OBOZY JENIECKIE W GDAŃSKU
| < Poprzednie | Następne > |
._ZESP%C3%93%C5%81_PRZY_GRODZISKU,.JPG)
OBOZY JENIECKIE W GDAŃSKU. Obóz jeńców austriackich, po tzw. wojnie siedmiotygodniowej (16 VI – 23 VIII 1866) Królestwa Prus i jego sojuszników z Cesarstwem Austriackim. Funkcjonował 4 VII – 10 IX 1866 w kompleksie koszarowym na Grodzisku oraz w koszarach Wiebego przy Fleischergasse (ul. Rzeźnicka; koszary). W kolejnych transportach do Gdańska przybyło: 4 lipca – 495 jeńców, 6 lipca – 1201 żołnierzy i 30 oficerów, 8 lipca – 1000 żołnierzy, 10 sierpnia – 1800 żołnierzy; łącznie 4526 jeńców. Część z nich z powodu braku pomieszczeń mieszkalnych w Gdańsku skierowano do obozu w Suchostrzygach pod Tczewem, gdzie pracowali przy budowie szosy (26 zmarłych tam żołnierzy pochowano w osobnej kwaterze w Tczewie, pomnik z roku 1888). Pozostałych zatrudniono między innymi przy budowie linii kolejowej z Oruni do Nowego Portu.
Zmarłych na skutek epidemii tyfusu i cholery pochowano w osobnej kwaterze na cmentarzu wojskowym przy obecnej ul. Dąbrowskiego ( cmentarze na terenie Śródmieścia. Zespół przy Grodzisku). Dzięki staraniom władz konsularnych Austrii stanął tam pomnik. Jeńcy, którzy przeżyli, po podpisaniu układu pokojowego prusko-austriackiego, 9 i 10 IX 1866 transportem kolejowym opuścili Gdańsk i powrócili do ojczyzny.
Obóz jeńców francuskich po wojnie Królestwa Prus z Francją (19 VII 1870 – 10 V 1871). Pierwszy transport 600 żołnierzy i 40 oficerów przybył do Gdańska 27 VIII 1870. Jeńców ulokowano w kompleksach fortów i koszar na Biskupiej Górce i Grodzisku. Tam też, oraz w koszarach Wiebego przy Fleischergasse (ul. Rzeźnicka), umieszczono w nieprzystosowanych do tego celu warunkach lokalowych i sanitarnych dalsze grupy jeńców. 25 XII 1870 w Gdańsku przebywało 9150 żołnierzy francuskich. Wiosną 1871 roku epidemia ospy objęła 2700 osób; 574 zmarłych pochowano na cmentarzu garnizonowym przy obecnej ul. Dąbrowskiego. Po zawarciu traktatu pokojowego rozpoczęła się akcja odsyłania jeńców do Francji. W lipcu 1871 w Gdańsku przebywało jeszcze 4200 żołnierzy francuskich. 4 VII 1871 odjechał do Francji kolejny transport 1200 jeńców, w następnych dniach odesłano pozostałych.
Obóz jeńców rosyjskich (wrzesień 1914 – czerwiec 1919, w czasie I wojny światowej), Troyl (Gdańsk-Przeróbka) przy Schaderuten (ul. Promowa). Pierwszych 80 jeńców rosyjskich dotarło do Gdańska z terenu walk w Prusach Wschodnich 1 IX 1914, dzień później ulicami Gdańska i Wrzeszcza (wśród tłumów gdańszczan na chodnikach) przeprowadzono kolejnych 2600 jeńców. Umieszczono ich czasowo w opuszczonych przez wojsko stajniach brygady huzarów przy Hochstrieß (ul. Słowackiego) oraz koszarach w Nowym Porcie, przy Olivaer Straße (ul. Oliwska).
Wkrótce jeńców przeniesiono do nowego obozu. Zorganizowany przez kmdt. Gdańska gen. lejtnanta Conrada Bärenfelsa na Przeróbce, w rejonie obecnej ul. Promowej. 15 I 1915 obóz ten uzyskał status obozu pracy. Dzielił się na część A dla oficerów, część B dla żołnierzy i część C – traktowaną jako obóz przejściowy dla nowo przybyłych jeńców. Wojskowa administracja obozu, magazyny, kuchnia i pomieszczenia dla straży obozowej ulokowane były na terenie lądowym, jeńców (początkowo około 3 tysiące) ulokowano w prowizorycznych pomieszczeniach otoczonych ogrodzeniem z drutu kolczastego (100 × 100 m).
Kolejne transporty szeregowych i podoficerów umieszczano na wycofanych z eksploatacji barkach, przymocowanych do nabrzeża Martwej Wisły. W szczytowym okresie zasiedlonych było do 30 barek, stojących przy obecnych nabrzeżach: Bytomskim i Krakowskim, każda przeznaczona dla około 150–200 jeńców umieszczonych w ładowniach. Barki wyposażone były w ławy, stoły, natomiast z braku łóżek czy prycz jeńcy spali na wypchanych słomą siennikach, rozkładanych na podłodze. Pomieszczenia posiadały oświetlenie elektryczne, a ogrzewano je za pomocą metalowych piecyków (tzw. kóz). Oficerów ulokowano na cumujących obok barek statkach „Düne”, „Viktoria”, „Hawelpark”. Cisza nocna trwała od 20 do 5. Ocenia się, że jednocześnie w obozie przebywało od 4–15 tysięcy jeńców.
Ogólna liczba osadzonych jeńców rosyjskich jest nieznana. Jeńców obowiązywały niskie normy żywieniowe, pogarszające się z każdym rokiem wraz z wprowadzaniem w Niemczech coraz niższych norm przydziałów kartkowych. Sytuację poprawiło uruchomienie w roku 1916 obozowej piekarni. Jeńcy początkowo chodzili w wojskowych mundurach, zużyte części garderoby zastępowano szarymi drelichami. Na terenie obozu istniał szpital z 500 łóżkami, obsługiwany przez rosyjskich lekarzy i sanitariuszy. W 1916 roku obóz podłączono do miejskiej kanalizacji, co poprawiło stan sanitarny i zmniejszyło zachorowalność wśród jeńców. W 1915 uruchomiono świetlicę, ufundowaną przez amerykańską organizację charytatywną YMCA. Wydawana była także drukowana na powielaczu obozowa „Trojlskaja Gazieta”.
._ZESP%C3%93%C5%81_PRZY_GRODZISKU.JPG)
Jednym z obozowych lekarzy był Fritz Ernst Michelsen. Zmarłych chowano albo na cmentarzu garnizonowym przy obecnej ul. Dąbrowskiego (29 IX 1929 na ich mogile odsłonięto symboliczny pomnik; prawosławna parafia św. Mikołaja Cudotwórcy), albo też na cmentarzu na Zaspie. Według zachowanej księgi cmentarnej w zbiorowych mogiłach pochowano 664 jeńców. Status obozu pozwalał na zatrudnianie jeńców, którzy za pracę otrzymywali żetony (o wartości od 50 fenigów do 1,3 marki) do kantyny obozowej.
Zyski z zatrudniania jeńców trafiały do kasy administracji obozowej. Pracowali w stoczniach, zakładach zbrojeniowych, przy przeładunkach w porcie, browarach, zakładach usługowych, kopali rowy pod instalacje sanitarne i wodociągowe. W czasie pracy poza terenem obozu jeńców obowiązywało noszenie opaski na lewej ręce z napisem Kriegsgefangen. W roku 1915 w filiach obozu, założonych u wynajmujących ich pracodawców, między innymi w zakładach Schichaua w Elblągu, cegielni w Sopocie przy obecnej ul. 23 Marca, wytwórni brykietów torfowych w Redzie, pracowało 2,5 tysięcy jeńców. W chwili kapitulacji Niemiec w listopadzie 1918 w obozie przebywało około 4 tysięcy Rosjan. W grudniu 1918 Niemcy zwolnili 1742 Polaków. Obóz zlikwidowano na początku lipca 1919, po podpisaniu traktatu wersalskiego. Z pozostałych jeńców około 2 tysiące powróciło do Rosji, 200 udało się na emigrację do Europy Zachodniej.
Podobóz jeniecki w Oliwie, Stalag XX B/Z C, inaczej: Stalag XX B – Zweiglager Danzig-Oliva), na obszarze obecnego Siódmego (VII) Dworu, w rejonie obecnej ul. Rodakowskiego, Norblina i Michałowskiego. Podobóz (filia) obozu jenieckiego z Wielbarka pod Malborkiem (Stalag XX A Marienburg-Willenberg) powstał między końcem lipca a grudniem 1940 roku. Początkowo był przeznaczony głównie dla jeńców belgijskich i francuskich, których zamierzano wykorzystać do pracy przy budowie placówki edukacyjnej Wehrmachtu (Heeres-Kriegsschule) w Strzyży (rejon obecnych ulic Arciszewskiego i Gomółki). W grudniu 1940 przebywało tu 950 jeńców.
W związku z planowaną inwazją III Rzeszy na Związek Radziecki w marcu 1941 na tajnej naradzie w Berlinie postanowiono o przyjęciu na teren obejmującego między innymi Gdański XX Okręg Wojskowy około 50 tysięcy przyszłych jeńców radzieckich, z których większość miała trafić do nowego obozu w Toruniu (Stalag 312). Wkrótce okazało się, że dla jeńców radzieckich trzeba będzie przeznaczyć i podobóz oliwski. Dotychczasowych ewakuowano, pierwsze transporty trafiły tu latem 1941 roku. Jeńcy radzieccy pracowali przy budowie dróg, pracach niwelacyjnych na cmentarzu Srebrzysko, w prywatnych firmach produkujących na potrzeby Wehrmachtu. Zimą 1942 roku wybuchła epidemia tyfusu plamistego, opanowana po wprowadzeniu kwarantanny. Strażnikami byli żołnierze starszych roczników z 717. batalionu strzelców krajowych (Landesschützen-Bataillon 717).
Podobóz ewakuowano w styczniu 1945, część jeńców w ostatnim etapie (prawdopodobnie późną jesienią 1944 lub na początku 1945 roku) rozstrzelano i pochowano w zbiorowych mogiłach na terenie Doliny Samborowo, odnalezionych w roku 1945 przez władze polskie (zwłoki ekshumowano i pochowano na cmentarzu żołnierzy radzieckich w Sopocie).
Podobóz jeniecki na Biskupiej Górce (Stalag XX B/Z, inaczej: Stalag XX B – Zweiglager Danzig-Bischofsberg). Podobóz (filia) obozu jenieckiego z Wielbarka pod Malborkiem (Stalag XX A Marienburg-Willenberg). Powstał w 1940 roku, prawdopodobnie w lipcu. Przeznaczony był głównie dla jeńców brytyjskich, francuskich i belgijskich, których zamierzano wykorzystać do pracy w przemyśle stoczniowym, w zakładach i prywatnych przedsiębiorstwach na terenie Śródmieścia, w tym przy budowie osiedla mieszkaniowego na Chełmie i jego infrastruktury: wodociągi, kanalizacja, ulice, a także w pracy na roli w okolicach Gdańska. W grudniu 1940 roku liczył 1200 jeńców. Graniczył bezpośrednio z terenami obozu pracy na Biskupiej Górce, w którym przetrzymywano około 200–250 Polaków. Strażnikami w obozie jenieckim byli żołnierze starszych roczników z 717. batalionu strzelców krajowych. Obóz ewakuowano w styczniu 1945 roku.
Obóz jeniecki Gdańsk-Kokoszki, Stalag XX A Burggraben, filia obozu w Malborku dla jeńców francuskich i angielskich. Istniał od wiosny 1941 do marca 1945 roku. W 15 barakach koło stacji kolejowej (przy obecnej ul. Budowlanych), otoczonych ogrodzeniem i posterunkami wartowniczymi, przebywało początkowo do tysiąca jeńców dowożonych codziennie koleją do pracy w gdańskich stoczniach. W sierpniu 1944 wydzielono część baraków dla powstałego tu podobozu KL Stutthof ( obóz Stutthof, podobozy). Zmarłych chowano na miejscowym cmentarzu, po roku 1945 ekshumowano. Obóz upamiętniono okolicznościowym obeliskiem.
