Wystawiony przez Winricha von Kniprode dokument odnawiający przywilej lokacyjny dla Głównego Miasta Gdańska, 1378
Południowa część Głównego Miasta
, obecnie reprezentacyjna dzielnica historyczna Śródmieścia. Po
rzezi Gdańska w 1308 roku i zniszczeniu miasta na prawie lubeckim (
Stare Miasto), od końca lat 20. XIV wieku miejsce odradzania się życia miejskiego. Zajmowało obszar między Podwalem Staromiejskim i
Targiem Drzewnym na północy a
Starym Przedmieściem (do Podwala Przedmiejskiego) na południu, na wschodzie dochodząc do
Motławy, na zachodzie obejmując odcinki obecnej Wałów Jagiellońskich i ul. Okopowej. Początkowe nazwy: Nowe Miasto (
nova civitas – w roku 1345,
nuwe stad – w 1379), Nowy Gdańsk (w 1402 –
nüwe Danczk,
neye Gdanczk,
Neudanzig), zostały wyparte przez nazwę Prawe Miasto (w 1406
rechte stat, następnie systematycznie Rechtstadt, w 1635 Prawe Miasto), w znaczeniu: Prawne (Prawe), dysponujące prawem miejskim (w opozycji do innych gdańskich miast: Starego Miasta,
Młodego Miasta,
Osieka, nieposiadających pełnych praw samorządowych). Obecna nazwa urzędowa, obowiązująca od roku 1949, jest tłumaczeniem późniejszego łacińskiego
principalis civitas (po raz pierwszy w 1526) lub
primaria civitas (1584). Najstarsze osadnictwo Głównego Miasta (ślady odkryte pod
Ratuszem Głównego Miasta), sięgające X wieku, w 2. połowie XX wieku utożsamiane było początkowo z najstarszym miastem na prawie lubeckim. Badania archeologiczne przełomu XX/XXI wieku dowiodły, że osadnictwo było niewielkie przestrzennie, nie dochodziło do Motławy i nie przekraczało obecnej
ul. Chlebnickiej. Nauka powróciła tym samym do opinii wcześniejszych badaczy o lokalizacji miasta na prawie lubeckim na Starym Mieście. Za rządów Krzyżaków jako nowe gdańskie miasto około 1342 roku otrzymało
prawo chełmińskie. Sieć ulic:
Długa (1331
longa platea),
Ogarna (1336
platea braseatorum = Browarnicza, 1378
platea canum, niem.
Hundegasse = Psia),
św. Ducha (1336
platea sancti spiritus niem.
hiligegeistgasse =
Heilige-Geist-Gasse), Chlebnicka (1337), z której w 1449 wydzieliła się
Piwna (
Jopengasse = Jopejska, od
piwa jopejskiego), Świętojańska (1349
platea sancti Johannis, niem.
Johannisgasse), Mariacka (1353
platea dominae Mariae, niem.
fruengasse =
Frauengasse),
Szeroka (1354
ampla platea, niem.
brede gasse = Breitgasse) itp. Od 1343 roku otaczane
fortyfikacjami, po części zachowanymi, obejmującymi ponad 1,5 km murów z 22
basztami i 17
bramami. Na powierzchni 35 ha było w latach 1378–1379 aż 1396 zabudowanych posesji, w 1573 – 1761, w 1843 – 2098, w 1927 – 1699 (spadek). Obecnie stoi niewiele ponad 400 kamieniczek. Liczba mieszkańców wroku 1400 wynosiła 10–12 tysięcy, w 1500 – około 26 tysięcy, w 1880 – ponad 22 tysiące, obecnie nie przekracza 6 tysięcy. Po
buncie mieszczan gdańskich w 1416 roku podzielone zostało na 4
kwartały. Dzielnica uległa w 1945 zniszczeniu w 95%. Rozpoczęta w roku 1948 odbudowa zespołu urbanistycznego nie została dokończona. Planuje się odtworzenie kolejnych około 200 kamieniczek. Najważniejsze budowle-zabytki: Ratusz Głównego Miasta, q Wielka Zbrojownia, q Dwór Artusa z
fontanną Neptuna, q Dom Uphagena; kościoły: q św. Mikołaja, q NMP, q św. Jana, q Kaplica Królewska; bramy: q Wyżynna, q Złota (Długouliczna) z przedbramiem ul. Długiej oraz zespół bram wodnych q Długiego Pobrzeża (ściśle: Nabrzeża –
pons longus,
Lange Brücke) z q Żurawiem i q Bramą Zieloną. Ciąg ul. Długiej i Długiego Targu z przedłużeniem na Długie Ogrody (tzw. q Droga Królewska) uznano za najbardziej monumentalną oś urbanistyczną europejskiego średniowiecza.
AJ
