, Kuprianowicz Ludmiła, Harcmistrzynie i harcmistrze, Kraków 2006.
Puchała Stanisław, Poczet harcmistrzów i harcmistrzyń, t. II, Warszawa 2014.
Woźniak Robert, Harcerstwo polskie w Wolnym Mieście Gdańsku, Warszawa 1977.
Zwarra Brunon, Gdańsk 1939, Gdańsk 1984 (wznowienie 2020).
