ENGELCKE ADRIAN, rajca
| < Poprzednie | Następne > |
ADRIAN ENGELCKE (26 VIII 1605 Gdańsk – 19 IV 1661 Gdańsk), rajca gdański, protobibliotekarz Biblioteki Rady Miejskiej. Syn kupca i kwatermistrza Kwartału Wysokiego Benjamina (pochowany 24 VIII 1627 w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP) w Gdańsku) oraz poślubionej około 1604 Elisabeth, córki elbląskiego kupca, od 1583 rajcy Martina Sieverta (zm. 1604/1605 Elbląg). Brat Benjamina (16 X 1610 Gdańsk – 24 IV 1680 Gdańsk), burgrabiego królewskiego w Gdańsku (1667), stryj burmistrza Friedricha Gottlieba Engelckego.
Po naukach w domu, w wieku 14 lat wysłany został do Brodnicy w celu nauki języka polskiego, uczył się krótko także w Toruniu. Od lipca 1622 był uczniem Gimnazjum Akademickiego w Gdańsku, od 1624 studiował prawo i teologię w Lipsku, od 1625 w Altdorfie. Od 1627 przebywał w Austrii i na Węgrzech. Przebywał na dworze hrabiego Hartmana von Zinzendorfa, po jego przejściu na katolicyzm przeniósł się na dwór hrabiego Wilhelma von Solms, gdzie był nauczycielem jego dzieci. W 1633 odbył podróż po Niderlandach i Anglii, we Frankfurcie nad Menem spotkał się z bratem Benjaminem, do Gdańska powrócił 16 sierpnia tego roku. Od 1639 był ławnikiem, od 1645 rajcą, w 1648 był sędzią, od 1655 protobibliotekarzem, w 1660 kamlarzem.
Objęcie przez niego urzędu protobibliotekarza w Bibliotece Rady Miejskiej uczcił Joachim Pastorius łacińskim wierszem De Bibliotheca Gedanensis (O Bibliotece Gdańskiej; druk 1656). Uporządkował zbiory biblioteczne i (począwszy od 1659) opracował rękopiśmienny, pierwszy profesjonalny katalog rzeczowy całości zbiorów (Catalogus universalis Bibliothecae Senatus Gedanensis in suas classes distributus/ Katalog uniwersalny Biblioteki Senatu Gdańskiego podzielony na kategorie). O jego zaangażowaniu w prace biblioteczne już współcześni pisali, że kazał wstawić do biblioteki dla siebie łóżko i dostarczać tam posiłki. W 1651 opublikował pracę o rozwoju protestantyzmu w Gdańsku Historische Auszug von Verändrung der Religion in der Dantzig (Wyciąg historyczny z przekształceń religijnych w Gdańsku), w której podkreślał przewagę luteranizmu nad innymi religijnymi odłamami. Krytykowany za to przez zwolennika kalwinizmu, Reinholda Curicke, choć doceniał jego zasługi jako badacza przeszłości Gdańska, polemizował z nim w pracy Erläuterung des Historisches Auszugs (Objaśnienia do wyciągu historycznego; wydanej pod pseudonimem Johannes Temporibus). Był także wydawcą źródeł dotyczących spraw religijnych w Polsce od XVI do połowy XVII wieku: Die Dokumente und Beweise so in dem historischer Auszug wie auch allhier angezogen (Dokumenty i dowody przedstawione w wyciągu historycznym jak i tutaj). Zgromadził bogatą własną bibliotekę (około 1500 pozycji), którą testamentem przekazał Bibliotece Rady Miejskiej z zaznaczeniem, by jego darowizna była przechowywana oddzielnie jako "Theca Engelkeniana". Na jej dalszy rozwój przeznaczył legat składający się głównie z dochodów należącej do rodziny kaplicy św. Barbary w kościele NMP, a nabywane książki miały być oznaczone specjalnie przygotowanym ekslibrysem. Zarząd nad fundacją (działającą i w XVIII wieku) powierzył bratu Benjaminowi i bratankowi, burmistrzowi Friedrichowi Gottliebowi.
2 V 1634 ożenił się w kościele NMP z Barbarą (17 X 1607 – 9 VII 1672), córką rajcy i burgrabiego królewskiego w Gdańsku Georga Rosenberga (1569–1642) oraz poślubionej w 1597 Anny von der Linde (1578–1652). Wiersz ślubny z tej okazji przygotował Heinrich Spelt (Hochzeit Gedicht auf Adrian Engelken und Barbara Rosenberg). Nie pozostawił męskiego potomka. Pochowany 26 IV 1661 w kościele NMP, żegnany żałobnymi utworami m.in przez konrektora szkoły św. Katarzyny Daniela Aschenborna i Petera Vogeta.
Bibliografia:
Chlewicka Aldona, Zmiany w strukturze XVII/XVIII-wiecznego księgozbioru gdańskich patrycjuszy Engelcków a problem laicyzacji – na przykładzie dzieł z zakresu literatury polemicznej, 2008, s. 129-141 (https://repozytorium.ukw.edu.pl/xmlui/bitstream).
Nadolski Bronisław, Wyjazdy młodzieży gdańskiej na studia zagraniczne w XVII wieku, „Rocznik Gdański”, t. 24, 1965, s. 187-188.
Ogonowska Ewa, Engelke Adrian, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 1, Gdańsk 1992, s. 389.
Kazimierz Reychman, Ex-Librisy gdańskie, Warszawa 1929.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.-18. Jahrhundert, Klausdorf/Schwentine 1986-1992.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342-1792 i 1807-1814, t. II, Gdańsk 2008, s. 74-75, 261.
