STRAŻ POŻARNA
| < Poprzednie | Następne > |
w Dworze Miejskim, 1895
STRAŻ POŻARNA ( straże nocne). Zawodowa do 1945 roku. Pierwsza regulacja przepisów przeciwpożarowych w Gdańsku pochodzi z 1539 roku; były to tzw. Feür Ordnung der Königlichen Stadt Danzig. Zakładały one między innymi obserwację z wież kościelnych ( kościół św. Katarzyny, kościół św. Piotra i Pawła), rozmieszczenie w różnych punktach miasta sprzętu przeciwpożarowego, w razie zagrożenia mobilizację w krótkim czasie wszystkich zdolnych do gaszenia pożaru mężczyzn zamieszkujących miasto. O dobrej organizacji przeciwpożarowej świadczy fakt, że w XVI–XVIII wieku nie odnotowano w zasadzie w Gdańsku dużych pożarów. W 1505 spłonęły obecne ul. Tokarska i Warzywnicza. 30 IV 1571 na Starym Mieście, w wyniku pożaru u pewnego piekarza, spłonęło około 400 domów, tartak (na obecnej ul. Tartacznej), ławy mięsne. W XVII wieku odnotowano tylko dwa większe pożary: w 1605, kiedy spaleniu uległo 60 budynków przy Kaszubskim Rynku (nie istnieje, okolice ul. Gnilnej) i w 1636, kiedy całkowitemu spaleniu uległ kościół św. Jakuba.
Po zajęciu miasta przez Prusy w roku 1793, kwestie przeciwpożarowe regulowane były nowymi, często zmieniającymi się dekretami. Nie szły one jednak w parze ze środkami przeznaczanymi na ten cel. O ile niewiele można było zaradzić wielkim pożarom jesienią 1813, powstałym w wyniku ostrzału artyleryjskiego wojsk rosyjskich i pruskich (spłonęło 112 domów, uszkodzonych było 1115, spłonęło 197 spichrzy na Spichlerzach i klasztor dominikanów), o tyle wieloletnie zaniedbania w dziedzinie sprzętu pożarniczego i brak odpowiednio przygotowanej kadry spowodowały, że 19 VII 1858 wybuchł jeden z większych i tragiczny w skutkach gdańskich pożarów. Ogień zniszczył wówczas osiem domów przy Große Mühlengasse (ul. Młyńska), 19 przy Altstädischer Graben (ul. Podwale Staromiejskie), sześć przy Breitgasse (ul. Szeroka) i trzy przy Holzmarkt (Targ Drzewny), do tego – aby opanować ogień – wyburzono dalszych 13 domów lub usunięto z nich drewniane elementy. W efekcie na wniosek prezydenta policji Friedricha Clausewitza powołano 1 VII 1859 – wzorem innych miast pruskich – miejską zawodową straż pożarną (Städtische Berufsfeuerwehr). Główna jej siedziba mieściła się w Dworze Miejskim, w południowo-zachodnim narożniku dawnych murów miejskich (między obecnymi ulicami Za Murami, Ogarną, Bogusławskiego i Podgarbary). Pierwszy skład zawodowej straży pożarnej wyglądał następująco: inspektor pożarowy, dwóch ogniomistrzów, sekcyjny, pięciu starszych strażaków, 55 strażaków i czterech woźniców. Do dyspozycji posiadali pięć zaprzęgów pożarowych, z czego trzy musiały być w stałej gotowości. Roczny budżet wynosił około 65 tysięcy marek. Po wybudowaniu w 1872 w Gdańsku nowoczesnego systemu wodociągów, na ulicach zamontowano 1100 "feuerhahnów" ("kurów ogniowych"), czyli hydrantów przeznaczonych dla straży pożarnej.
W latach 80. i 90. XIX wieku założono nowe stałe posterunki strażackie w Nowym Porcie (Feuerwache II) i we Wrzeszczu (Feuerwache III). 10 VII 1909 roku oddano do użytku we Wrzeszczu przy Drewkeweg (ul. Sosnowa) nowo wybudowaną remizę, istniejącą również obecnie. Do roku 1912 istniał jeszcze posterunek straży pożarnej w Starych Szkotach (Feuerwache IV). W 1906 w straży zatrudniano już do 110 osób, budżet wzrósł do prawie 200 tysięcy marek.
Ulepszano również tabor gaśniczy, likwidując stopniowo zaprzęgi konne i wprowadzając trakcję samochodową, mechaniczne drabiny i w 1912 roku – uliczne sygnalizatory. 12 VI 1912 zaprezentowano pierwszy automobil w służbie straży pożarnej. Zasady funkcjonowania przyjęte w 1859 pozostały niezmienne do 1945. Zgodnie z obowiązującą w Niemczech zasadą straż pełniła także funkcję pogotowia ratunkowego, wyjeżdżając do wypadków drogowych, śmierci ludzi w miejscach publicznych i zajmowała się przewozem chorych do gdańskich szpitali, pierwszą karetkę konną straż otrzymała 7 VIII 1897, w 1902 – drugą, w 1909 – trzecią. Pierwszy zaś samochód ambulans w 1915, kolejne od 1921.
Głośnym pożarem tego okresu był 13 XII 1892 pożar trzech spichlerzy o wspólnej nazwie Soli Deo Gloria (Jedynemu Bogu Chwała) przy Hopfengasse 9-11 (ul. Chmielna) z 3 tysiącami ton zboża. Straży pożarnej pomagały jednostki stoczniowej, holowniki portowe z wydajnymi pompami i wojsko. W akcji zginęło 5 strażaków, kilkunastu było rannych. 29 V 1895 wybuchł pożar spichrza Zum großen Müller, 18 XI 1901 duży pożar zniszczył rafinerię cukru przy Olivaer Straße (ul. Oliwska) w Nowym Porcie, 20 XI 1904 spłonął wielki piec stalowni na Holmie ( Ostrów), 2 IV 1905 zniszczona została przez pożar stara część stoczni Klawittera na Brabanku.
Wielkim echem odbił się pożar, który 3 VII 1905 (w wyniku uderzenia pioruna) wybuchł na wieży kościoła św. Katarzyny, niszcząc ją razem z dzwonami i zabytkowym carillonem. W nocy 11/12 X 1908 spalił się doszczętnie młyn olejowy przy Steindamm 26 (ul. Kamienna Grobla), zatrudniający 200 robotników; straty szacowano na ponad milion marek. 12 II 1912 wybuchł pożar w szpitalu Najświętszej Marii Panny, 17 VI 1916 – w magazynie ze 100 tonami reglamentowanego wówczas cukru w rafinerii Otto Friedrich Wanfrieda na Spichlerzach.
W okresie II Wolnego Miasta Gdańska największe pożary wybuchły w fabrykach przemysłu drzewnego, w tym 8 II 1935 ponownie płonęła wytwórnia parkietu Ernsta Behrendta przy obecnej al. Grunwaldzkiej 211. Z innych pożarów należy wymienić: 13−14 III 1928 – odlewni żelaza Wolfganga von Kampena przy Steindamm 4/7 (ul. Kamienna Grobla), 2 XI 1928 – domu kuracyjnego w Sobieszewie, 6 V 1929 – magazynów i wytwórni olejów technicznych firmy Fischer & Nickel przy Hopfengasse 26/27 (ul. Chmielna), 7 VI 1933 – drewnianego budynku kina Scala przy Langgarten 33 (ul. Długie Ogrody) (dawny Wilhelm-Theater).
| 1 VII 1859 – 1872 | Richard Schumann |
| 1872 – 31 X 1899 | Emil Paul Bade (1834–1915) |
| 1 XI 1899 – 31 III 1909 | Carl Schwartz-Hafter (grudzień 1843 – 12 IX 1914 Trzy Lipy) |
| 1 IV 1909 – 30 IX 1930 | Georg Elsner |
| 1 X 1930 – 1943 | Heinrich Winchenbach (1875 – po 1942) |
| 1 II 1944 – 28 III 1945 | Meyer zu Köcker dyplomowany inż. (1905 – po 1945) |
Zawodowa po 1945 roku. Po przejęciu miasta przez władze polskie, w kwietniu 1945 roku powołana została Zawodowa Straż Pożarna w Gdańsku. Pierwszą zorganizowaną grupą było 23 strażaków przybyłych z Piotrkowa Trybunalskiego, zajmujących ocalały budynek posterunku straży pożarnej we Wrzeszczu przy ul. Sosnowej. Stworzono tam I jednostkę straży, w kwietniu i maju powołano kolejne jednostki: II i III w Śródmieściu, V w Oliwie, IV w Nowym Porcie i VI na Oruni. W roku 1946 powstała Zakładowa Zawodowa Straż Pożarna w Zjednoczonych Stoczniach Polskich ( Stocznie po 1945. Zjednoczenie Stoczni Polskich) oraz Portowa Straż Pożarna.
W latach 50. XX wieku zreorganizowano straż, likwidując niektóre jednostki: w 1950 zlikwidowano V jednostkę w Oliwie, w 1951 IV jednostkę w Nowym Porcie, a w 1953 połączono w jeden oddział jednostki obsługujące Śródmieście. Podczas reorganizacji w roku 1977 powołano na terenie Gdańska Komendę Rejonową Straży Pożarnej, której trzonem były nadal 3 jednostki. W lipcu 1992, powołano Państwową Straż Pożarną Gdańsk (PSP). W sierpniu 1992 PSP przejęła oddział Zakładowej Straży Pożarnej Stoczni Północnej, tworząc IV jednostkę. Na początku lat 90. XX wieku zatrudnionych było w Gdańsku 224 strażaków. 1 VI 1996 oddano do użytku nowy budynek straży pożarnej na Przymorzu, przy ul. Beniowskiego, tworząc tym samym V jednostkę PSP. Tam znalazła także siedzibę komenda PSP. W styczniu 1999 w miejsce Komendy Rejonowej PSP powołano Komendę Miejską PSP w Gdańsku, podległą organizacyjnie Komendzie Wojewódzkiej PSP w Gdańsku. Od lutego 2008 funkcję komendanta pełni starszy brygadier Wojciech Prusak.
Z poważniejszych pożarów, do których doszło w okresie powojennym, trzeba wymienić: pożar Szpitala Klinicznego Najświętszej Marii Panny (1952); pożar w Stoczni Gdańskiej (1962; śmierć poniósł wówczas strażak Tadeusz Kondek); pożar hal produkcyjnych wydziałów W-2 i W-3 Stoczni Gdańskiej (1979); pożar w Hali Widowiskowo-Sportowej Stoczni Gdańskiej (listopad 1994; dwie osoby zginęły, 24 zostały ciężko poparzone, w tym dwóch strażaków); pożar zbiornika z etyliną w Rafinerii Gdańskiej (maj 2003; śmierć poniosły trzy osoby); pożar w kościele św. Katarzyny (22 V 2006; spaliła się konstrukcja dachu).
Związki ochotnicze i przymusowe.
1) Związek Pomocy podczas Pożaru (Verein zur Rettung bei Feuersgefahr). Odpowiednik obecnej ochotniczej straży pożarnej. Towarzystwo zorganizowane w 1818 roku, podporządkowane Zarządowi Miasta. Do związku należeć mogły osoby ze wszystkich stanów, o nienagannej opinii i reputacji. Każdy członek miał obowiązek stawienia się na wezwanie pożarowe. Po trzykrotnej nieobecności był on wykluczony z tej organizacji.
2) Przymusowa Służba w Straży Ogniowej (Feuer-Lösch-Dienst), zorganizowana w roku 1829; służba w niej trwała 3 lata. Obejmowała głównie młodych gdańszczan, którzy osiągnęli odpowiedni wiek i mogli nabyć prawa obywatelskie. Straż ta działała tylko wówczas, gdy wybuchł pożar. Od służby można było się wykupić za 5 talarów rocznie. Podczas pożaru każdy przydzielony był do swojej drużyny (Rotten), która składała się z 30 osób, miała swojego kierownika i zastępcę. Podczas alarmu pożarowego (bicia dzwonów) należało się stawić z wiadrem pożarowym. Drużyny oznaczone były specjalnym medalem (czerwone koło z białą obwódką) i numerem drużyny. Każda drużyna i jej kierownik i podporządkowani byli prezesowi i członkom deputacji pożarowej (Feuer-Deputation), a ta z kolei podporządkowana była królewskiemu prezydentowi policji; jemu składała corocznie raport na temat służby i pożarów w mieście.
3) Specjalistyczna Grupa Poszukiwawczo-Ratownicza Gdańska. Powołana 30 VII 1998 jako Grupa Poszukiwawczo-Ratownicza Państwowej Straży Pożarnej w Gdańsku. Tworzą ją ratownicy z gdańskiej Komendy Miejskiej PSP oraz Ochotniczej Straży Pożarnej w Gdańsku. Podzielona jest na trzy zespoły: zespół dowodzenia – należy do niego dowódca grupy i oficer łącznikowy; zespół poszukiwawczy – składa się z przewodników psów ratowniczych i operatorów elektronicznego sprzętu lokacyjnego; zespół ratowniczy, w którym pracują operatorzy urządzeń technicznych, ratownicy wysokościowi, medyczni i lekarz.
4) Ochotnicza Straż Pożarna (OSP) w Gdańsku, założona w 1995 roku. Jest jednostką wyspecjalizowaną w poszukiwania osób zaginionych podczas katastrof i klęsk. Działa przy pomocy specjalnie wyszkolonych psów ratowniczych na terenie całego kraju oraz wykorzystywana jest do akcji ratowniczych w największych katastrofach na świecie. Jednostka wchodzi w skład Grupy Poszukiwawczo-Ratowniczej PSP w Gdańsku. Wszyscy członkowie tej organizacji są wolontariuszami. Grupa liczy 31 ratowników. Siedziba OSP w Gdańsku znajduje w budynku jednostki nr V na Przymorzu.
