Strona tytułowa czasopisma naukowego Towarzystwa Przyrodniczego, 1741
TOWARZYSTWO PRZYRODNICZE (Societas Physicae Exprementalis, od 1753 Die Naturforschende Gesellschaft). Powstało 7 XI 1742 z inicjatywy Daniela Gralatha. Pierwsze oficjalne spotkanie odbyło się 2 I 1743. Założyciele: Christoph Michael Hanow, Heinrich Kühn, Jacob Theodor Klein, Paul Świetlicki, Heinrich Rosenberg, Friedrich Zorn; pierwszym prezesem (dyrektorem) został David Kade. Sympatyzowały z nim liczne polskie rodziny arystokratyczne, jak Czapscy, Sierakowscy, Sanguszkowie oraz Załuscy. Działalnością TP interesował się król polski Stanisław August Poniatowski, który 2 razy przesłał do Gdańska hojne podarunki wspierające jego rozwój. Środki na utrzymanie pochodziły z darów, składek członków oraz zapisów pośmiertnych. Pierwszy statut ogłoszono 2 I 1743, kolejne w latach: 1786, 1818, 1834, 1865, 1875, 1897 i 1921. Godłem była rycina przedstawiająca ogród z szeregiem owocujących drzew, zaś mottem: Tempora et cultura. Kierownictwo składało się z dyrektora, wicedyrektora, skarbnika i sekretarza; w 1786 wprowadzono urząd bibliotekarza. Stosowano podział na członków zwyczajnych, wolnych i honorowych, rekrutujących się z kraju i zagranicy. W latach 1743–1793 należało do niego 91 osób, w 1813 tylko 16, 1822–1887 (z Gdańska tylko 17, reszta była członkami honorowymi), w 1873 – 330, w 1880 – ponad 400 (z tego 267 z Gdańska), w 1920 było ich ponad 600. W 1746 roku otrzymało siedzibę w wydzierżawionych od miasta pomieszczeniach Bramy Zielonej (sala nad przejazdem – magazyn zbiorów i aparatury, 2 pokoje na biuro i miejsce spotkań). W 1845 ostateczną siedzibą została kamienica przy ul. Mariackiej 25 (zwana Domem Przyrodników, obecna siedziba Muzeum Archeologicznego), zakupiona za 24 tysiące talarów z fundacji Mathiasa Nathanaela Wolffa, zwiększana o sąsiednie kamienice, stopniowo wykupywane. Początek XIX wieku aż do lat 60. XIX wieku to okres czasowego upadku TP. W 1781 roku powstało, dzięki fundacji M. N. Wolffa, obserwatorium astronomiczne w jednym z bastionów Biskupiej Górki ( Julius August Koch). Uszkodzone w czasie oblężenia Gdańska przez Francuzów w 1807 i zniszczone w czasie walk o Gdańsk w roku 1813, odtworzone zostało w Domu Przyrodników ( Ernst Friedrich Kayser). Zbiory biblioteczne, na podstawie umowy z Senatem II Wolnego Miasta Gdańska, przekazano w okresie 1922–1923 THD (zniszczone podczas II wojny światowej, zachowały się jedynie 284 woluminy). Bogate zbiory przyrodnicze przekazano w 1880 jako depozyt na część ekspozycji Muzeum Prowincji Zachodniopruskiej. Towarzystwo zajmowało się także działalnością wydawniczą. W latach 1875–1914 było dotowane finansowo (najhojniej ze wszystkich towarzystw) przez władze prowincji i władze miejskie. 1 V 1872 wyodrębniono sekcję antropologii i etnografii, której przewodniczącym został dr medycyny Abraham Lissauer (po 1892 kierowana przez dr. med. J.G. Oelschlägera). Do jej członków należał archeolog Heinrich Schliemann – odkrywca Troi, Myken i Tirynsu, który odwiedził Gdańsk w sierpniu 1875. Sekcja medyczna, pod kierunkiem dr. medycyny Georga Abegga, powstała 19 XII 1876. W 1890 weszła w skład Towarzystwa Lekarskiego Prus Zachodnich (Verein der Ärzte Westpreußens). 29 XII 1876 powstała sekcja fizyki i chemii, którą kierował dr filozofii Hermann Lamp. Od 1781 roku TP zgłaszało konieczność utworzenia szkoły położnych (otwarta 1 XII 1804 położnictwo). 14 IX 1869 na zjeździe poświęconym wybitnemu przyrodnikowi, geografowi i podróżnikowi Aleksandrowi Humboldtowi ustanowiono stypendium Humboldta. W 1936 zaprzestało działalności; jako datę rozwiązania przyjmuje się w 1945, wraz z końcem II wojny światowej. Tradycje TP są kontynuowane w Niemczech przez środowisko dawnych gdańszczan, utrzymujących kontakt z Gdańskim Towarzystwem Naukowym. PP
Dyrektorzy Towarzystwa Przyrodniczego
| 1743
|
David Kade
|
| 1744–1746
|
Adrian Gottlieb Söhner
|
| 1747
|
Jacob Theodor Klein
|
| 1748
|
Heinrich Kühn
|
| 1749
|
Heinrich Wilhelm von Rosenberg
|
| 1750
|
Adrian Gottlieb Söhner
|
| 1751
|
Johann Eilhard Reinick
|
| 1752
|
Adrian Gottlieb Söhner
|
| 1753
|
Gottfried Reyger
|
| 1754
|
Heinrich Jacob De La Motte
|
| 1755–1756
|
Daniel Gralath Starszy
|
| 1757
|
Benjamin Gottlieb von Schröder
|
| 1758–1759
|
Christian Sendel
|
| 1760
|
Gottfried Reyger
|
| 1761
|
Benjamin Gottlieb von Schröder
|
| 1762
|
Johann Eilhard Reinick
|
| 1763
|
Heinrich Jacob De La Motte
|
| 1764
|
Christian Sendel
|
| 1765–1766
|
Heinrich Wilhelm von Rosenberg
|
| 1767
|
Johann Samuel Ferber
|
| 1768
|
Johann Eilhard Reinick
|
| 1769–1771
|
Gabriel Joachim Weickhmann]]
|
| 1772
|
Christian Sendel
|
| 1773–1774
|
Benjamin Gottlieb von Schröder
|
| 1775–1776
|
Ephraim Krüger
|
| 1777–1778
|
Joachim Wilhelm Weickhmann
|
| 1779–1780
|
Christian Sendel
|
| 1781–1783
|
Ephraim Krüger
|
| 1784
|
Daniel Gottfried Zernecke
|
| 1785
|
Daniel Gottfried Weickhmann
|
| 1786
|
Philipp Lampe
|
| 1787–1788
|
Nathanael Behrendt
|
| 1789–1790
|
Nathanael Dauter
|
| 1791–1792
|
Heinrich Eduard Hoechster
|
| 1793
|
Ephraim Philipp Blech
|
| 1794–1796
|
Samuel Benedict Flander
|
| 1797–1798
|
Nathanael Dauter
|
| 1799–1803
|
Johann Gottfried Kleefeld
|
| 1804
|
Gottfried Goetz
|
| 1805–1808
|
Samuel Otto Blume
|
| 1809
|
Philipp Lampe
|
| 1810–1812
|
Johann Gottfried Kleefeld
|
| 1813–1831
|
Michael Christoph Schmidt
|
| 1832–1836
|
Wilhelm August Förstermann
|
| 1836–1845
|
Georg Karl Berendt
|
| 1846
|
Karl Wilhelm Schaper
|
| 1847–1855
|
Karl Theodor Anger
|
| 1856–1860
|
Albert Karl Ludwig Liévin
|
| 1861–1862
|
Hermann Robert Giesswald
|
| 1862–1864
|
Albert Karl Ludwig Liévin
|
| 1865–1893
|
Theodor Karl Bail
|
| 1894–1909
|
Albert Momber
|
| 1909–1921
|
Konrad Lakowitz
|
| 1922–1925
|
Hermann Stremme
|
| 1926–1928
|
Erwin Liek
|
| 1929–1933
|
Wolfgang La Baume
|
| 1933–1945?
|
Hermann Weber
|
| PP
|
